كۈز پەسلى كېلىپ، ھاۋا سالقىنلاشقاندا، بالىلارنىڭ ساغلاملىقى ئاتا-ئانىلار ئەڭ كۆڭۈل بۆلىدىغان مەسىلىگە ئايلىنىدۇ. مەكتەپ ۋە يەسلىلەرنىڭ باشلىنىشى، بالىلارنىڭ كۆپىنچە ۋاقتىنى مەكتەپتە ئۆتكۈزۈشى ھەرخىل ۋىرۇس ۋە باكتېرىيەلەرنىڭ تارقىلىشىغا شارائىت ھازىرلاپ بېرىدۇ. بالىلارنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسى تېخى تولۇق يېتىلمىگەنلىكى ئۈچۈن، بۇ پەسىلدە كېسەلگە گىرىپتار بولۇش خەۋپى يۇقىرى بولىدۇ. شۇڭلاشقا، كۈز پەسلىدە كۆپ كۆرۈلىدىغان بالىلار كېسەللىكلىرىنى چۈشىنىش ۋە ئۇنىڭدىن ئاكتىپلىق بىلەن ساقلىنىش ئىنتايىن مۇھىم.
كۈز پەسلىدە بالىلار ئارىسىدا كۆپ كۆرۈلىدىغان كېسەللىكلەر
1. زۇكام (Common Cold): بۇ كۈزدىكى ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان كېسەللىك بولۇپ، 200 دىن ئارتۇق خىل ۋىرۇس كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئاساسلىق ئالامەتلىرى بۇرۇن ئېقىش، چۈشكۈرۈش، يۆتىلىش ۋە گال ئاغرىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
2. پەسىللىك تارقىلىشچان زۇكام (Influenza): ئادەتتىكى زۇكامغا قارىغاندا ئالامەتلىرى تۇيۇقسىز ۋە ئېغىر باشلىنىدۇ. يۇقىرى قىزىش، قاتتىق باش ئاغرىش، پۈتۈن بەدەن مۇسكۇللىرىنىڭ ئاغرىشى، ئېغىر ھارغىنلىق ۋە قۇرۇق يۆتەل كۆرۈلىدۇ. بالىلاردا ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش خەۋپى بار.
3. نەپەس يولى يۇتا ۋىرۇسى (RSV): بولۇپمۇ ئىككى ياشتىن تۆۋەن بوۋاقلار ئۈچۈن خەتەرلىك بولغان بۇ ۋىرۇس، قىل شاخچە كاناي ياللۇغى ۋە ئۆپكە ياللۇغىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. تېز نەپەس ئېلىش، خىرىلداش ۋە نەپەس سىقىلىش قاتارلىق ئالامەتلەرگە دىققەت قىلىش كېرەك.
4. بوغۇق يۆتەل (Croup): كىچىك بالىلارنىڭ كېكىردىكى ۋە نەپەس يولى يۇقۇملانغاندىن كېيىن كېلىپ چىقىدۇ. كېچىسى تۇيۇقسىز باشلىنىدىغان، «ئىت ھاۋشىغاندەك» ئاۋاز چىقىرىدىغان يۆتەل ۋە نەپەس ئالغاندا قىيىنلىشىش ئاساسلىق ئالاھىدىلىكى.
5. قول-پۇت-ئېغىز ئەسۋە كېسەللىكى (Hand, Foot, and Mouth Disease): ئادەتتە يەسلى يېشىدىكى بالىلاردا كۆپ ئۇچرايدۇ. ئالقان، تاپان ۋە ئېغىز بوشلۇقىدا قىزىل داغ ۋە سۇلۇق كۆپۈكچىلەر پەيدا بولىدۇ. قىزىش ۋە گال ئاغرىش قاتارلىق ئالامەتلەر بىللە كۆرۈلىدۇ.
6. باكتېرىيەلىك گال ياللۇغى (Strep Throat): بۇ كېسەللىك تۇيۇقسىز باشلىنىدىغان گال ئاغرىقى، يۇتقاندا ئاغرىش، قىزىش ۋە بەزىدە قورساق ئاغرىش بىلەن ئىپادىلىنىدۇ. ئەگەر ۋاقتىدا داۋالانمىسا، قىزىلگۈلدەك قىزىش (Scarlet Fever) ۋە باشقا ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
7. كۆز بىرىكتۈرگۈچى پەردە ياللۇغى (Conjunctivitis/Pink Eye): ۋىرۇس ياكى باكتېرىيەدىن يۇقۇملىنىش سەۋەبىدىن كۆزنىڭ ئاق پەردىسى ياللۇغلىنىدۇ. كۆز قىزىرىش، قىچىشىش، كۆزدىن ياش ئېقىش ۋە چاپاقلىشىش قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلىدۇ. يۇقۇشچانلىقى ئىنتايىن كۈچلۈك.
8. ئاشقازان-ئۈچەي ياللۇغى («ئىچ سۈرۈش»): نوروۋىرۇس ۋە روتا ۋىرۇس قاتارلىق ۋىرۇسلار كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان بۇ كېسەللىك، قۇسۇش، ئىچ سۈرۈش، قورساق ئاغرىش ۋە قىزىش ئالامەتلىرى بىلەن ئىپادىلىنىدۇ. بالىلاردا سۇسىزلىنىپ قېلىش خەۋپى يۇقىرى.
