قول ئالقان قىسمىنىڭ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋا ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئادەم بەدىنىنىڭ ئەڭ نازۇك ۋە مۇرەككەپ ئەزالىرىنىڭ بىرى بولغان قول، بولۇپمۇ ئالقان قىسمى، كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدىكى بارلىق تۇتۇش، سېزىش ۋە ئىنچىكە ھەرىكەتلەرنىڭ مەركىزىدۇر. ئالقاننىڭ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىسى كۆپ قاتلاملىق بولۇپ، ئۇ پەقەت تېرە ۋە سۆڭەكتىنلا ئەمەس، بەلكى بىر-بىرى بىلەن زىچ گىرەلىشىپ كەتكەن مۇسكۇل گۇرۇپپىلىرى، ھاياتلىق مەنبەسى بولغان قان تومۇر تورلىرى ۋە سەزگۈ-ھەرىكەت بۇيرۇقلىرىنى يەتكۈزىدىغان نېرۋا سىستېمىسىدىن تەركىب تاپقان. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەممىسى ناھايىتى تەرتىپلىك ئورۇنلاشقان بولۇپ، قولنىڭ چەپچىللىكى ۋە كۈچىنى بەلگىلەيدۇ.

بۇ ماقالىدە بىز تەمىنلەنگەن ئاناتومىيەلىك دىئاگراممىغا ئاساسەن، قول ئالقىنىنىڭ يۈزە ۋە چوڭقۇر قاتلاملىرىدىكى مۇھىم ئەزالارنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. بولۇپمۇ بىلەيزۈك تونېلىدىن ئۆتىدىغان نېرۋىلار، ئالقاننى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئارتېرىيە يايىلىرى ۋە بارماقلارنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدىغان پەيلەرنىڭ ئورنى ھەم ئىقتىدارى ھەققىدە توختىلىمىز. بۇ بىلىملەر تىببىي ساھەدىكىلەر ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى ئۆز بەدىنىنىڭ قۇرۇلمىسىغا قىزىقىدىغان ھەربىر ئادەم ئۈچۈن پايدىلىقتۇر.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدىكى ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي تىزىملىكى

تۆۋەندە رەسىمدىكى ھەربىر بەلگە تەرتىپ بويىچە تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلدى:

قول ئالقان تەرەپ مۇسكۇل ، قان تومۇ ۋە نېرۋىلار ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى
( Muscles, Blood Vessels and Nerves of the Palm | 手掌面肌肉、 血管和神经 )

بۇ بۆلەك پۈتكۈل ئالقان قىسمىنىڭ يۇمشاق توقۇلما قۇرۇلمىسىنى ئومۇمىي جەھەتتىن كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ يەردە كۆرسىتىلگەن ئاساسلىق مەزمۇن؛ ئالقان يۈزە يايىنى شەكىللەندۈرىدىغان قان تومۇر سىستېمىسى، قولنىڭ ھەرىكىتى ۋە سېزىمىنى باشقۇرىدىغان ئوتتۇرا نېرۋا ۋە بىلەك نېرۋىسى، شۇنداقلا بارماقلارنى ھەرىكەتلەندۈرىدىغان مۇسكۇل ۋە پەيلەرنىڭ بىر گەۋدىلەشكەن ھالىتىدۇر. بۇ مۇرەككەپ تور سىستېمىسى قولنىڭ تۇتۇش، قىسىش ۋە نازۇك ھەرىكەتلەرنى قىلىش ئىقتىدارىنىڭ ئاناتومىيىلىك ئاساسى ھېسابلىنىدۇ.

