قول پەي سىلىقلاتقۇچى پەردە غىلىپى ۋە سېرىقئەت ئارا بوشلۇقىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى

ئىنسان قولىنىڭ ھەرىكەت ئىقتىدارى ناھايىتى نازۇك ۋە مۇرەككەپ بولۇپ، بۇ ھەرىكەتلەرنىڭ راۋانلىقى ئاساسلىقى مۇسكۇل پەيلىرىنىڭ سىلىق ھەرىكەت قىلىشىغا باغلىق. قولنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىدا «پەي سىلىقلاتقۇچى پەردە غىلىپى» (Synovial Sheaths) ۋە «سېرىقئەت ئارا بوشلۇقى» (Fascial Spaces) ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. پەي غىلىپلىرى پەيلەرنى سىلىقلاش مېيى بىلەن تەمىنلەپ، سۈركىلىشنى ئازايتىش ئارقىلىق بارماقلارنىڭ ئەركىن ئېگىلىپ-تۈزلىنىشىگە كاپالەتلىك قىلسا، سېرىقئەت ئارا بوشلۇقلار توقۇلمىلار ئارىسىدىكى بېسىمنى تەڭشەپ، يۇقۇملىنىش ياكى ياللۇغلىنىش جەريانىدا كېسەللىكنىڭ تارقىلىش يولىغا ئايلىنىپ قالىدۇ.

كلىنىكىلىق مېدىتسىنادا، بولۇپمۇ قول تاشقى كېسەللىكلىرىدە بۇ قۇرۇلمىلارنى پىششىق بىلىش ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە. مەسىلەن، قولدىكى يىرىڭلىق ئىششىقلارنىڭ تارقىلىشى، پەي ياللۇغى (Tenosynovitis) ۋە بىلەيزۈك تونېل ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى قاتارلىقلارنىڭ ھەممىسى مۇشۇ غىلىپ ۋە بوشلۇقلار بىلەن بىۋاسىتە مۇناسىۋەتلىك. تۆۋەندىكى مەزمۇندا بىز رەسىمدىكى ئاناتومىيىلىك بۆلەكلەر بويىچە، قولنىڭ دۈمبە، ئالقان ۋە كېسىشمە قۇرۇلمىسىدىكى پەي غىلىپلىرى ۋە بوشلۇقلارنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

قول پەي سىلىقلاتقۇچى پەردە غىلىپى ۋە سېرىقئەت ئارا بوشلۇقى
(Synovial Sheaths and Fascial Spaces of Hand | 手的腱滑膜鞘和筋膜间隙)

بۇ ئاتالغۇ قول ئاناتومىيىسىدىكى ئىككى مۇھىم سىستېمىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ: بىرىنچىسى، پەينى ئوراپ تۇرىدىغان ۋە ئىچىدە سىلىقلاش سۇيۇقلۇقى بار «پەي غىلىپى» بولۇپ، ئۇ پەينىڭ سۆڭەك ئۈستىدە سۈركىلىشسىز تېيىلىشىنى تەمىنلەيدۇ. ئىككىنچىسى، قولنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىدىكى توقۇلمىلار ئارىسىدا مەۋجۇت بولغان «سېرىقئەت ئارا بوشلۇقى» بولۇپ، بۇ يەرلەر ئادەتتە بوش تۇرىدۇ، ئەمما ياللۇغلىنىش بولغاندا يىرىڭ يىغىلىدىغان خەتەرلىك بوشلۇقلار ھېسابلىنىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار قولنىڭ مېخانىكىلىق ھەرىكىتىنى قوغداش ۋە كېسەللىك ئۆزگىرىشىنى چەكلەشتە مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ.

1. قول پەي سىلىقلاتقۇچى پەردە غىلىپى ۋە سېرىقئەت ئارا بوشلۇقى دۈمبە تەرىپى
(Dorsal View of Hand Synovial Sheaths and Fascial Spaces | 手的腱滑膜鞘和筋膜间隙背面)

