ئەرلەر ئۇرۇقدان، قوشۇمچە ئۇرۇقدان ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئەرلەر ئاناتومىيىسى: ئۇرۇقدان، قوشۇمچە ئۇرۇقدان ۋە ئۇنى قاپلاپ تۇرغان پەردىلەرنىڭ تەپسىلىي قۇرۇلمىسى

ئەرلەرنىڭ كۆپىيىش سىستېمىسى ئىنسانلارنىڭ ئەۋلاد داۋاملاشتۇرۇشىدىكى ھالقىلىق فىزىئولوگىيىلىك سىستېما بولۇپ، ئۇرۇقدان بۇ سىستېمىنىڭ مەركىزىي ئەزاسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى ئىسپېرما ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئەرلىك ھورمۇن بولغان تېستوستېروننى ئاجرىتىپ چىقىرىش ئارقىلىق ئەرلەرنىڭ جىنسىي تەرەققىياتىنى ۋە ئىككىلەمچى جىنسىي ئالاھىدىلىكلىرىنى ساقلاش. ئۇرۇقداننىڭ نورمال ئىقتىدارى ۋە ساغلاملىقى ئەرلەرنىڭ تۇغۇش ئىقتىدارى ۋە ئومۇمىي سالامەتلىكىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

بۇ ماقالىدە، ئاناتومىيىلىك رەسىملەرگە ئاساسەن، ئوڭ ئۇرۇقدان، ئۇنىڭغا يانداش بولغان قوشۇمچە ئۇرۇقدان ۋە ئۇلارنى ئوراپ تۇرغان كۆپ قەۋەتلىك پەردىلەرنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ. بىز ھەر بىر ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىنىڭ ئورنى، شەكلى ۋە فىزىئولوگىيىلىك رولىنى چوڭقۇرلاپ شەرھىلەپ، ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئەرلەر كۆپىيىش سىستېمىسى ھەققىدىكى چۈشەنچىسىنى ئاشۇرۇشنى مەقسەت قىلىمىز. بۇ مەزمۇنلار ئارقىلىق ئەرلەر سالامەتلىكىگە كۆڭۈل بۆلىدىغان كىشىلەرگە كەسپىي ھەم چۈشىنىشلىك بىلىملەرنى سۇنىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

1. ئوڭ ئۇرۇقدان، قوشۇمچە ئۇرۇقدان ۋە پەردىسى
(Right Testis, Epididymis, and Coverings, 右睾丸، 附睾及被膜)

بۇ بۆلەك ئەرلەر كۆپىيىش سىستېمىسىنىڭ يادرولۇق قىسمى بولغان ئۇرۇقداننىڭ تاشقى قۇرۇلمىسى ۋە ئۇنى قوغدايدىغان كۆپ قەۋەتلىك پەردىلەرنى ئومۇمىي جەھەتتىن تەسۋىرلەيدۇ. ئۇرۇقدان ئىسپېرما ئىشلەپچىقىرىش ۋە ھورمۇن ئاجرىتىشنىڭ ئاساسلىق مەركىزى بولسا، قوشۇمچە ئۇرۇقدان ئىسپېرمىلارنىڭ يېتىلىشى ۋە ساقلىنىشى ئۈچۈن ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇ ئەزالارنى ئوراپ تۇرغان ئۇرۇق بېغىش پەردىلىرى، مۇسكۇللار ۋە قان تومۇرلار تورى ئۇلارنى تاشقى زەخىملەردىن قوغداش بىلەن بىرگە، نورمال تېمپېراتۇرىنى ساقلاپ، ئىسپېرما ئىشلەپچىقىرىش ئۈچۈن ئەڭ مۇۋاپىق مۇھىت يارىتىپ بېرىدۇ.

