كۆز سىرتقى تۈزۈلۈشى

كۆزنىڭ سىرتقى قۇرۇلمىسى: ئوڭ كۆزنىڭ ئالدى تەرەپ كۆرۈنۈشىنى چوڭقۇر چۈشىنىش

كۆز ئىنسانلارنىڭ ئەڭ مۇھىم سېزىم ئەزالىرىنىڭ بىرى بولۇپ، «قەلبنىڭ دېرىزىسى» دەپ تەرىپلىنىدۇ. ئۇ بىزگە رەڭگارەڭ دۇنيانى كۆرۈش ئىمكانىيىتىنى بېرىپلا قالماي، يەنە ئۇچۇرلارنى قوبۇل قىلىش ۋە مۇھىت بىلەن ئالاقە قىلىشتىكى ئاساسلىق يولىمىزدۇر. كۆزنىڭ تۈزۈلۈشى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە نازۇك بولۇپ، ئۇنىڭ ھەر بىر قىسمى ئۆز-ئارا ماسلىشىپ، كۆرۈش فۇنكسىيەسىنىڭ مۇكەممەل بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. كۆزنىڭ سىرتقى قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش، كۆز ساغلاملىقىنى قوغداش ۋە كۆز كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى تۇنجى قەدەمدۇر.

بۇ ماقالىدە، «ئوڭ كۆزنىڭ ئالدى تەرەپ كۆرۈنۈشى» ناملىق ئاناتومىيەلىك رەسىمگە ئاساسەن، كۆزنىڭ سىرتقى قىسىملىرىنى بىر-بىرلەپ تونۇشتۇرىمىز. ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلىرىنى شۇنداقلا ئۇلارنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەسىنى تەپسىلىي شەرھىلەش ئارقىلىق، ئوقۇرمەنلەرنىڭ كۆزنىڭ سىرتقى تۈزۈلۈشى ھەققىدىكى بىلىملىرىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇشىغا ياردەم بېرىشنى مەقسەت قىلىمىز. بۇ مەزمۇنلار ئارقىلىق كۆزىمىزنى قانداق قىلىپ تېخىمۇ ياخشى ئاسراشنى بىلىۋالالايسىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئوڭ كۆز ئالدى تەرەپ كۆرۈنۈشى
(Anterior view of the right eye, 右眼前面观)

ئوڭ كۆزنىڭ ئالدى تەرەپ كۆرۈنۈشى بىزگە كۆزنىڭ تاشقى مۇھىت بىلەن بىۋاسىتە ئۇچرىشىدىغان بارلىق قۇرۇلمىلىرىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈشتە قاپاق، كىرپىك، قاش قاتارلىق قوغداش ئەزالىرى؛ كۆزگە يورۇقلۇق كىرگۈزىدىغان سۈزۈك مۈڭگۈز پەردە ۋە كۆز قارچۇقى؛ كۆز ئالمىسىنى نەملەشتۈرۈپ تۇرىدىغان بىرىكتۈرگۈچى پەردە؛ ھەمدە كۆز يېشىنى يىغىدىغان ئىچكى بۇرجەكتىكى نازۇك قۇرۇلمىلار ئېنىق نامايان بولىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەممىسى بىرلىكتە ئىشلەپ، كۆزنى تاشقى زەخىملەردىن ساقلايدۇ، كۆرۈش سۈپىتىنى ئۆستۈرىدۇ ۋە كۆزنىڭ نورمال فىزىئولوگىيەلىك پائالىيىتىنى داۋاملاشتۇرىدۇ.

قاش (Eyebrow, 眉)
قاش كۆزنىڭ ئۈستىدىكى سۆڭەك قىرىغا جايلاشقان قىسقا تۈكلەر بولۇپ، تەر ۋە يامغۇر سۈيىنىڭ كۆزگە ئېقىپ كىرىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. ئۇ يەنە يۈز ئىپادىسىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

يۇقارىقى قاپاق (Upper Eyelid, 上睑)
بۇ كۆز ئالمىسىنىڭ ئۈستىنى قاپلاپ تۇرىدىغان ھەرىكەتچان تېرە ۋە مۇسكۇل قاتلىمى. ئۇ كۆزنى يۇمۇپ ئاچقاندا كۆز يېشىنى كۆز يۈزىگە تەكشى سۈركەپ، كۆزنى نەملەشتۈرىدۇ ۋە تاشقى جىسىملاردىن قوغدايدۇ.

كۆز قارچۇقى (Pupil, 瞳孔)
بۇ رەڭدار پەردىنىڭ مەركىزىدىكى يۇمىلاق تۆشۈك بولۇپ، يورۇقلۇقنىڭ كۆز ئىچىگە كىرىدىغان يولى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ چوڭ-كىچىكلىكى مۇھىت يورۇقلۇقىغا ئاساسەن ئۆزگىرىپ، كۆزگە كىرىدىغان نۇر مىقدارىنى تەڭشەيدۇ.