قولنىڭ دۈمبە تەرىپىدىكى پەي غىلىپلىرى ئاساسلىقى بارماق ۋە بىلەيزۈكنى تۈزلىگۈچى (Extensor) مۇسكۇل پەيلىرىنى ئوراپ تۇرىدۇ. بۇ يەردە تۈزلىگۈچى پەيلەر «تۈزلىگۈچى مۇسكۇل تېرەك بەلۋىغى» ئاستىدىن ئۆتكەندە 6 دانە ئايرىم بۆلەكچىگە (Compartment) بۆلۈنگەن غىلىپلار ئىچىدە ھەرىكەت قىلىدۇ. بۇ غىلىپلار پەيلەرنىڭ بىلەيزۈك بوغۇمى ئۈستىدە مۇقىم تۇرۇشىنى ۋە يان تەرەپكە سىلىجىپ كەتمەسلىكىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

• 1. چىمچىلاقنى تۈزلىگۈچى مۇسكۇل پەي غىلىپى (Extensor Digiti Minimi Tendon Sheath | 小指伸肌腱鞘)
  بۇ غىلىپ مەخسۇس كىچىك بارماق (چىمچىلاق)نى تۈزلىگۈچى مۇسكۇل پېيىنى ئوراپ تۇرىدۇ. ئۇ كىچىك بارماقنىڭ مۇستەقىل ھەرىكەت قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ ۋە بىلەيزۈكنىڭ دۈمبە تەرىپىدىكى 5-بۆلەكچىگە جايلاشقان.
• 2. بىلەك تەرەپ بىلەيزۈكنى تۈزلىگۈچى مۇسكۇل پەي غىلىپى (Extensor Carpi Ulnaris Tendon Sheath | 尺侧腕伸肌腱鞘)
  بۇ غىلىپ بىلەكنىڭ سىرتى (چىمچىلاق تەرەپ)دىكى بىلەيزۈكنى تۈزلىگۈچى پەينى قوغدايدۇ. ئۇ قولنى ئارقىغا ۋە سىرتقا قايرىش ھەرىكىتىدە پەينىڭ سىلىق سىيرىلىشىغا مەسئۇل بولۇپ، 6-بۆلەكچىدە ئورۇنلاشقان.
• 3. قول بارماقنى تۈزلىگۈچى مۇسكۇل ۋە كۆرسەتكۈچى بارماقنى تۈزلىگۈچى مۇسكۇل پەي غىلىپى (Extensor Digitorum and Extensor Indicis Tendon Sheath | 指伸肌和示指伸肌腱鞘)
  بۇ چوڭ بىر غىلىپ بولۇپ، تۆت بارماقنىڭ تۈزلىگۈچى پەيلىرى ۋە كۆرسەتكۈچ بارماقنىڭ خاس تۈزلىگۈچى پېيىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ بىلەيزۈك دۈمبىسىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، بارماقلارنى كېرىش ۋە تۈزلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• 4. باشبارماقنى تۈزلىگۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پەي غىلىپى (Extensor Pollicis Longus Tendon Sheath | 拇长伸肌腱鞘)
  بۇ غىلىپ باش بارماقنى تولۇق تۈزلەيدىغان ئۇزۇن پەينى ئوراپ تۇرىدۇ. ئۇ لىستېر تۈگۈچى (Lister’s tubercle) نىڭ يېنىدىن ئۆتۈپ، باش بارماقنىڭ ھەرىكەت يۆنىلىشىنى ئۆزگەرتىشكە ياردەم بېرىدۇ.
• 5. يان بىلەك تەرەپ بىلەيزۈكنى تۈزلىگۈچى مۇسكۇل پەي غىلىپى (Extensor Carpi Radialis Tendon Sheath | 桡侧腕伸肌腱鞘)
  بۇ غىلىپ بىلەيزۈكنى تۈزلىگۈچى ئۇزۇن ۋە قىسقا پەيلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇلار بىلەكنى كۈچلۈك تۈزلەش ۋە تۇتۇش ھەرىكىتىنى مۇقىملىق بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• 6. تۈزلىگۈچى مۇسكۇل تېرەك بەلبىغى (Extensor Retinaculum | 伸肌支持带)
  بۇ توغرىسىغا تارتىلغان تالالىق بەلۋاغ بولۇپ، بارلىق تۈزلىگۈچى پەيلەرنىڭ ئۈستىنى بېسىپ تۇرىدۇ. ئۇ پەيلەرنىڭ «ياي» شەكلىدە كۆتۈرۈلۈپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىپ، پىشاڭلىق رولىنى ئوينايدۇ.
• 7. باشبارماقنى كەرگۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل ۋە باشبارماقنى تۈزلىگۈچى قىسقا مۇسكۇل پەي غىلىپى (Abductor Pollicis Longus and Extensor Pollicis Brevis Tendon Sheath | 拇长展肌和拇短伸肌腱鞘)
  بۇ غىلىپ باش بارماقنىڭ يىلتىز قىسمىغا (بىلەيزۈكنىڭ يان تەرىپىگە) جايلاشقان. بۇ ئورۇن كۆپىنچە «De Quervain كېسىلى» (تارايتقۇچى پەي غىلىپى ياللۇغى) كۆرۈلىدىغان ئاساسلىق ئورۇندۇر.