• ئۇرۇقدان ئارتېرىيىسى (Testicular Artery, 睾丸动脉)
  بۇ ئارتېرىيە قورساق چوڭ ئارتېرىيىسىدىن بىۋاسىتە چىقىپ، ئۇرۇقداننى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇققا باي قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ يېتەرلىك قان بىلەن تەمىنلىشى ئىسپېرما ئىشلەپچىقىرىش ۋە ھورمۇن ئاجرىتىشنىڭ ئاساسىي كاپالىتىدۇر.
• پىلەكسىمان ۋېنا چىگىشى (Pampiniform Plexus, 蔓状静脉丛)
  بۇ ئۇرۇقداندىن چىققان كۆپلىگەن كىچىك ۋېنالارنىڭ ئۆزئارا گىرەلىشىپ ھاسىل قىلغان مۇرەككەپ تورى بولۇپ، ئۇ ئۇرۇقدان ئارتېرىيىسىنى ئوراپ تۇرىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى ئارتېرىيەدىكى ئىسسىق قاننى سوۋۇتۇپ، ئۇرۇقداننىڭ تېمپېراتۇرىسىنى بەدەن تېمپېراتۇرىسىدىن سەل تۆۋەن دەرىجىدە ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• ئۇرۇق بىغىش سىرتقى سىرىغئېتى (External Spermatic Fascia, 精索外筋膜)
  بۇ ئۇرۇق بېغىشنىڭ ئەڭ سىرتقى قەۋىتى بولۇپ، قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ چاندرىدىن شەكىللەنگەن. ئۇ ئۇرۇق بېغىشىدىكى بارلىق قۇرۇلمىلارنى بىر گەۋدە قىلىپ ئوراپ تۇرىدۇ.
• ئۇرۇقداننى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Cremaster Muscle, 提睾肌)
  بۇ مۇسكۇل قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ داۋامى بولۇپ، ئۇرۇقداننى يۇقىرى-تۆۋەن ھەرىكەتلەندۈرۈش رولىغا ئىگە. سوغۇق ياكى جىددىي ئەھۋالدا قىسقىراپ، ئۇرۇقداننى بەدەنگە يېقىنلاشتۇرۇش ئارقىلىق ئۇنى قوغدايدۇ ۋە تېمپېراتۇرىسىنى تەڭشەيدۇ.
• قوشۇمچە ئۇرۇقدان قوشۇمچىلىرى (Appendix of the Epididymis, 附睾附件)
  بۇ تۆرەلمە دەۋرىدىكى ۋولف نەيچىسىنىڭ (Wolffian duct) قالدۇق قۇرۇلمىسى بولۇپ، ئادەتتە قوشۇمچە ئۇرۇقداننىڭ باش قىسمىغا جايلاشقان. كۆپىنچە كىشىلەردە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى بولمىسىمۇ، بەزىدە تولغىنىپ ئاغرىق پەيدا قىلىشى مۇمكىن.
• قوشۇمچە ئۇرۇقدان ئۈستى تارىمۇشى (Superior Epididymal Ligament, 附睾上韧带)
  بۇ تارىمۇش قوشۇمچە ئۇرۇقداننىڭ باش قىسمىنى ئۇرۇقدانغا مۇستەھكەم بېكىتىپ تۇرىدۇ. ئۇ بۇ ئىككى قۇرۇلمىنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى مۇقىملاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• ئۇرۇقدان قوشۇمچىلىرى (Appendix of the Testis, 睾丸附件)
  بۇ تۆرەلمە دەۋرىدىكى مۆللەر نەيچىسىنىڭ (Müllerian duct) قالدۇق قىسمى بولۇپ، ئادەتتە ئۇرۇقداننىڭ ئۈستۈنكى قۇتۇبىغا جايلاشقان. ئۇنىڭ كۆپىنچە فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارى بولمىسىمۇ، بەزىدە تولغىنىپ ئاغرىق پەيدا قىلىشى مۇمكىن.
• ئۇرۇقدان (Testis, 睾丸)
