تاغاق سۆڭىكى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

تاغاق سۆڭىكى، ئادەتتە «تارغاق سۆڭەك» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئارقا-ئۈستى قىسمىغا جايلاشقان چوڭ، تەكشى، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ مۈرە بەلبېغىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى بولۇپ، ئوقۇرەك سۆڭىكى (clavicle) ۋە يۇقىرى قول سۆڭىكى (humerus) بىلەن بىرلىشىپ، ئۈستۈنكى مۈچىنىڭ گەۋدىگە مۇقىم ھەم ھەرىكەتچان ھالەتتە تۇتىشىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. ئۇنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى 17 خىلدىن ئارتۇق مۇسكۇلنىڭ بىرىكىش ۋە باشلىنىش نۇقتىسى بولۇپ، قول ۋە مۈرىنىڭ كۆپ يۆنىلىشلىك ھەرىكىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەسى مۈرە بوغۇمىغا مۇقىم بىر سۇپا ھازىرلاپ بېرىش ۋە قولنىڭ ھەرىكەت دائىرىسىنى زور دەرىجىدە كېڭەيتىش. ئۇ بىر سىيرىلما ھەرىكەت ئارقىلىق كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئارقا تېمىدا ھەرىكەت قىلالايدۇ، بۇ «تاغاق-كۆكرەك بوغۇمى» (scapulothoracic joint) دەپ ئاتىلىدىغان فۇنكسىيەلىك بوغۇمنى شەكىللەندۈرىدۇ. بۇ ماقالىدە، تەمىنلەنگەن ئاناتومىيىلىك رەسىملەرگە ئاساسەن، تاغاق سۆڭىكىنىڭ ھەر بىر قىسمىنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تاغاق سۆڭىكىنىڭ تەپسىلىي ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى

تاغاق سۆڭەك (Scapula, 肩胛骨)
تاغاق سۆڭىكى كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئارقا تەرىپىدە، 2-چىدىن 7-چىغىچە بولغان قوۋۇرغىلارنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان. ئۇنىڭ ئاساسلىق گەۋدىسى، ئىككى ئۆسۈكى (تاغاق چوققىسى ۋە تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك) ۋە بىر بوغۇم ئويمىنى (بوغۇم جامى) بار بولۇپ، بۇلارنىڭ ھەممىسى مۈرىنىڭ نورمال ھەرىكىتى ۋە مۇقىملىقى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدۇ. بۇ سۆڭەكنىڭ ئۆزگىچە قۇرۇلمىسى قولنىڭ ئالدىغا، ئارقىغا، يانغا ۋە ئايلانما ھەرىكەتلىرىنى ئاسانلاشتۇرىدۇ.

تاغاق سۆڭەك ئالدى كۆرۈنۈشى
(Anterior view of the scapula, 肩胛骨前面观)