2. قول پەي سىلىقلاتقۇچى پەردە غىلىپى ۋە سېرىقئەت ئارا بوشلۇقى ئالقان تەرىپى
(Palmar View of Hand Synovial Sheaths and Fascial Spaces | 手的腱滑膜鞘和筋膜间隙掌面)

قولنىڭ ئالقان تەرىپىدىكى پەي غىلىپلىرى (Flexor Sheaths) بارماقلارنى پۈككۈچى پەيلەرنى قوغداش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇرەككەپ تۈزۈلۈشكە ئىگە. بۇ يەردە «ئومۇمىي پۈككۈچى پەي غىلىپى» (Ulnar Bursa) ۋە «باش بارماق پۈككۈچى پەي غىلىپى» (Radial Bursa) دىن ئىبارەت ئىككى چوڭ سىستېما بار بولۇپ، ئۇلار بىلەيزۈك تونېلى ئارقىلىق قولغا كىرىدۇ.

• 1. باشبارماقنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پەي غىلىپى (Flexor Pollicis Longus Tendon Sheath | 拇长屈肌腱鞘)
  بۇ غىلىپ باش بارماقنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پېيىنى ئوراپ تۇرىدۇ ۋە بىلەيزۈككىچە سوزۇلىدۇ. ئۇ دائىم «يان بىلەك تەرەپ خالتىسى» (Radial bursa) دەپمۇ ئاتىلىپ، ياللۇغلاپ قالسا پۈتۈن باش بارماق ۋە بىلەككە تەسىر قىلىدۇ.
• 2. پۈككۈچى مۇسكۇل ئوممۇمىي پەي غىلىپى (Common Flexor Sheath | 屈肌总腱鞘)
  بۇ چوڭ غىلىپ باشقا بارماقلارنىڭ (ئاساسلىقى چىمچىلاقنىڭ) پۈككۈچى پەيلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ ئالقاننىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان بولۇپ، «بىلەك تەرەپ خالتىسى» (Ulnar bursa) دەپمۇ ئاتىلىدۇ.
• 3. پۈككۈچى مۇسكۇل تېرەك بەلبىغى (Flexor Retinaculum | 屈肌支持带)
  بۇ قېلىن ۋە قاتتىق تالالىق بەلۋاغ بولۇپ، بىلەيزۈك تونېلىنىڭ (Carpal Tunnel) ئۆگزىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇنىڭ ئاستىدىن بارلىق پۈككۈچى پەيلەر ۋە ئوتتۇرا نېرۋا ئۆتىدۇ.
• 4. قول بارماق پەي غىلىپى (Digital Synovial Sheaths | 手指腱鞘)
  بۇلار ھەربىر بارماقنىڭ ئۆزىگە خاس پەي غىلىپلىرى بولۇپ، بارماق سۆڭەكلىرىنىڭ ئالقان تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇلارنىڭ ئىچىدە سىلىقلاش سۇيۇقلۇقى بولۇپ، بارماقنى پۈككەندە پەيلەرنىڭ سۈركىلىشىنى ئازايتىدۇ.

3. قول پەي سىلىقلاتقۇچى پەردە غىلىپى ۋە سېرىقئەت ئارا بوشلۇقى توغرا كەسمە يۈزى
(Cross-section of Hand Synovial Sheaths and Fascial Spaces | 手的腱滑膜鞘和筋膜间隙横断面)

بۇ بۆلەك قول ئالقىنىنىڭ توغرىسىغا كېسىلگەن كۆرۈنۈشى بولۇپ، چوڭقۇر قاتلامدىكى بوشلۇقلارنى (Spaces) ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ يەردىكى «ئالقان ئوتتۇرا بوشلۇقى» ۋە «بېلىق قورساق (باش بارماق تۈۋى) ئارا بوشلۇقى» يىرىڭلىق كېسەللىكلەرنىڭ يوشۇرۇنۇۋالىدىغان ئورنى ھېسابلىنىدۇ.