  ئۇرۇقدان ئەرلەرنىڭ ئاساسلىق جىنسىي بېزى بولۇپ، ئىسپېرما ھاسىل قىلىش ۋە تېستوستېرون ئاجرىتىپ چىقىرىشتەك ئىككى چوڭ ۋەزىپىنى ئۆتەيدۇ. ئۇنىڭ ئىچكى قىسمى نۇرغۇنلىغان ئۇرۇق ھاسىل قىلغۇچى كىچىك نەيچىلەردىن تەركىب تاپقان.
• ئۇرۇق بېغىش ئىچكى سېرىق ئېتى (Internal Spermatic Fascia, 精索内筋膜)
  بۇ ئۇرۇق بېغىشنىڭ ئەڭ ئىچكى قەۋەت پەردىسى بولۇپ، قورساق توغرا مۇسكۇلىنىڭ پەردىسىدىن شەكىللەنگەن. ئۇ ئۇرۇق نەيچىسى، ئارتېرىيە ۋە ۋېنالارنى بىۋاسىتە ئوراپ تۇرىدۇ.
• ئۇرۇقدان غىلاپ پەردىسى (Tunica Vaginalis, 睾丸鞘膜)
  بۇ قورساق پەردىسىنىڭ ئۇرۇقدان خالتىسىغا سوزۇلۇپ چۈشكەن قىسمى بولۇپ، ئىچكى ۋە تاشقى ئىككى قەۋەتكە بۆلۈنىدۇ. ئۇنىڭ ئىچىدىكى ئاز مىقداردىكى سۇيۇقلۇق ئۇرۇقداننىڭ سىيرىلىشچانلىقىنى ساقلاپ، ھەرىكەت جەريانىدىكى سۈركىلىشنى ئازايتىدۇ.
• غىلاپ پەردە بوشلۇقى (Cavity of the Tunica Vaginalis, 鞘膜腔)
  بۇ ئۇرۇقدان غىلاپ پەردىسىنىڭ ئىچكى ۋە تاشقى قەۋىتى ئارىسىدىكى يوشۇرۇن بوشلۇق. نورمال ئەھۋالدا بۇ بوشلۇقتا ئازراق سۇيۇقلۇق بولىدۇ، ئەگەر سۇيۇقلۇق كۆپىيىپ كەتسە، غىلاپ پەردە سۇيۇقلۇق يىغىلىش كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• قوشۇمچە ئۇرۇقدان قۇيرۇقى (Tail of the Epididymis, 附睾尾)
  بۇ قوشۇمچە ئۇرۇقداننىڭ ئەڭ تۆۋەنكى قىسمى بولۇپ، يېتىلگەن ئىسپېرمىلارنى ۋاقىتلىق ساقلاش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. ئۇرۇق چىقىرىش جەريانىدا، بۇ يەردىكى ئىسپېرمىلار ئۇرۇق نەيچىسىگە ئىتتىرىلىدۇ.
• قوشۇمچە ئۇرۇقدان كاۋىكى (Sinus of the Epididymis, 附睾窦)
  بۇ قوشۇمچە ئۇرۇقداننىڭ تېنى بىلەن ئۇرۇقدان ئارىسىدىكى، ئۇرۇقدان غىلاپ پەردىسى شەكىللەندۈرگەن بىر ئويمانلىق. ئۇ ئۇرۇقدان بىلەن قوشۇمچە ئۇرۇقداننى قىسمەن ئايرىپ تۇرىدۇ.
• قوشۇمچە ئۇرۇقدان تېنى (Body of the Epididymis, 附睾体)
  بۇ قوشۇمچە ئۇرۇقداننىڭ ئوتتۇرا قىسمى بولۇپ، ئىسپېرمىلارنىڭ يېتىلىش جەريانىدىكى مۇھىم ئۆتۈشمە رايونى ھېسابلىنىدۇ. ئىسپېرمىلار بۇ بۆلەكتىن ئۆتكەندە ھەرىكەتلىنىش ئىقتىدارىغا ئىگە بولۇشقا باشلايدۇ.
• قوشۇمچە ئۇرۇقدان بېشى (Head of the Epididymis, 附睾头)
  بۇ قوشۇمچە ئۇرۇقداننىڭ ئەڭ يۇقىرى، كەڭرەك قىسمى بولۇپ، ئۇرۇقدان تورىدىن كەلگەن ئىسپېرمىلارنى قوبۇل قىلىدۇ. ئىسپېرمىلار بۇ يەردە سۇيۇقلۇقنىڭ بىر قىسمى سۈمۈرۈلۈپ، قويۇقلىنىشقا باشلايدۇ.
• ئۇرۇق نەيچىسى (Ductus Deferens / Vas Deferens, 输精管)
  بۇ قوشۇمچە ئۇرۇقدان قۇيرۇقىدىن باشلىنىپ، ئۇرۇق چىقىرىش نەيچىسىگىچە تۇتىشىدىغان ئۇزۇن، مۇسكۇللۇق نەيچە. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى ئۇرۇق چىقىرىش جەريانىدا ئىسپېرمىلارنى تېزلىكتە يەتكۈزۈش.