• تاغاق چوققا بوغۇم يۈزى (Acromial articular facet, 肩峰关节面): بۇ تاغاق چوققىسىنىڭ ئۇچىدىكى كىچىك، تەكشى بوغۇم يۈزى بولۇپ، ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ تاشقى ئۇچى بىلەن تۇتىشىپ، تاغاق-ئوقۇرەك بوغۇمىنى (acromioclavicular joint) ھاسىل قىلىدۇ.
• ئۈستى گىرۋىكى (Superior border, 上缘): تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئەڭ قىسقا ۋە ئەڭ نېپىز گىرۋىكى بولۇپ، يۇقىرىقى بۇرجەكتىن تۇمشۇقسىمان ئۆسۈكنىڭ تۈۋىگىچە سوزۇلغان.
• يۇقارىقى بۇرجىكى (Superior angle, 上角): بۇ تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئۈستى گىرۋىكى بىلەن ئىچكى تەرەپ گىرۋىكىنىڭ تۇتاشقان يېرى بولۇپ، تاغاق كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلىنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• تۇمشۇقسىمان ئۆسۈك (Coracoid process, 喙突): قاغىنىڭ تۇمشۇقىغا ئوخشايدىغان ئالدىغا ئۆرلەپ چىققان ئۆسۈك بولۇپ، بىر قانچە مۇھىم تارىمۇش ۋە مۇسكۇل (مەسىلەن، كىچىك كۆكرەك مۇسكۇلى) ئۈچۈن بىرىكىش نۇقتىسى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• تاغاق ئويۇقى (Scapular notch, 肩胛切迹): ئۈستى گىرۋەكتە، تۇمشۇقسىمان ئۆسۈكنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان كىچىك ئويۇق بولۇپ، تاغاق ئۈستى نېرۋىسى (suprascapular nerve) مۇشۇ يەردىن ئۆتىدۇ.
• تاغاق ئاستى ئويمىنى (Subscapular fossa, 肩胛下窝): تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئالدى يۈزىدىكى چوڭ، تايىز ئويمانلىق بولۇپ، تاغاق ئاستى مۇسكۇلى (subscapularis muscle) نىڭ باشلىنىش ئورنى ھېسابلىنىدۇ.
• ئىچكى تەرەپ گىرۋىكى (Medial border, 内侧缘): بۇ تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىگە پاراللېل بولغان ئەڭ ئۇزۇن گىرۋىكى بولۇپ، ئالدى چىشلىق مۇسكۇل (serratus anterior) ۋە رومبىسىمان مۇسكۇللار (rhomboid muscles) مۇشۇ يەرگە بىرىكىدۇ.
• تۆۋەنكى بۇرجەك (Inferior angle, 下角): ئىچكى ۋە تاشقى تەرەپ گىرۋەكلىرىنىڭ تۇتاشقان يېرىدىكى ئۇچلۇق بۇرجەك. ئۇ تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتىنى كۆزىتىشتىكى مۇھىم بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
• سىرتقى تەرەپ گىرۋىكى (Lateral border, 外侧缘): بوغۇم جامىدىن تۆۋەنكى بۇرجەككىچە سوزۇلغان ئەڭ قېلىن گىرۋەك. ئۇ بىر قانچە مۇسكۇل (مەسىلەن، چوڭ يۇمىلاق مۇسكۇل) نىڭ باشلىنىش نۇقتىسى.
• جام ئاستى تۈگۈنى (Infraglenoid tubercle, 盂下结节): بوغۇم جامىنىڭ دەل ئاستىدىكى šiγil رايون بولۇپ، يۇقىرى قول ئۈچ باشلىق مۇسكۇلىنىڭ ئۇزۇن بېشىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى.
• سىرتقى بۇرجىكى (Lateral angle, 外侧角): تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئەڭ قېلىن قىسمى بولۇپ، بوغۇم جامىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ۋە مۈرە بوغۇمىنى شەكىللەندۈرۈشكە قاتنىشىدۇ.
• بوغۇم جامى (Glenoid cavity, 关节盂): سىرتقى بۇرجەككە جايلاشقان تايىز، ناشپۇت شەكىللىك بوغۇم ئويمىنى. ئۇ يۇقىرى قول سۆڭىكىنىڭ بېشى بىلەن تۇتىشىپ، مۈرە بوغۇمىنى (glenohumeral joint) ھاسىل قىلىدۇ.
• جام ئۈستى تۈگۈنى (Supraglenoid tubercle, 盂上结节): بوغۇم جامىنىڭ دەل ئۈستىدىكى كىچىك دۆڭچە بولۇپ، يۇقىرى قول ئىككى باشلىق مۇسكۇلىنىڭ ئۇزۇن بېشىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى.
• تاغاق چوققىسى (Acromion, 肩峰): تاغاق قىرىنىڭ تاشقى ئۇچىنىڭ كېڭىيىپ ھاسىل قىلغان قۇرۇلمىسى بولۇپ، مۈرىنىڭ ئەڭ يۇقىرى نۇقتىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ ئوقۇرەك سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ

تاغاق سۆڭەك ئارقا كۆرۈنۈشى
(Posterior view of the scapula, 肩胛骨后面观)

• تاغاق بوينى (Neck of scapula, 肩胛颈): بوغۇم جامىنىڭ ئەتراپىدىكى تارايغان قىسمى بولۇپ، سىرتقى بۇرجەكنى تاغاق سۆڭىكىنىڭ گەۋدىسى بىلەن تۇتاشتۇرىدۇ.
• تاغاق قىر ئاستى ئويمىنى (Infraspinous fossa, 冈下窝): تاغاق قىرىنىڭ ئاستىدىكى كەڭ ئويمانلىق بولۇپ، تاغاق قىر ئاستى مۇسكۇلى (infraspinatus muscle) مۇشۇ يەردىن باشلىنىدۇ.
• تاغاق قىرى (Spine of scapula, 肩胛冈): تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىدىكى گەۋدىلىك سۆڭەك قىرى. ئۇ تاغاقنىڭ ئارقا يۈزىنى تاغاق قىر ئۈستى ۋە ئاستى ئويمانلىقلىرىغا ئايرىيدۇ.
• تاغاق قىر ئۈستى ئويمىنى (Supraspinous fossa, 冈上窝): تاغاق قىرىنىڭ ئۈستىدىكى كىچىكرەك ئويمانلىق بولۇپ، تاغاق قىر ئۈستى مۇسكۇلى (supraspinatus muscle) مۇشۇ يەردىن باشلىنىدۇ.