• 1. بېلىق قورساق ئارا بوشلۇقى (Thenar Space | 鱼际间隙)
  بۇ باش بارماق تەرەپتىكى مۇسكۇللارنىڭ ئاستىغا جايلاشقان چوڭقۇر بوشلۇق. قول ئالقىنى ياللۇغى مۇشۇ بوشلۇققا يىغىلىپ قېلىشى مۇمكىن.
• 2. ئالقان ئوتتۇرا پاسىلى (Midpalmar Septum | 掌中隔)
  بۇ تالالىق پاسىل بولۇپ، ئالقان ئوتتۇرا بوشلۇقى بىلەن بېلىق قورساق بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدۇ. ئۇ ياللۇغنىڭ بىر تەرەپتىن يەنە بىر تەرەپكە ئۆتۈشىنى توسۇش رولىنى ئوينايدۇ.
• 3. باشبارماقنى ئالقانغا پۈكلىگۈچى مۇسكۇل (Opponens Pollicis Muscle | 拇对掌肌)
  بۇ مۇسكۇل باش بارماقنىڭ باشقا بارماقلار بىلەن ئۇچرىشىشىنى (تۇتۇش ھەرىكىتىنى) ئىشقا ئاشۇرىدۇ. ئۇ باش بارماق تۈۋىدىكى بېلىق قورساق مۇسكۇللىرىنىڭ بىرى.
• 4. باشباراماقنى يىغقۇچى مۇسكۇل (Adductor Pollicis Muscle | 拇收肌)
  بۇ يەلپۈگۈچ شەكىللىك مۇسكۇل بولۇپ، باش بارماقنى ئالقانغا قارىتىپ تارتىش (يىغىش) رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ قولنىڭ تۇتۇش كۈچىنى ئاشۇرۇشتا مۇھىم.
• 5. باشبارماقنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پېيى (Flexor Pollicis Longus Tendon | 拇长屈肌腱)
  كەسمە يۈزىدە بۇ پەينىڭ ئۆزىنىڭ غىلىپى ئىچىدە ئايرىم ئورۇنلاشقانلىقى كۆرۈنىدۇ. ئۇ ئەڭ چوڭقۇر قاتلامدا ھەرىكەت قىلىدۇ.
• 6. سۆڭەك ئارا ئالغان تەرەپ مۇسكۇلى (Palmar Interossei Muscles | 骨间掌侧肌)
  بۇ مۇسكۇللار سۆڭەك ئارىلىقىغا جايلاشقان بولۇپ، بارماقلارنى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرۇش (يىغىش) رولىنى ئوينايدۇ.
• 7. سۆڭەك ئارا ئالقان تەرەپ سېرىقئېتى (Palmar Interosseous Fascia | 骨间掌侧筋膜)
  بۇ سېرىقئەت سۆڭەك ئارا مۇسكۇللارنىڭ ئۈستىنى يېپىپ تۇرىدىغان نېپىز پەردە. ئۇ چوڭقۇر قاتلام بىلەن يۈزە قاتلامنى ئايرىپ تۇرىدۇ.
• 8. سۆڭەك ئارا دۈمبە تەرەپ مۇسكۇلى (Dorsal Interossei Muscles | 骨间背侧肌)
  قولنىڭ دۈمبە تەرىپىگە يېقىن جايلاشقان بۇ مۇسكۇللار بارماقلارنى كېرىش (ئايرىش) خىزمىتىنى ئۆتەيدۇ.
• 9. ئالقان ئوتتۇرا ئارا بوشلۇقى (Midpalmar Space | 掌中间隙)
  بۇ ئالقاننىڭ مەركىزىي قىسمىدىكى پەيلەرنىڭ ئاستىغا جايلاشقان چوڭقۇر بوشلۇق. ئېغىر دەرىجىدىكى قول ياللۇغلىرىدا يىرىڭ مۇشۇ يەرگە يىغىلىدۇ.