1. بىلەك تەرەپ بىلەيزۈكنى پۈككۈچى مۇسكۇل ( Flexor Carpi Ulnaris | 尺侧腕屈肌 )
   بىلەكنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان مۇسكۇل بولۇپ، بىلەيزۈكنى پۈكۈش ۋە قولنى ئىچكە (كىچىك بارماق تەرەپكە) تارتىش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇنىڭ پېيى بىلەيزۈكنىڭ كىچىك بارماق تەرىپىدە ئېنىق قولغا ئۇرۇنىدۇ.
2. بىلەك ئارتېرىيىسى ( Ulnar Artery | 尺动脉 )
   قولنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئىككى ئاساسلىق تومۇرنىڭ بىرى بولۇپ، ئالقانغا كىرگەندىن كېيىن ئاساسلىقى «ئالقان يۈزە يايى» نى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ بىلەك نېرۋىسى بىلەن يانمۇ-يان ماڭىدۇ.
3. بىلەك نېرۋىسى ( Ulnar Nerve | 尺神经 )
   كىچىك بارماق ۋە ئىسمىسىز بارماقنىڭ يېرىمىنىڭ سېزىمىنى، شۇنداقلا ئالقان ئىچىدىكى كۆپ قىسىم كىچىك مۇسكۇللارنى كونترول قىلىدۇ. بۇ نېرۋا زەدەلەنسە قولنىڭ ئىنچىكە ھەرىكەت ئىقتىدارى ۋە تۇتۇش كۈچى ئاجىزلايدۇ.
4. بىلەك نېرۋا يۈزە شېخى ( Superficial Branch of Ulnar Nerve | 尺神经浅支 )
   بىلەك نېرۋىسىنىڭ تېرە ئاستىغا يېقىن تارمىقى بولۇپ، ئاساسلىقى كىچىك بارماق ۋە ئالقاننىڭ ئىچكى قىسمىدىكى تېرىنىڭ سەزگۈسىگە مەسئۇل. ئۇ ئالقان يۈزە يايىنىڭ ئۈستى تەرىپىدىن ئۆتىدۇ.
5. بىلەك نېرۋا چوڭقۇر شېخى ( Deep Branch of Ulnar Nerve | 尺神经深支 )
   مۇسكۇللارنىڭ ئارىسىغا كىرىپ كەتكەن تارماق بولۇپ، ئالقاننىڭ چوڭقۇر قىسمىدىكى مۇسكۇللارنى، جۈملىدىن باش بارماقنى يىغقۇچى مۇسكۇلنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ. ئۇ قولنىڭ مۇسكۇل كۈچى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
6. چىمەلتەكنى كەرگۈچى مۇسكۇل ( Abductor Digiti Minimi | 小指展肌 )
   كىچىك بارماق (چىمچىلاق) نىڭ سىرتقى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، كىچىك بارماقنى باشقا بارماقلاردىن ئايرىش (كېرىش) رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ «كىچىك بارماق دۆڭچىسى» نى شەكىللەندۈرىدىغان مۇسكۇللارنىڭ بىرى.
7. چىمەلتەكنى پۈككۈچى قىسقا مۇسكۇل ( Flexor Digiti Minimi Brevis | 小指短屈肌 )
   كىچىك بارماقنىڭ تۈۋىگە جايلاشقان بولۇپ، كىچىك بارماقنىڭ بىرىنچى بوغۇمىنى پۈكۈشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇ كەرگۈچى مۇسكۇلنىڭ يېنىدا ئورۇنلاشقان.
8. ئالقان يۈزە يايى ( Superficial Palmar Arch | 掌浅弓 )
   بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ ئاخىرقى قىسمى ۋە يان بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ يۈزە شېخىدىن ھاسىل بولغان قان تومۇر يايىسى. ئۇ بارماقلارغا بارىدىغان قان تومۇرلارنى تارقىتىپ بېرىدىغان ئاساسلىق تۈگۈن.
9. قول بارماق ئالقان تەرەپ ئومۇمىي ئارتېرىيە ( Common Palmar Digital Arteries | 指掌侧总动脉 )
   ئالقان يۈزە يايىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، بارماق ئارىلىقلىرىغا قاراپ ماڭىدىغان تومۇرلار. ئۇلار بارماق تۈۋىگە كەلگەندە ئىككىگە بۆلۈنۈپ خاس ئارتېرىيىلەرنى ھاسىل قىلىدۇ.
10. سازاڭسىمان مۇسكۇل ( Lumbricals | 蚓状肌 )
    بارماقنى پۈككۈچى چوڭقۇر مۇسكۇل پەيلىرىدىن باشلىنىدىغان، سازاڭغا ئوخشايدىغان تۆت كىچىك مۇسكۇل. ئۇلار بارماقنىڭ تۈۋى بوغۇمىنى پۈكۈپ، ئوتتۇرا ۋە ئۇچى بوغۇمىنى تۈزلەشكە ياردەم بېرىدۇ.
11. قول بارماقنى پۈككۈچى يۈزە مۇسكۇل پەيى ( Flexor Digitorum Superficialis Tendons | 指浅屈肌腱 )
    بارماقلارنىڭ ئوتتۇرا بوغۇمىنى پۈكۈشكە مەسئۇل پەيلەر بولۇپ، ئۇلار چوڭقۇر پەينىڭ ئۈستىدە ماڭىدۇ. بارماققا يېقىنلاشقاندا ئىككىگە ئايرىلىپ، چوڭقۇر پەينىڭ ئۆتۈشىگە يول بېرىدۇ.
12. بارماق ئالقان تەرەپ خاس نېرۋا ( Proper Palmar Digital Nerves | 指掌侧固有神经 )
    بارماق ئومۇمىي نېرۋىسىدىن ئايرىلىپ، ھەربىر بارماقنىڭ ئىككى يېنىنى بويلاپ ماڭىدىغان نېرۋىلار. ئۇلار بارماق ئۇچىنىڭ ئىنتايىن سەزگۈر بولغان سېزىش ئىقتىدارىنى تەمىنلەيدۇ.
13. بارماق ئالقان تەرەپ خاس ئارتېرىيە ( Proper Palmar Digital Arteries | 指掌侧固有动脉 )
    ھەربىر بارماقنىڭ ئىككى يېنىدا نېرۋا بىلەن بىللە ماڭىدىغان قان تومۇرلار. ئۇلار بارماق ئۇچىغىچە ئوكسىگېنلىق قان يەتكۈزۈپ بېرىدۇ.
14. قول بارماقنى پۈككۈچى چوڭقۇر مۇسكۇل پەيى ( Flexor Digitorum Profundus Tendons | 指深屈肌腱 )
    يۈزە پەينىڭ ئاستىدىن ئۆتۈپ، بارماقنىڭ ئەڭ ئۇچىدىكى سۆڭەككە بېرىپ چاپلىشىدىغان پەي. ئۇ بارماقنىڭ ئەڭ ئاخىرقى بوغۇمىنى پۈكۈشكە مەسئۇل.
15. كۆرسەتكۈچ بارماق يان بىلەك ئارتېرىيە ( Radialis Indicis Artery | 示指桡侧动脉 )
    كۆرسەتكۈچى بارماق (سۇق بارماق)نىڭ باش بارماققا قارايدىغان تەرىپىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئالاھىدە تومۇر. ئۇ كۆپىنچە يان بىلەك ئارتېرىيىسىدىن بىۋاسىتە كېلىدۇ.
16. باشبارماقنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پەيى ( Flexor Pollicis Longus Tendon | 拇长屈肌腱 )
    باش بارماقنىڭ ئەڭ ئۇچىنى پۈكىدىغان كۈچلۈك پەي. ئۇ باش بارماقنىڭ مۇستەقىل ۋە كۈچلۈك ھەرىكەت قىلىشىدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.
17. بارماق ئالقان تەرەپ ئومۇمىي نېرۋا ( Common Palmar Digital Nerves | 指掌侧总神经 )
    ئوتتۇرا نېرۋا ۋە بىلەك نېرۋىسىدىن تارقالغان، ئالقان ئوتتۇرىسىدا ماڭىدىغان نېرۋا شاخچىلىرى. ئۇلار كېيىنچە خاس نېرۋىلارغا بۆلۈنىدۇ.
18. باشبارماقنى پۈككۈچى قىسقا مۇسكۇل ( Flexor Pollicis Brevis | 拇短屈肌 )
    باش بارماق دۆڭچىسى (Thenar) گە تەۋە مۇسكۇل بولۇپ، باش بارماقنىڭ تۈۋى بوغۇمىنى پۈكۈشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇ باش بارماقنىڭ تۇتۇش ھەرىكىتىگە قاتنىشىدۇ.
19. باشبارماقنى كەرگۈچى قىسقا مۇسكۇل ( Abductor Pollicis Brevis | 拇短展肌 )
    باش بارماق دۆڭچىسىنىڭ ئەڭ سىرتىغا جايلاشقان بولۇپ، باش بارماقنى ئالقان تەكشىلىكىدىن يۇقىرىغا كۆتۈرۈش (كېرىش) رولىنى ئوينايدۇ. بۇ مۇسكۇل نەرسىلەرنى تۇتۇشقا تەييارلىق قىلىشتا مۇھىم.
20. پۈككۈچى مۇسكۇل تېرەك بەلبىغى ( Flexor Retinaculum | 屈肌支持带 )
    بىلەيزۈك قىسمىدىكى توم، قاتتىق تالالىق بەلۋاغ بولۇپ، ئۇ بىلەيزۈك تونېلىنىڭ ئۆگزىسىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ ئاستىدىن ئۆتكەن نېرۋا ۋە پەيلەرنى بېسىپ تۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئورنىدىن چىقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
21. ئالقان يۈزە شېخى ( Superficial Palmar Branch [of Radial Artery] | 掌浅支 )
    يان بىلەك ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، ئالقان مۇسكۇللىرى ئارىسىدىن ئۆتۈپ بىلەك ئارتېرىيىسى بىلەن تۇتىشىدىغان قان تومۇر. ئۇ ئالقان يۈزە يايىنى تولۇقلايدۇ.
22. ئوتتۇرا نېرۋا ( Median Nerve | 正中神经 )
    بىلەيزۈك تونېلى ئارقىلىق ئالقانغا كىرىدىغان، قولنىڭ ئەڭ مۇھىم نېرۋىسى. ئۇ باش بارماق، سۇق بارماق، ئوتتۇرا بارماقنىڭ سېزىمىنى ۋە باش بارماق مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدۇ.
23. يان بىلەك ئارتېرىيە ( Radial Artery | 桡动脉 )
    بىلەيزۈكنىڭ باش بارماق تەرىپىدىن كېلىدىغان چوڭ قان تومۇر (تومۇر تۇتىدىغان جاي). ئۇ ئالقاننىڭ چوڭقۇر قىسمىنى ۋە باش بارماقنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
24. ئالقان ئۇزۇن مۇسكۇل پەيى ( Palmaris Longus Tendon | 掌长肌腱 )
    بىلەيزۈكنىڭ ئوتتۇرىسىدىن ئۆتۈپ ئالقان پەي پەردىسىگە تۇتىشىدىغان پەي. ئۇ ئالقان تېرىسىنى تارتىش ۋە بىلەيزۈكنى پۈكۈشكە ياردەم بېرىدۇ.
25. يان بىلەك تەرەپ بىلەيزۈكنى پۈككۈچى مۇسكۇل پەيى ( Flexor Carpi Radialis Tendon | 桡侧腕屈肌腱 )
    بىلەيزۈكنىڭ يان تەرىپىدە (يان بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ يېنىدا) جايلاشقان پەي. ئۇ بىلەيزۈكنى پۈكۈش ۋە سىرتقا (باش بارماق تەرەپكە) تارتىش رولىنى ئوينايدۇ.

ئالقان ئاناتومىيىسى ۋە ئۇنىڭ ئىقتىدارى

ئالقان ئاناتومىيىسى قولنىڭ مۇرەككەپ ئىقتىدارلىرىنى چۈشىنىشتە ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ. ئالقان ئاساسلىقى «باش بارماق دۆڭچىسى» (Thenar) ۋە «كىچىك بارماق دۆڭچىسى» (Hypothenar) دىن ئىبارەت ئىككى مۇسكۇل گۇرۇپپىسى ۋە ئوتتۇرىدىكى ئويمانلىقتىن تەركىب تاپقان. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن سازاڭسىمان مۇسكۇللار (Lumbricals) ۋە باش بارماق مۇسكۇللىرى بىزنىڭ قەلەم تۇتۇش، يىڭنە ساپلاش قاتارلىق ئىنچىكە ھەرىكەتلەرنى قىلىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ.

قان ئايلىنىش سىستېمىسى جەھەتتە، «ئالقان يۈزە يايى» (Superficial Palmar Arch) ئىنتايىن مۇھىم قۇرۇلما. ئۇ بىلەك ئارتېرىيىسى ۋە يان بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ ئۆزئارا تۇتىشىشىدىن ھاسىل بولغان بولۇپ، قولنىڭ بىرەر تەرىپىدىكى قان تومۇر بېسىلىپ قالسىمۇ، يەنە بىر تەرەپتىن قان كېلىشىنى كاپالەتكە ئىگە قىلىدۇ. بۇ مېخانىزم قولنىڭ ھەرۋاقىت ئوكسىگېن بىلەن تەمىنلىنىشى ئۈچۈن ھاياتىي ئەھمىيەتكە ئىگە.

نېرۋا سىستېمىسىدا ئوتتۇرا نېرۋا (Median Nerve) ۋە بىلەك نېرۋىسى (Ulnar Nerve) قولنى بۆلۈشۈپ باشقۇرىدۇ. ئوتتۇرا نېرۋا ئاساسەن باش بارماق ۋە يېنىدىكى ئىككى بارماققا مەسئۇل بولسا، بىلەك نېرۋىسى كىچىك بارماققا مەسئۇل. «بىلەيزۈك تونېل ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى» دەل مۇشۇ ئوتتۇرا نېرۋىنىڭ «پۈككۈچى مۇسكۇل تېرەك بەلبىغى» ئاستىدا قىسىلىپ قېلىشىدىن كېلىپ چىقىدۇ.

توقۇلما قۇرۇلمىسى جەھەتتە، بارماقنى پۈككۈچى پەيلەر (Flexor tendons) ئالاھىدە تالا غىلىپلىرى ئىچىدە ھەرىكەتلىنىدۇ. رەسىمدە كۆرگىنىمىزدەك، يۈزە ۋە چوڭقۇر پەيلەرنىڭ ماسلىشىشى بارماقلارنىڭ تولۇق يىغىلىپ مۇشت بولۇشىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ. ئەگەر بۇ پەيلەر كېسىلىپ قالسا ياكى ياللۇغلانسا، قولنىڭ تۇتۇش ئىقتىدارى پۈتۈنلەي يوقىلىشى مۇمكىن.

خۇلاسىلىگەندە، ئالقان قىسمىدىكى مۇسكۇل، تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ بۇ خىل ئىنچىكە ۋە سىستېمىلىق ئورۇنلىشىشى ئىنسانلارنىڭ ئەمگەك قىلىش ئىقتىدارىنىڭ ئاساسىدۇر. بۇ ئاناتومىيەلىك بىلىملەر قول تاشقى كېسەللىكلىرى، جىددىي قۇتقۇزۇش ۋە فىزىئوتېراپىيە ساھەسىدە كەم بولسا بولمايدىغان مۇھىم قوللانمىدۇر.