تاغاق سۆڭىكىنىڭ  كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

تاغاق سۆڭىكىنىڭ ھەرىكىتى مۈرە بوغۇمىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسى ئۈچۈن ھالقىلىق. قولنى كۆتۈرگەندە، تاغاق سۆڭىكى بىلەن يۇقىرى قول سۆڭىكى ئۆزئارا ماسلاشقان ھالدا ھەرىكەت قىلىدۇ، بۇ «تاغاق-يۇقىرى قول رىتىمى» (scapulohumeral rhythm) دەپ ئاتىلىدۇ. بۇ رىتىم قولنىڭ تېخىمۇ كەڭ دائىرىدە ھەرىكەت قىلىشىغا ۋە مۈرە بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ. نورمال ئەھۋالدا، قول ھەر 3 گرادۇس كۆتۈرۈلگەندە، بۇنىڭ 2 گرادۇسى مۈرە بوغۇمىدىن، 1 گرادۇسى تاغاق سۆڭىكىنىڭ ھەرىكىتىدىن كېلىدۇ.

كلىنىكىدا، تاغاق سۆڭىكى بىلەن مۇناسىۋەتلىك بىر قىسىم كېسەللىكلەر كۆپ ئۇچرايدۇ. گەرچە تاغاق سۆڭىكى سۇنۇش نىسبەتەن ئاز ئۇچرايدىغان بولسىمۇ، يۇقىرى ئېنېرگىيەلىك زەخىملىنىشلەردە يۈز بېرىشى مۇمكىن. تېخىمۇ كۆپ ئۇچرايدىغان مەسىلىلەر مۇسكۇللارنىڭ فۇنكسىيەسىنىڭ قالايمىقانلىشىشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك:

• تاغاق قانىتى (Scapular winging): ئۇزۇن كۆكرەك نېرۋىسى (long thoracic nerve) زەخىملەنگەندە، ئالدى چىشلىق مۇسكۇل (serratus anterior) پالەچلىنىپ، تاغاق سۆڭىكىنىڭ ئىچكى گىرۋىكى كەينىگە بۇرۇلۇپ چىقىپ قالىدۇ.
• مۈرە سوقۇلۇش ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى : تاغاق سۆڭىكىنىڭ ھەرىكىتى قالايمىقانلاشقاندا، تاغاق چوققىسى ئاستىدىكى بوشلۇق تارىيىپ، ئايلاندۇرغۇچى مۇسكۇللارنىڭ پەيلىرى قىسىلىپ قېلىپ، ئاغرىق ۋە ھەرىكەت چەكلىمىسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• ئايلاندۇرغۇچى مۇسكۇللار توپىنىڭ زەخىملىنىشى (Rotator cuff injuries): تاغاق قىر ئۈستى، تاغاق قىر ئاستى، تاغاق ئاستى ۋە كىچىك يۇمىلاق مۇسكۇللاردىن تەركىب تاپقان بۇ مۇسكۇللار توپىنىڭ ھەممىسى تاغاق سۆڭىكىدىن باشلىنىدۇ. ئۇلارنىڭ زەخىملىنىشى مۈرە ئاغرىقىنىڭ ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان سەۋەبلىرىنىڭ بىرى.

خۇلاسىلىگەندە، تاغاق سۆڭىكى پەقەتلا بىر تىرەك سۆڭىكى بولۇپلا قالماستىن، بەلكى ئۈستۈنكى مۈچىنىڭ فۇنكسىيەسىنى بەلگىلەيدىغان مۇرەككەپ بىيومېخانىكىلىق سىستېمىنىڭ يادروسى. ئۇنىڭ ئاناتومىيەسى ۋە ھەرىكەت مېخانىزمىنى چۈشىنىش، مۈرە كېسەللىكلىرىگە توغرا دىئاگنوز قويۇش، داۋالاش ۋە سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش جەريانىدا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.