2. ئۇرۇقدان ئىچكى تۈزۈلۈشى
(Internal Structure of the Testis, 睾丸内部结构)

ئۇرۇقداننىڭ ئىچكى قىسمى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولغان مىكرو قۇرۇلمىلاردىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، بۇ قۇرۇلمىلار ئىسپېرما ئىشلەپچىقىرىش، يىغىش ۋە يەتكۈزۈش ۋەزىپىلىرىنى ئۈنۈملۈك ئورۇنداش ئۈچۈن ئۆزئارا ماسلاشقان. ئۇنىڭ سىرتىنى قاپلاپ تۇرغان ئاق پەردە ئىچكى نازۇك توقۇلمىلارنى قوغدايدۇ، ئىچكى قىسىمدىكى پاسىللار بولسا ئۇرۇقداننى نۇرغۇن كىچىك بۆلەكچىلەرگە ئايرىپ، ئىسپېرما ھاسىل قىلىش ئۈنۈمىنى يۇقىرى كۆتۈرىدۇ. بۇ بۆلەكچىلەر ئىچىدىكى ئۇرۇق ئەگرى كىچىك نەيچىلىرىدىن باشلانغان ئىسپېرما يەتكۈزۈش يولى ئۇرۇق تورى ۋە چىقارغۇچى نەيچىلەر ئارقىلىق قوشۇمچە ئۇرۇقدانغا تۇتىشىدۇ.