9. قۇلاق ياللۇغى : كۆپىنچە زۇكام ياكى نەپەس يولى يۇقۇملىنىشىدىن كېيىن كېلىپ چىقىدۇ. بالىلاردا قۇلاق ئاغرىش، قىزىش، تىنچسىزلىنىش ۋە ئۇيقۇسىزلىق كۆرۈلىدۇ. كىچىك بوۋاقلار قۇلىقىنى دائىم قولى بىلەن تارتىشى مۇمكىن.
10. كۈزلۈك سەزگۈرلۈك ۋە زىققا كېسىلىنىڭ قوزغىلىشى (Autumn Allergies & Asthma Flare-ups): ھاۋادىكى گۈل چېڭى، زەمبۇرۇغ ۋە چاڭ-توزان قاتارلىقلار سەزگۈرلۈك ئالامەتلىرىنى (چۈشكۈرۈش، بۇرۇن قىچىشىش، كۆز قىچىشىش) پەيدا قىلىدۇ. سوغۇق ھاۋا ۋە نەپەس يولى يۇقۇملىنىشلىرى زىققا كېسىلى بار بالىلارنىڭ كېسىلىنىڭ قوزغىلىشىغا سەۋەب بولىدۇ.
كۈز پەسلىدە بالىلارنى كېسەللىكتىن ساقلاش ئۈچۈن نېمىلەرگە دىققەت قىلىش كېرەك؟
1. تازىلىقنى بىرىنچى ئورۇنغا قويۇش:
- قولنى دائىم يۇيۇش: بالىلارغا قولىنى سوپۇن ۋە ئېقىن سۇدا كەم دېگەندە 20 سېكۇنت يۇيۇشنىڭ مۇھىملىقىنى ئۆگىتىڭ. بۇ مىكروبلارنىڭ تارقىلىشىنى توسۇشتىكى ئەڭ ئاددىي ۋە ئۈنۈملۈك ئۇسۇل.
- شەخسىي بۇيۇملارنى ئايرىم ئىشلىتىش: بالىلارغا ئىستاكان، قوشۇق، لۆڭگە قاتارلىق شەخسىي بۇيۇملىرىنى باشقىلار بىلەن ئورتاق ئىشلەتمەسلىكنى ئۆگىتىڭ.
2. ئىممۇنىتېت كۈچىنى ئاشۇرۇش:
- تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش: بالىلارنىڭ ھەر كۈنى يېتەرلىك مىقداردا يېڭى كۆكتات، مېۋە، ئاقسىل ۋە تولۇق دانلىق زىرائەتلەرنى ئىستېمال قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىڭ. ۋىتامىن ۋە مىنېرال ماددىلار ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنى كۈچەيتىدۇ.
- يېتەرلىك ئۇيقۇ: بالىلارنىڭ يېشىغا ماس ھالدا ھەر كۈنى يېتەرلىك ئۇخلىشىنى təminləyin. ئۇيقۇ بەدەننىڭ ئەسلىگە كېلىشى ۋە كېسەللىككە قارشى تۇرۇش ئىقتىدارىنى ساقلاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.
- دائىملىق ھەرىكەت: ھاۋارايىغا ماس كىيىنىپ، بالىلارنى ھەر كۈنى مۇۋاپىق دەرىجىدە سىرتتا ھەرىكەت قىلىشقا رىغبەتلەندۈرۈڭ.
3. ۋاكسىنىلاشنى ۋاقتىدا ئېلىپ بېرىش:
- پەسىللىك زۇكام ۋاكسىنىسى: ھەر يىلى كۈزدە پەسىللىك زۇكام ۋاكسىنىسىنى ئەملىتىش زۇكام ۋە ئۇنىڭ ئەگەشمە كېسەللىكلىرىدىن ساقلىنىشنىڭ ئەڭ ياخشى ئۇسۇلى.
- دۆلەتلىك ئىممۇنىتېت پىلانى: سىز تۇرۇشلۇق دۆلەت سەھىيە مىنىستىرلىكى تەرىپىدىن ئېلىپ بېرىلغان بالىلار ۋاكسىنىلارنى ۋاقتىدا ۋە تولۇق ئەملەتكەنلىكىگە كاپالەتلىك بېرىڭ.
4. مۇھىت ۋە كىيىم-كېچەككە دىققەت قىلىش:
- ھاۋارايىغا ماس كىيىنىش: كۈز پەسلىدە ھاۋا تېمپېراتۇرىسى تېز ئۆزگىرىپ تۇرىدۇ. بالىلارغا كۆپ قەۋەتلىك كىيىندۈرۈپ، ئىسسىق-سوغۇققا قاراپ كىيىمىنى ئېلىپ-قوشۇپ بېرىش مۇۋاپىق.
- ئۆي ھاۋاسىنى ساپ تۇتۇش: ئۆينى دائىم شامالدىتىپ تۇرۇش، ھاۋا سۈپىتىنى ياخشىلاش مىكروبلارنىڭ كۆپىيىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
ئەگەر بالىڭىزدا يۇقىرى قىزىتما ، نەپەس ئېلىشتا قىيىنچىلىق، ھوشىنى يوقىتىش ياكى سۇسىزلىنىش ئالامەتلىرى كۆرۈلسە، ۋاقىتنى ئۆتكۈزمەي دەرھال دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك. ئاتا-ئانىلارنىڭ يۇقىرىقى تەدبىرلەرگە ئەستايىدىللىق بىلەن ئەمەل قىلىشى، بالىلارنىڭ ساغلام، خۇشال-خۇرام ھالدا كۈز پەسلىنى ئۆتكۈزۈشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.