سىرتقى بۇرجەك (Lateral Canthus, 外眦)
بۇ يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى قاپاقلارنىڭ كۆزنىڭ سىرتقى (چەككە تەرەپتىكى) تەرىپىدە ئۇچراشقان بۇلۇڭى. ئۇ قاپاق يېرىقچىسىنىڭ سىرتقى چېگرىسىنى بەلگىلەيدۇ.

قاپاق بىرىكتۈرگۈچى پەردىسى (Bulbar Conjunctiva, 球结膜)
بۇ كۆز ئاقى (ئاق پەردە) نىڭ ئۈستىنى قاپلاپ تۇرىدىغان نېپىز، سۈزۈك پەردە. ئۇ كۆز ئالمىسىنى سىلىقلاشتۇرۇپ، ئۇنى مىكروب ۋە غىدىقلاشتىن قوغدايدۇ.

مۈڭگۈز پەردە گىرۋىكى (Corneal Limbus, 角膜缘)
بۇ سۈزۈك مۈڭگۈز پەردە بىلەن ئاق رەڭلىك كۆز ئاقى ئۇچراشقان ئايلانما شەكىللىك رايون. ئۇ مۈڭگۈز پەردىنى ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدىغان غول ھۈجەيرىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

تۆۋەنكى قاپاق (Lower Eyelid, 下睑)
بۇ كۆز ئالمىسىنىڭ ئاستىنى قاپلاپ تۇرىدىغان ھەرىكەتچان تېرە ۋە مۇسكۇل قاتلىمى. ئۇ يۇقىرىقى قاپاق بىلەن بىرلىكتە كۆزنى قوغداش ۋە كۆز يېشىنى تارقىتىش رولىنى ئوينايدۇ.

كىرپىك (Eyelashes, 睫)
بۇ قاپاق گىرۋەكلىرىدە ئۆسىدىغان قىسقا تۈكلەر بولۇپ، چاڭ-توزان ۋە كىچىك ھاشاراتلارنىڭ كۆزگە كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. ئۇ يەنە كۈچلۈك ھاۋا ئېقىمىدىن كۆزنى قوغدايدۇ.

كۆز ئالما بىرىكتۈرگۈچى پەردىسى (Palpebral Conjunctiva, 睑结膜)
بۇ يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى قاپاقلارنىڭ ئىچكى يۈزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان نېپىز، سىلىق پەردە. ئۇ قاپاقنىڭ كۆز ئالمىسى ئۈستىدە سۈركىلىشىنى ئازايتىدۇ ۋە كۆز يۈزىنى سىلىقلاشتۇرىدۇ.

ياش توچكىسى (Lacrimal Punctum, 泪点)
بۇ ھەر بىر قاپاقنىڭ ئىچكى بۇرجىكىگە يېقىن گىرۋىكىدىكى كىچىك تۆشۈكچە. ئۇ ئارتۇق كۆز يېشىنى ياش يوللىرىغا ئېقىتىپ چىقىرىدىغان كىرىش ئېغىزىدۇر.

ياش شورىغۇچىسى (Lacrimal Papilla, 泪乳头)
بۇ ياش توچكىسى جايلاشقان قاپاق گىرۋىكىدىكى سەل كۆتۈرۈلۈپ تۇرغان كىچىك دۆڭچە. ئۇ ياش توچكىسىنىڭ ئوچۇق تۇرۇشىغا ياردەم بېرىدۇ.

ئىچكى بۇرجەك (Medial Canthus, 内眦)
بۇ يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى قاپاقلارنىڭ كۆزنىڭ ئىچكى (بۇرۇن تەرەپتىكى) تەرىپىدە ئۇچراشقان بۇلۇڭى. بۇ يەردە ياش دىلچىقى ۋە ياش كۆلچىكى قاتارلىق مۇھىم قۇرۇلمىلار بار.

ياش كۆلچىكى (Lacrimal Lake, 泪湖)
بۇ ئىچكى بۇرجەكتە كۆز يېشى تەبىئىي ھالدا يىغىلىپ تۇرىدىغان كىچىك بوشلۇق. كۆز يېشى مۇشۇ يەردىن ياش توچكىلىرى ئارقىلىق سۈمۈرۈلۈپ چىقىپ كېتىدۇ.