قول پەي غىلىپى ۋە بوشلۇقلىرىنىڭ كلىنىكىلىق ئانالىزى

قول پەي غىلىپى ۋە سېرىقئەت ئارا بوشلۇقلىرىنىڭ ئاناتومىيىسى كلىنىكىدا ھەر خىل كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

• پەي غىلىپى ياللۇغى (Tenosynovitis): رەسىمدىكى كۆرسىتىلگەن پەي غىلىپلىرى (Synovial Sheaths) دائىم تەكرار ھەرىكەت ياكى باكتېرىيەلىك يۇقۇملىنىش سەۋەبىدىن ياللۇغلىنىدۇ. مەسىلەن، «باشبارماقنى كەرگۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل ۋە باشبارماقنى تۈزلىگۈچى قىسقا مۇسكۇل پەي غىلىپى»نىڭ تارىيىپ ياللۇغلىنىشى «De Quervain كېسىلى» دەپ ئاتىلىدىغان بولۇپ، بىلەيزۈكنىڭ يان تەرىپىدە قاتتىق ئاغرىق پەيدا قىلىدۇ. شۇنداقلا، يىرىڭلىق پەي غىلىپى ياللۇغى پۈتۈن قولنىڭ ئىقتىدارىغا تەھدىت سالىدۇ.
• يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىش يولى: ئالقان تەرەپتىكى «ئومۇمىي پۈككۈچى پەي غىلىپى» (Ulnar Bursa) ۋە «باش بارماق پۈككۈچى پەي غىلىپى» (Radial Bursa) بىلەيزۈك قىسمىدا ئۆز-ئارا تۇتىشىپ كېتىش ئېھتىماللىقى بار. شۇڭا، كىچىك بارماق ياكى باش بارماقتىكى يۇقۇملىنىش «توقا شەكلىدىكى يىرىڭلىق ئىششىق» (Horseshoe abscess) نى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ياللۇغنى بىر تەرەپتىن يەنە بىر تەرەپكە ئۆتكۈزۈۋېتىشى مۇمكىن.
• سېرىقئەت ئارا بوشلۇقلىرىنىڭ ئەھمىيىتى: رەسىمدىكى «ئالقان ئوتتۇرا ئارا بوشلۇقى» ۋە «بېلىق قورساق ئارا بوشلۇقى» يوشۇرۇن بوشلۇقلار بولۇپ، نورمال ئەھۋالدا بىلىنمەيدۇ. ئەمما قولغا مىخ كىرىپ كېتىش ياكى قاتتىق زەخىملىنىشتە، باكتېرىيەلەر بۇ چوڭقۇر بوشلۇقلارغا كىرىپ كۆپىيىدۇ. بۇ خىل يىرىڭلىق ئىششىقلار سىرتتىن قارىغاندا ئانچە كۆرۈنەرلىك بولمىسىمۇ، بىماردا قاتتىق ئاغرىق ۋە قىزىتما پەيدا قىلىدۇ، ئوپېراتسىيە قىلىپ يىرىڭنى چىقىرىۋېتىش زۆرۈر بولىدۇ.
• بىلەيزۈك تونېل ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى (Carpal Tunnel Syndrome): «پۈككۈچى مۇسكۇل تېرەك بەلۋىغى» (Flexor Retinaculum) ئاستىدىكى بوشلۇق تارىيىپ كەتسە ياكى ئىچىدىكى پەي غىلىپلىرى ئىششىپ كەتسە، ئوتتۇرا نېرۋىنى بېسىۋېلىپ، قولدا ئۇيۇشۇش ۋە ئاغرىق پەيدا قىلىدۇ. بۇ رەسىم ئارقىلىق نېمە ئۈچۈن بۇ رايوننىڭ بېسىمغا سەزگۈر ئىكەنلىكىنى چۈشىنىۋالغىلى بولىدۇ.
• ئوپېراتسىيەلىك يول باشلاش: قول تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرلىرى ئوپېراتسىيە جەريانىدا بۇ «سېرىقئەت پاسىللىرى» (Septums) ۋە پەي غىلىپلىرىنىڭ ئورنىغا قاراپ تىغ ئۇرۇش ئورنىنى بەلگىلەيدۇ. مەقسەت مۇھىم نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنى زەخىملەندۈرۈپ قويماسلىق ۋە ياللۇغنىڭ باشقا ساغلام بوشلۇقلارغا تارقىلىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتۇر.