پەي غىلاپى ۋە سېرىق ئەت غىلاپىنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشى

ئىنسان بەدىنىنىڭ ھەرىكەت سىستېمىسى مۇرەككەپ ھەم نازۇك بىر تۈزۈلۈش بولۇپ، پەي، مۇسكۇل ۋە سۆڭەكلەرنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىشى ئارقىلىق نورمال ھەرىكەت ئىقتىدارىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. بۇ جەرياندا، پەي غىلاپى (Tendon Sheath) ۋە سېرىق ئەت غىلاپى (Fascial Sheath) ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇلار پەي ۋە مۇسكۇللارنى قوغداپ، سىلىقلاپ، ھەرىكەتنىڭ راۋان بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدىغان مۇھىم قۇرۇلمىلاردۇر. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيەسىنى چۈشىنىش تىببىي خادىملار ۋە ئۆز سالامەتلىكىگە كۆڭۈل بۆلىدىغان ھەر بىر شەخس ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

بۇ ماقالىدە، پەي غىلاپى ۋە سېرىق ئەت غىلاپىنىڭ ئۈلگە رەسىملىرىگە ئاساسەن، ھەر بىر ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىنىڭ ئورنى، تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسىنى ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلار بىلەن سېلىشتۇرۇپ، كەسپىي ھەم چۈشىنىشلىك قىلىپ تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

پەي غىلاپىنىڭ ئۈلگە رەسىمى

1. پەي غىلاپى (Tendon Sheath, 腱鞘)
پەي غىلاپى پەينى ئوراپ تۇرىدىغان ئىككى قەۋەتلىك يېپىق خالتىسىمان قۇرۇلما بولۇپ، ئۇ پەينىڭ سۆڭەك ۋە بوغۇم يۈزىدە سىيرىلىپ ھەرىكەت قىلىشىنى ئاسانلاشتۇرىدۇ. ئۇنىڭ ئىچكى قەۋىتى پەيگە زىچ چاپلىشىپ تۇرىدۇ، تاشقى قەۋىتى بولسا تالالىق تۈزۈلۈشتىن تەركىب تاپقان. بۇ ئىككى قەۋەت ئارىسىدا ئاز مىقداردىكى سىلىق سۇيۇقلۇق بولۇپ، سۈركىلىشنى ئازايتىپ، پەينىڭ ئەركىن ھەرىكەتلىنىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ. پەي غىلاپى كۆپىنچە قول ۋە پۇت بارماقلىرى، بىلەك قاتارلىق ھەرىكەت دائىرىسى كەڭ بوغۇملاردا ئۇچرايدۇ.

2. تالالىق قەۋىتى (Fibrous Layer, 纤维层)
بۇ پەي غىلاپىنىڭ ئەڭ سىرتقى، مۇستەھكەم قەۋىتى بولۇپ، زىچ بىرىكتۈرگۈچى توقۇمىدىن تۈزۈلگەن. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى پەينى مۇقىملاشتۇرۇپ، ھەرىكەت جەريانىدا پەينىڭ ئۆز ئورنىدىن چىقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش.

3. سىلىق پەردە قەۋىتى (Synovial Layer, 滑膜层)
بۇ قەۋەت تالالىق قەۋەتنىڭ ئىچكى يۈزىگە جايلاشقان بولۇپ، سىلىق سۇيۇقلۇق (synovial fluid) ئىشلەپچىقىرىدۇ. بۇ سۇيۇقلۇق پەي بىلەن غىلاپ ئوتتۇرىسىدىكى سۈركىلىشنى ئازايتىپ، پەينىڭ سىلىق ھەرىكەت قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

4. سۆڭەك پەردىسى (Periosteum, 骨膜)
سۆڭەكنىڭ سىرتقى يۈزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان نېپىز بىر قەۋەت بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما پەردىسى. ئۇ سۆڭەكنى قوغداش، ئوزۇقلاندۇرۇش ۋە سۆڭەكنىڭ ئۆسۈشى ھەم ئەسلىگە كېلىشىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

5. قول بارماق سۆڭىكى (Phalanx, 指骨)
قول ۋە پۇت بارماقلىرىنى تەشكىل قىلىدىغان كىچىك سۆڭەكلەر. ھەر بىر بارماق (باش بارماقتىن باشقا) ئۈچ بۆلەك بارماق سۆڭىكىدىن تەركىب تاپىدۇ.

6. پەي بېغىش پەردىسى (Vinculum, 腱系膜)
بۇ پەي بىلەن سۆڭەك ئارىسىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان نېپىز توقۇلما بېغىشى بولۇپ، قان تومۇرلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى پەينى قان بىلەن تەمىنلەپ، ئۇنىڭ ئوزۇقلىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىش.

7. پەي (Tendon, 腱)
مۇسكۇلنى سۆڭەككە تۇتاشتۇرىدىغان زىچ، تالالىق بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما. پەيلەر مۇسكۇلنىڭ كۈچىنى سۆڭەككە يەتكۈزۈپ، بوغۇملارنىڭ ھەرىكەت قىلىشىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.

سېرىق ئەت غىلاپ ئۈلگە رەسىمى

1. يۈزەكى سېرىق ئەت (Superficial Fascia, 浅筋膜)
بۇ تېرە بىلەن چوڭقۇر سېرىق ئەت ئارىسىغا جايلاشقان بوش بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما ۋە ياغ قەۋىتى. ئۇ بەدەن تېمپېراتۇرىسىنى تەڭشەش، ئوزۇقلۇق زاپاس ساقلاش ۋە تېرە ئاستىدىكى نېرۋا، قان تومۇرلارنى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.

2. تېرە ئاستى سېرىق ئېتى (Subcutaneous Fascia, 皮下筋膜)
بۇ ئاتالغۇ كۆپىنچە يۈزەكى سېرىق ئەت بىلەن ئوخشاش مەنىدە ئىشلىتىلىدۇ. ئۇ تېرە بىلەن مۇسكۇللار ئارىسىدىكى بوشلۇقنى تولدۇرۇپ تۇرىدىغان توقۇلما قەۋىتىنى كۆرسىتىدۇ.

3. تېرە (Skin, 皮)
بەدەننىڭ ئەڭ سىرتقى قوغدىنىش قەۋىتى. ئۇ بەدەننى تاشقى مۇھىتنىڭ زىيانلىق تەسىرلىرىدىن ساقلايدۇ ھەم سېزىم ئىقتىدارىنى ئۆتەيدۇ.

4. چوڭقۇر سېرىق ئەت (Deep Fascia, 深筋膜)
بۇ مۇسكۇل، سۆڭەك، نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنى ئوراپ تۇرىدىغان زىچ، تالالىق بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما قەۋىتى. ئۇ مۇسكۇل گۇرۇپپىلىرىنى ئايرىپ، ئۇلارنى مۇقىملاشتۇرۇپ، ھەرىكەتنىڭ ماسلىشىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

5. خاس سېرىق ئەت (Proper Fascia, 固有筋膜)
بۇ ئاتالغۇمۇ چوڭقۇر سېرىق ئەت بىلەن ئوخشاش مەنىدە قوللىنىلىپ، مەلۇم بىر ئەزا ياكى قۇرۇلمىنى ئوراپ تۇرىدىغان زىچ سېرىق ئەتنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ قۇرۇلمىلارغا تىرەكلىك ۋە قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.

6. يۇقىرى بىلەك ئىچكى تەرەپ مۇسكۇل ئارىلىق پاسىلى (Medial Intermuscular Septum of the Arm, 臂内侧肌间隔)
بۇ چوڭقۇر سېرىق ئەتتىن يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئىچكى تەرىپىگە سوزۇلغان تىك پەردە. ئۇ يۇقىرى بىلەكنىڭ ئالدى (ئېگىش) ۋە ئارقا (يېيىش) مۇسكۇل بۆلەكلىرىنى بىر-بىرىدىن ئايرىپ تۇرىدۇ.

7. يۇقىرى بىلەك سىرتقى تەرەپ مۇسكۇل ئارىلىق پاسىلى (Lateral Intermuscular Septum of the Arm, 臂外侧肌间隔)
بۇ چوڭقۇر سېرىق ئەتتىن يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ سىرتقى تەرىپىگە سوزۇلغان تىك پەردە. ئۇمۇ ئوخشاشلا يۇقىرى بىلەكنى ئالدى ۋە ئارقا مۇسكۇل بۆلەكلىرىگە ئايرىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

پەي غىلاپى ۋە سېرىق ئەت غىلاپىنىڭ مۇھىملىقى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

پەي غىلاپى ۋە سېرىق ئەت غىلاپىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسى بەدەن ھەرىكىتىنىڭ راۋانلىقى ۋە ساغلاملىقى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار زەخىملەنگەندە ياكى ياللۇغلانغاندا، ھەرىكەت چەكلىمىگە ئۇچراپ، ئاغرىق پەيدا بولىدۇ. مەسىلەن، پەي غىلاپىنىڭ ھەددىدىن زىيادە ئىشلىتىلىشى ياكى زەخىملىنىشى «پەي غىلاپ ياللۇغى» (Tenosynovitis) نى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن، بۇ كېسەللىك قول ۋە بىلەك بوغۇملىرىدا كۆپ ئۇچرايدۇ ھەمدە كۈچلۈك ئاغرىق ۋە ھەرىكەت قىيىنلىشىش قاتارلىق ئالامەتلەرنى پەيدا قىلىدۇ.

سېرىق ئەت بولسا پۈتۈن بەدەنگە تارقالغان تورسىمان قۇرۇلما بولۇپ، ئۇ پەقەت مۇسكۇللارنى ئوراپلا قالماي، بەلكى پۈتكۈل بەدەننىڭ بىر پۈتۈنلۈكىنى ساقلايدۇ. چوڭقۇر سېرىق ئەت مۇسكۇل بۆلەكلىرىنى شەكىللەندۈرىدۇ. بۇ بۆلەكلەردىكى بېسىم زەخىملىنىش ياكى قاناش سەۋەبىدىن ئېشىپ كەتسە، «بۆلەك ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى» (Compartment Syndrome) كېلىپ چىقىدۇ. بۇ جىددىي ئەھۋالدا قان ئايلىنىش توسقۇنلۇققا ئۇچراپ، نېرۋا ۋە مۇسكۇللارغا ئەسلىگە كەلمەس زىيان سالىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيەسى ۋە فۇنكسىيەسىنى توغرا چۈشىنىش، مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش، دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

پەي غىلاپى ۋە سېرىق ئەت غىلاپىنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەلىرى:

• قوغداش: پەي ۋە مۇسكۇللارنى تاشقى سوقۇلۇش ۋە زەخىملىنىشلەردىن قوغدايدۇ.
• سىلىقلاش: سىلىق سۇيۇقلۇق ئارقىلىق سۈركىلىشنى ئازايتىپ، ھەرىكەتنىڭ راۋان بولۇشىنى təminleydü.
• تىرەك بولۇش: مۇسكۇل ۋە پەيلەرنى مۇقىم ئورۇندا تۇتۇپ، ئۇلارنىڭ كۈچىنى ئۈنۈملۈك يەتكۈزۈشكە ياردەم بېرىدۇ.
• بۆلەككە ئايرىش: چوڭقۇر سېرىق ئەت مۇسكۇللارنى فۇنكسىيەلىك گۇرۇپپىلارغا ئايرىپ، ھەرىكەتنىڭ تەرتىپلىك بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• ئوزۇقلاندۇرۇش: پەي بېغىش پەردىسى قاتارلىق قۇرۇلمىلار ئارقىلىق پەيلەرنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، پەي غىلاپى ۋە سېرىق ئەت غىلاپى بەدەن ھەرىكەت سىستېمىسىنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمى. ئۇلارنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ئۈچۈن، دائىملىق ھەرىكەت، توغرا تۇرۇش قىياپىتىنى ساقلاش ۋە ھەرىكەتتىن بۇرۇن بەدەننى قىزىتىش قاتارلىق ئادەتلەرنى يېتىلدۈرۈش زۆرۈر. ئەگەر مۇناسىۋەتلىك ئورۇنلاردا ئۇزۇن مۇددەتلىك ئاغرىق ياكى بىئاراملىق سېزىلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، كەسپىي مەسلىھەت ئېلىش تەۋسىيە قىلىنىدۇ.