ياش دىلچىقى (Lacrimal Caruncle, 泪阜)
بۇ ئىچكى بۇرجەكنىڭ مەركىزىدىكى ھال رەڭلىك كىچىك گۆشلۈك ئۆسۈكچە. ئۇنىڭدا ماي بەزلىرى ۋە ئىنچىكە تۈكلەر بولۇپ، كۆز يېشىنىڭ تەركىبىنى مۇقىملاشتۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

بىرىكتۈرگۈچى پەردە يېرىم ئايسىمان قاتلىقى (Plica Semilunaris of Conjunctiva, 结膜半月襞)
بۇ ياش دىلچىقىنىڭ يېنىدىكى بىرىكتۈرگۈچى پەردىنىڭ تىك شەكىلدىكى قاتلىمى. ئۇ كۆز ئالمىسىنىڭ ھەرىكىتىنى راۋانلاشتۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

مۈڭگۈز پەردە (Cornea, 角膜)
بۇ كۆز ئالمىسىنىڭ ئەڭ ئالدىدىكى تولۇق سۈزۈك، قۇببە شەكىللىك قۇرۇلما. ئۇ كۆزنىڭ ئاساسلىق نۇر سۇندۇرۇش ھالقىسى بولۇپ، يورۇقلۇقنى فوكۇسلايدۇ ۋە كۆزنىڭ ئىچكى قىسمىنى قوغدايدۇ.

كۆزنىڭ سىرتقى قۇرۇلمىلىرىنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشى ۋە ساغلاملىق

كۆزنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى ھەر بىر قۇرۇلما ئۆز ئالدىغا مۇستەقىل فۇنكسىيە ئۆتىسىمۇ، ئەمما ئۇلارنىڭ ھەممىسى بىرلىكتە ماسلىشىپ ئىشلىگەندىلا، كۆزنىڭ ساغلاملىقى ۋە نورمال كۆرۈش فۇنكسىيەسىگە كاپالەتلىك قىلغىلى بولىدۇ. قاش ۋە كىرپىكلەر فىزىكىلىق توساق رولىنى ئوينىسا، قاپاقلار كۆز يېشىنى تارقىتىپ، كۆزنى قوغدايدىغان «قوغدىغۇچى پەردە» ھېسابلىنىدۇ. مۈڭگۈز پەردىنىڭ سۈزۈكلۈكى ۋە يۈزىنىڭ سىلىق بولۇشى ئېنىق كۆرۈشنىڭ ئاساسى، بۇنى ساقلاش ئۈچۈن كۆز يېشىنىڭ ئۈزلۈكسىز نەملەشتۈرۈپ تۇرۇشى شەرت.

بىرىكتۈرگۈچى پەردە كۆز يۈزىنى سىلىقلاشتۇرۇپلا قالماي، يەنە ئىممۇنىتېت مۇداپىئەسىگە قاتنىشىپ، كۆزنى يۇقۇملىنىشتىن ساقلايدۇ. ياش يولى سىستېمىسىنىڭ ئىچكى بۇرجەكتىكى قىسىملىرى (ياش توچكىسى، ياش كۆلچىكى) ئارتۇق كۆز يېشىنى ۋاقتىدا چىقىرىپ تاشلاپ، كۆرۈش سۈپىتىنىڭ قالايمىقانلىشىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەر قانداق بىرىدە مەسىلە كۆرۈلسە، پۈتكۈل كۆزنىڭ ساغلاملىقىغا تەسىر يېتىدۇ.

كۆزنىڭ سىرتقى قۇرۇلمىلىرىدا دائىم ئۇچرايدىغان بەزى كېسەللىكلەر بار:

• بىرىكتۈرگۈچى پەردە ياللۇغى (Conjunctivitis): كۆپىنچە «قىزىل كۆز كېسىلى» دەپ ئاتىلىدۇ، باكتېرىيە، ۋىرۇس ياكى аллерگىيە سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدۇ.
• قاپاق ياللۇغى (Blepharitis): قاپاق گىرۋىكىنىڭ ياللۇغلىنىشى بولۇپ، قىچىشىش، قىزىرىش ۋە قاسراقلىشىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• چاچقان چىقىش (Stye/Hordeolum): كىرپىك يىلتىزىدىكى ماي بېزىنىڭ باكتېرىيە بىلەن يۇقۇملىنىشىدىن كېلىپ چىققان كىچىك، ئاغرىيدىغان ئىششىق.
• مۈڭگۈز پەردىنىڭ سىدىرلىشى (Corneal Abrasion): تاشقى جىسىملار ياكى زەخىملىنىش سەۋەبىدىن مۈڭگۈز پەردىنىڭ يۈزىدە سىزىلىش پەيدا بولۇشى.

شۇڭا كۈندىلىك تۇرمۇشتا كۆز تازىلىقىغا ئەھمىيەت بېرىش، كۆزنى قول بىلەن قالايمىقان ئۇۋۇلىماسلىق، كۈچلۈك قۇياش نۇرىدىن كۆزئەينەك بىلەن قوغدىنىش ۋە كومپيۇتېر ئىشلەتكەندە مۇۋاپىق ئارام ئېلىش قاتارلىق ئادەتلەرنى يېتىلدۈرۈش ئىنتايىن مۇھىم. ئەگەر كۆزىڭىزدە قىزىرىش، ئاغرىش، كۆرۈش قۇۋۋىتىنىڭ خىرەلىشىشى ياكى باشقا نورمالسىزلىقلار كۆرۈلسە، دەرھال دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، كەسپىي مەسلىھەت ئېلىڭ.2