• ئۇرۇق ئەگرى كىچىك نەيچىسى (Seminiferous Tubule, 精曲小管)
  بۇ ئۇرۇقداننىڭ ئىقتىدارلىق ئاساسىي بىرلىكى بولۇپ، ئىسپېرما ھاسىل قىلىش جەريانى (spermatogenesis) مۇشۇ يەردە ئېلىپ بېرىلىدۇ. ھەر بىر ئۇرۇقداندا يۈزلىگەن شۇنداق نەيچىلەر بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئومۇمىي ئۇزۇنلۇقى نەچچە يۈز مېتىرغا يېتىدۇ.
• ئۇرۇق كىچىك پاسىلى (Septula Testis, 睾丸小隔)
  بۇ ئاق پەردىدىن ئۇرۇقداننىڭ ئىچىگە سوزۇلۇپ كىرگەن تالالىق توقۇلما پاسىللىرى. ئۇلار ئۇرۇقداننى تەخمىنەن 250-300 كىچىك بۆلەكچىگە ئايرىيدۇ، ھەر بىر بۆلەكچە ئىچىدە بىر نەچچە ئۇرۇق ئەگرى كىچىك نەيچىسى بولىدۇ.
• ئۇرۇق تورى (Rete Testis, 睾丸网)
  بۇ ئۇرۇقدان ئوتتۇرا پاسىلى ئىچىگە جايلاشقان، ئۆزئارا گىرەلىشىپ كەتكەن كىچىك نەيچىلەر تورىدۇر. ئۇرۇق تۈز كىچىك نەيچىلىرىدىن كەلگەن ئىسپېرمىلار بۇ يەرگە يىغىلىپ، ئارىلىشىپ، ئاندىن ئۇرۇق چىقارغۇچى كىچىك نەيچىلەرگە ئۆتىدۇ.
• ئۇرۇق تىك پاسىلى (Mediastinum Testis, 睾丸纵隔)
  بۇ ئۇرۇقداننىڭ ئارقا تەرىپىدىكى قېلىنلاشقان تالالىق توقۇلما بولۇپ، ئۇرۇق تورى، قان تومۇرلار ۋە لىمفا نەيچىلىرى مۇشۇ قۇرۇلمىنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدۇ. ئۇ ئۇرۇقداننىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىغا تىرەكلىك رولىنى ئوينايدۇ.
• ئۇرۇق ياپراقچىسى (Lobule of the Testis, 睾丸小叶)
  بۇ ئۇرۇق كىچىك پاسىللىرى ئارقىلىق ئايرىلغان كونۇس شەكىللىك بۆلەكچىلەر. ھەر بىر ياپراقچە ئىچىدە 1 دىن 4 كىچە ئۇرۇق ئەگرى كىچىك نەيچىسى بار.
• ئاق پەردە (Tunica Albuginea, 白膜)
  بۇ ئۇرۇقداننىڭ سىرتىنى قاپلاپ تۇرغان زىچ، چىداملىق تالالىق توقۇلما قەۋىتى. ئۇ ئۇرۇقداننىڭ ئىچكى توقۇلمىلىرىنى قوغدايدۇ ۋە ئۇنىڭ شەكلىنى ساقلايدۇ.
• قوشۇمچە ئۇرۇق نەيچىسى (Duct of the Epididymis, 附睾管)
  بۇ قوشۇمچە ئۇرۇقداننى تەشكىل قىلىدىغان ئىنتايىن ئۇزۇن (تەخمىنەن 6 مېتىر) ۋە قاتلانغان يەككە نەيچە. ئىسپېرمىلار بۇ نەيچىدىن ئۆتۈش جەريانىدا پىشىپ يېتىلىدۇ.
• ئۇرۇق تۈز كىچىك نەيچىسى (Straight Seminiferous Tubules / Tubuli Recti, 精直小管)
  بۇ ئۇرۇق ئەگرى كىچىك نەيچىلىرىنىڭ ئۇچىدىكى قىسقا، تۈز نەيچىلەر بولۇپ، ئۇلار ئىسپېرمىلارنى ئۇرۇق تورىغا يەتكۈزۈش رولىنى ئوينايدۇ.
• ئۇرۇق چىقارغۇچى كىچىك نەيچە (Efferent Ductules, 睾丸输出小管)
  بۇ ئۇرۇق تورىدىن چىقىپ، قوشۇمچە ئۇرۇقداننىڭ بېشىغا تۇتىشىدىغان 15-20 ئەتراپىدىكى كىچىك نەيچىلەر. ئۇلار ئىسپېرمىنى ئۇرۇقداندىن قوشۇمچە ئۇرۇقدانغا يەتكۈزىدۇ.

3. ئۇرۇقدان ۋە ئۇرۇق بېغىش پەردىسى كۆرۈنۈشى
(Coverings of the Testis and Spermatic Cord, 睾丸和精索被膜)

بۇ بۆلەك ئۇرۇقداننىڭ قورساق بوشلۇقىدىن ئۇرۇقدان خالتىسىغا چۈشۈش جەريانىدا شەكىللەنگەن كۆپ قەۋەتلىك قوغداش قۇرۇلمىلىرىنى تەسۋىرلەيدۇ. بۇ پەردىلەر قورساق تامنىڭ ھەر بىر قەۋىتىنىڭ داۋامى بولۇپ، ئۇرۇق بېغىشىنى ۋە ئۇرۇقداننى ئوراپ تۇرىدۇ، ھەمدە ئۇلارغا قان تەمىنلەش، نېرۋا سىگنالى يەتكۈزۈش ۋە تاشقى مۇھىتتىن قوغداش ئىقتىدارىنى ئۆتەيدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش ئۇرۇقدان خالتىسى ۋە ئۇرۇق بېغىشىغا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنى دىئاگنوز قىلىش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

• قورساق تۈز مۇسكۇلى (Rectus Abdominis Muscle, 腹直肌)
  بۇ قورساقنىڭ ئالدى تېمىدىكى ئاساسلىق مۇسكۇللارنىڭ بىرى بولۇپ، گەرچە بىۋاسىتە ئۇرۇقدان قۇرۇلمىسىغا قاتناشمىسىمۇ، ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى توقۇلمىلارنىڭ شەكىللىنىشىگە ئاساس بولىدۇ.
• قورساق پەردىسى (Peritoneum, 腹膜)
  بۇ قورساق بوشلۇقىنىڭ ئىچكى يۈزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان سىلىق پەردە. ئۇرۇقدان غىلاپ پەردىسى ئەسلىدە مۇشۇ پەردىنىڭ تۆرەلمە دەۋرىدە ئۇرۇقدان خالتىسىغا سوزۇلۇپ چۈشۈشىدىن شەكىللەنگەن.
• قورساق توغرا سېرىق ئېتى (Transversalis Fascia, 腹横筋膜)
  بۇ قورساق توغرا مۇسكۇلىنىڭ ئىچكى يۈزىنى قاپلاپ تۇرغان نېپىز پەردە. ئۇرۇق بېغىش ئىچكى سېرىق ئېتى مۇشۇ پەردىنىڭ داۋامى ھېسابلىنىدۇ.
• قورساق تېمى تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى (Inferior Epigastric Artery, 腹壁下动脉)
  بۇ ئارتېرىيە قورساق تېمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ ھەمدە ئۇرۇق بېغىشىنىڭ يېنىدىن ئۆتىدۇ. ئۇ ئۇرۇق بېغىشى ۋە ئۇرۇقداننى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان تارماقلارنى چىقىرىدۇ.
• قورساق توغرا مۇسكۇلى (Transversus Abdominis Muscle, 腹横肌)
  بۇ قورساق تامنىڭ ئەڭ ئىچكى قەۋىتىدىكى مۇسكۇل. ئۇ ئۇرۇق بېغىشنى شەكىللەندۈرۈشكە ۋاسىتىلىق قاتنىشىدۇ.
• قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل چاندىر (Aponeurosis of the External Oblique Muscle, 腹外斜肌腱膜)
  بۇ قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ كەڭ، يالپاق چاندىرى بولۇپ، ئۇرۇق بېغىش سىرتقى سېرىق ئېتى مۇشۇ چاندىردىن شەكىللەنگەن.
• قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى (Internal Oblique Muscle, 腹内斜肌)
  بۇ قورساق تامنىڭ ئوتتۇرا قەۋىتىدىكى مۇسكۇل. ئۇرۇقداننى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Cremaster muscle) مۇشۇ مۇسكۇلنىڭ تۆۋەنگە سوزۇلغان قىسمىدىن ھاسىل بولىدۇ.
• گۆشلۈك پەردە (Dartos Tunic, 肉膜)
  بۇ ئۇرۇقدان خالتىسى تېرىسىنىڭ ئاستىدىكى سىلىق مۇسكۇل قەۋىتى. ئۇنىڭ قىسقىرىشى ئۇرۇقدان خالتىسىنىڭ يۈزىدە قورۇقلارنى پەيدا قىلىپ، تېمپېراتۇرىنى تەڭشەشكە ياردەم بېرىدۇ.
• تېرە (Skin, 皮)
  ئۇرۇقدان خالتىسىنىڭ ئەڭ سىرتقى قەۋىتى بولۇپ، قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.
• ئۇرۇق خالتا ئوتتۇرا پاسىلى (Septum of the Scrotum, 阴囊中隔)
  بۇ ئۇرۇقدان خالتىسىنى ئوڭ ۋە سول ئىككى بۆلەككە ئايرىپ تۇرىدىغان تالالىق توقۇلما پاسىلى. ئۇ ھەر بىر ئۇرۇقداننى ئۆز ئورنىدا مۇقىملاشتۇرىدۇ.

ئەرلەر كۆپىيىش سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقى ھەققىدە ئومۇمىي چۈشەنچە

ئۇرۇقدان ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە قۇرۇلمىلىرىنىڭ ئاناتومىيىسى ۋە فىزىئولوگىيىسىنى چۈشىنىش ئەرلەرنىڭ ئۆز سالامەتلىكىنى ئاسرىشى ۋە كۆپىيىش ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ سىستېمىنىڭ ھەر قانداق بىر بۆلىكىدە مەسىلە كۆرۈلسە، ئۇ بىۋاسىتە ھالدا ئىسپېرما سۈپىتى، ھورمۇن سەۋىيىسى ۋە تۇغۇش ئىقتىدارىغا تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن. شۇڭلاشقا، بۇ نازۇك ئەزالارنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە ئىقتىدارىنى بىلىش، كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە بالدۇر بايقاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

ئۇرۇقداننىڭ ئىقتىدارى نۇرغۇن ئامىللارنىڭ تەسىرىگە ئۇچرايدۇ. مەسىلەن، تېمپېراتۇرا ئۇنىڭغا ئەڭ بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدىغان ئامىللارنىڭ بىرى. پىلەكسىمان ۋېنا چىگىشى ۋە ئۇرۇقداننى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلنىڭ ماس ھەرىكىتى ئارقىلىق، ئۇرۇقداننىڭ تېمپېراتۇرىسى دائىم بەدەن تېمپېراتۇرىسىدىن 2-4 سېلسىيە گرادۇس تۆۋەن تۇتۇلىدۇ، بۇ ئىسپېرما ھاسىل قىلىش ئۈچۈن ئەڭ مۇۋاپىق شارائىت ھېسابلىنىدۇ. يۇقىرى تېمپېراتۇرىلىق مۇھىتتا ئۇزۇن ۋاقىت تۇرۇش، مەسىلەن، تار ئىشتان كىيىش، ئىسسىق مۇنچىدا كۆپ ئولتۇرۇش قاتارلىقلار ئىسپېرما ئىشلەپچىقىرىشقا سەلبىي تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن.

ئىسپېرمانىڭ يەتكۈزۈلۈش يولىمۇ ئوخشاشلا مۇھىم. ئۇرۇق ئەگرى كىچىك نەيچىسىدىن باشلانغان بۇ يول ئۇرۇق تورى، ئۇرۇق چىقارغۇچى كىچىك نەيچە، قوشۇمچە ئۇرۇقدان ۋە ئۇرۇق نەيچىسى قاتارلىق بىر قاتار قۇرۇلمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ يوللارنىڭ ھەر قانداق بىر يېرىدە توسۇلۇش ياكى ياللۇغلىنىش كۆرۈلسە، مەسىلەن، قوشۇمچە ئۇرۇقدان ياللۇغى (epididymitis) ياكى ئۇرۇق نەيچىسى توسۇلۇشى، بىۋاسىتە تۇغماسلىقنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

ئومۇمەن قىلىپ ئېيتقاندا، ئەرلەر كۆپىيىش سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ئۈچۈن تۆۋەندىكى نۇقتىلارغا دىققەت قىلىش كېرەك:

• مۇۋاپىق تۇرمۇش ئادىتى: ساغلام يېمەك-ئىچمەك، مۇنتىزىم چېنىقىش، تاماكا-ھاراق چەكمەسلىك قاتارلىقلار ھورمۇن سەۋىيىسىنى نورماللاشتۇرۇپ، ئىسپېرما سۈپىتىنى يۇقىرى كۆتۈرىدۇ.
• تاشقى مۇھىت ئامىللىرىدىن ساقلىنىش: يۇقىرى تېمپېراتۇرا، رادىئاتسىيە ۋە خىمىيىلىك بۇلغانمىلاردىن يىراق تۇرۇش كېرەك.
• مۇنتىزىم تەكشۈرتۈش: ئۇرۇقدان ياكى ئۇرۇقدان خالتىسىدا ئاغرىق، ئىششىق ياكى باشقا نورمالسىزلىق سېزىلسە، دەرھال دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك. ئۇرۇقدان تولغىنىش (testicular torsion) ۋە ئۇرۇقدان راكى قاتارلىق جىددىي كېسەللىكلەرنى بالدۇر بايقاش ۋە داۋالاش ناھايىتى مۇھىم.

خۇلاسىلىگەندە، ئۇرۇقدان ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە نازۇك بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەر بىرى ئۆز-ئارا ماسلىشىپ، ئەرلەرنىڭ كۆپىيىش ئىقتىدارىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ بىلىملەرنى ئىگىلەش ئارقىلىق، بىز ئۆزىمىزنىڭ ۋە ئائىلىمىزدىكىلەرنىڭ سالامەتلىكىنى تېخىمۇ ياخشى قوغدىيالايمىز.