تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانى Rtc

تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانى (Reticulocyte Count)

تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانى قان تەكشۈرۈشىدىكى ئىنتايىن مۇھىم بىر كۆرسەتكۈچ بولۇپ, سۆڭەك يىلىكىنىڭ قىزىل قان ھۈجەيرىسى ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارى ۋە سۈرئىتىنى بىۋاسىتە ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرىدۇ.

تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىلىرى (Reticulocytes) — پىشىپ يېتىلمىگەن ياش قىزىل قان ھۈجەيرىلىرى بولۇپ, ئۇلار سۆڭەك يىلىكىدە يېتىلىپ بولۇپ, تېخى قان ئايلىنىشقا يېڭىدىن قويۇپ بېرىلگەن «ئۆسمۈر» ھۈجەيرىلەردۇر. ئۇلارنىڭ ئىچىدە يادرو بولمايدۇ, ئەمما پىشىپ يېتىلگەن قىزىل قان ھۈجەيرىلىرىدە بولمايدىغان رىبوسوملۇق RNA (rRNA) قالدۇقلىرى بولىدۇ. بۇ RNA قالدۇقلىرى ئالاھىدە بويىغۇچىدا كۆك رەڭلىك تور شەكىللىك قۇرۇلما ھاسىل قىلغاچقا, ئۇلار «تورسىمان» دەپ ئاتالغان. قان ئايلىنىشقا چىققاندىن كېيىن تەخمىنەن 1-2 كۈن ئىچىدە, بۇ تورسىمان قۇرۇلما يوقاپ, ئۇلار پىشىپ يېتىلگەن قىزىل قان ھۈجەيرىسىگە ئايلىنىدۇ.

شۇڭلاشقا, قاندىكى تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسىنىڭ سانىنى ئۆلچەش, سۆڭەك يىلىكىنىڭ «ئىشلەپچىقىرىش لىنىيەسى» نىڭ نورمال ئىشلەۋاتقان-ئىشلىمەۋاتقانلىقىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان ھاياتىي كۆرسەتكۈچ بولۇپ, بولۇپمۇ قان ئازلىقنىڭ سەۋەبىگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش ئۈنۈمىنى كۆزىتىشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

ئۇيغۇرچە ئىسمى: تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانى
ئىنگلىزچە ئىسمى: Reticulocyte Count
خەنزۇچە ئىسمى: 网织红细胞计数
تۈركچە ئىسمى: Retikülosit Sayımı

قىسقارتىلىشى: RETIC, Rtc

نورمال سەۋىيىسى:

تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسىنىڭ سانى ئادەتتە ئومۇمىي قىزىل قان ھۈجەيرىسىگە سېلىشتۇرۇلغان نىسبىتى (%) بىلەن ئىپادىلىنىدۇ.

• ئەرلەرنىڭ نورمال قىممىتى: 0.5% – 2.5%  ياكى

  24-84 ×10⁹/L

• ئاياللارنىڭ نورمال قىممىتى: 0.5% – 2.5%  ياكى

  24-84 ×10⁹/L

دوختۇرخانىلاردىكى قان تەكشۈرۈشلەردە كۆپىنچە ئەھۋاللاردا پىرسەنت ئىپادىلەشنى ئىشلىتىدۇ.

تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانىنى ئۆلچەش ئۇسۇلى:

ئۇنى ئۆلچەشنىڭ ئاساسلىقى ئىككى خىل ئۇسۇلى بار:

1. قولدا ھېسابلاش ئۇسۇلى: بۇ ئەنئەنىۋى ئۇسۇل بولۇپ, قان ئەۋرىشكىسى يېڭى مېتىلېن كۆكى (new methylene blue) قاتارلىق ئالاھىدە بويىغۇچى بىلەن ئارىلاشتۇرۇلۇپ بويىلىدۇ. بۇ بويىغۇچى ھۈجەيرە ئىچىدىكى RNA قالدۇقلىرىنى كۆك رەڭلىك تور قىلىپ نامايان قىلىدۇ. ئاندىن قان يېپىندىسى ياسىلىپ, مىكروسكوپ ئاستىدا كەم دېگەندە 1000 قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانىلىپ, ئۇنىڭ ئىچىدىكى تورسىمان ھۈجەيرىلەرنىڭ نىسبىتى ھېسابلىنىدۇ.
2. ئاپتوماتلاشقان قان ئانالىزاتورى: ھازىرقى زامان تەجرىبىخانىلىرىدا ئاساسلىقى ئېقىش سىتومېتىرىيىسى (flow cytometry) تېخنىكىسىنى قوللىنىدىغان ئاپتوماتىك ئانالىزاتورلار ئىشلىتىلىدۇ. بۇ ئەسۋابلار فلۇئورېسسېنسىيەلىك بويىغۇچىلار ئارقىلىق RNA نى بوي, ھەر بىر ھۈجەيرىنى لازېر نۇرىدىن ئۆتكۈزۈپ, ئۇلارنىڭ سانىنى ئىنتايىن تېز ۋە توغرا ھېسابلاپ چىقىدۇ. بۇ ئۇسۇل نىسبەتتىن باشقا, مۇتلەق سانىنىمۇ بىۋاسىتە بېرەلەيدۇ, شۇڭا تېخىمۇ ئىشەنچلىك ھېسابلىنىدۇ. دوختۇرخانىلاردا قان تەكشۈرۈشتە مۇشۇ ئۇسۇل ئىشلىتىش ئارقىلىق باشقا قان تەكشۈرۈش بىلەن بىللە قىسقا ۋاقىت ئىچىدە نەتىجىسىگە ئېرىشكىلى بولىدۇ.

تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانىنىڭ ئىقتىدارى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى:

بۇ كۆرسەتكۈچنىڭ ئەڭ چوڭ قىممىتى — سۆڭەك يىلىكىنىڭ قان ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنى باھالاشتا ياتىدۇ.

• قان ئازلىقنىڭ تۈرىنى پەرقلەندۈرۈش: قان ئازلىققا دىئاگنوز قويۇشتا, تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانى ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.
  • سانى يۇقىرى بولغان قان ئازلىق: ئەگەر بىماردا قان ئازلىق بولۇپ, تورسىمان ھۈجەيرە سانى يۇقىرى بولسا, بۇ سۆڭەك يىلىكىنىڭ نورمال ئىشلەۋاتقانلىقىنى, ھەتتا قان يوقىتىشقا تاقابىل تۇرۇش ئۈچۈن «تولۇق ئىقتىداردا» ئىشلەۋاتقانلىقىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ئەھۋال ئادەتتە ئېرىش خاراكتېرلىك قان ئازلىقتا (قىزىل قان ھۈجەيرىلىرىنىڭ بالدۇر بۇزۇلۇشى پارچىلىنىشى) ياكى ئۆتكۈر قان يوقىتىش يەنى بىر يەردىن قان ئېقىپ كېتىش  (مەسىلەن, جاراھەت، كېسىك ياكى ئىچكى ئەزالار قاناش) كۆرۈلىدۇ.
  • سانى تۆۋەن ياكى نورمال بولغان قان ئازلىق: ئەگەر بىماردا قان ئازلىق بولسىمۇ, لېكىن تورسىمان ھۈجەيرە سانى تۆۋەن بولسا, بۇ مەسىلىنىڭ سۆڭەك يىلىكىنىڭ «ئىشلەپچىقىرىش» ئىقتىدارىدا مەسىلە بارلىقىنى بىلدۈرىدۇ. يەنى, سۆڭەك يىلىكى يېتەرلىك قىزىل قان ھۈجەيرىسى ئىشلەپچىقىرالمايۋاتقان بولىدۇ. بۇ ئەھۋال تۆمۈر كەملىكتىن بولغان قان ئازلىق, ۋىتامىن B12 ياكى فولىك كىسلاتاسى كەملىكىدىن بولغان قان ئازلىق, قايتا ئىشلىنىشى توسقۇنلۇققا ئۇچراش خاراكتېرلىك قان ئازلىق (سۆڭەك يىلىكى ئىقتىدارىنىڭ ئاجىزلىشى), سوزۇلما خاراكتېرلىك بۆرەك كېسىلى (بۆرەكتىن ئاجرىتىلىپ چىقىرىلىرىدىغان قان ئىشلەپ چىقىرىش ھورمۇنى – ئېرىتروپويىتىن  EPO كەمچىل بولۇش) قاتارلىقلاردا كۆرۈلىدۇ.
• داۋالاش ئۈنۈمىنى كۆزىتىش: بۇ كۆرسەتكۈچ داۋالاشنىڭ ئۈنۈملۈك ياكى ئەمەسلىكىنى ئەڭ بالدۇر ئەكس ئەتتۈرىدۇ. مەسىلەن, تۆمۈر كەملىكتىن بولغان قان ئازلىق بىمارىغا تۆمۈر تولۇقلاش دورىسى بېرىلگەندىن كېيىن 7-10 كۈن ئىچىدە, تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانىدا كۆرۈنەرلىك ئۆرلەش («تورسىمان ھۈجەيرە كرىزىسى») كۆرۈلىدۇ. بۇ داۋالاشنىڭ ئۈنۈم بېرىۋاتقانلىقىنىڭ ئەڭ كۈچلۈك ئىسپاتى.
• سۆڭەك يىلىكى كۆچۈرۈش ياكى خىمىيەلىك داۋالاشتىن كېيىن ئەسلىگە كېلىشنى باھالاش: راك بىمارلىرى خىمىيەلىك داۋالاش قوبۇل قىلغاندىن كېيىن ياكى سۆڭەك يىلىكى كۆچۈرۈلگەندىن كېيىن, تورسىمان ھۈجەيرە سانىنىڭ ئاستا-ئاستا ئۆرلەشكە باشلىشى, سۆڭەك يىلىكىنىڭ قان ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنىڭ ئەسلىگە كېلىۋاتقانلىقىنىڭ تۇنجى خۇش خەۋىرى ھېسابلىنىدۇ.

تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانىنىڭ بىنورمال كۆپىيىشىنىڭ (Reticulocytosis) سەۋەبى:

• قان ئېرىش خاراكتېرلىك قان ئازلىق: تۇغما (مەسىلەن, ئورغاق شەكىللىك قان ھۈجەيرە كېسىلى, تالاسسېمىيە) ياكى كېيىن پەيدا بولغان (مەسىلەن, ئۆزلۈكىدىن ئىممۇنىتېتلىق قان ئېرىش) سەۋەبلەر.
• ئۆتكۈر قان يوقىتىش: تاشقى زەخىملىنىش, ئاشقازان-ئۈچەي قاناش ياكى ئوپېراتسىيەدىن كېيىنكى 3-4 كۈندىن كېيىن كۆرۈلىدۇ.
• قان ئازلىقنى داۋالاشقا بولغان ئىنكاس: تۆمۈر, ۋىتامىن B12 ياكى يوپۇرماق كىسلاتاسى ( فولىك كىسلاتاسى )  تولۇقلاپ داۋالاشنىڭ دەسلەپكى مەزگىلى.
• ئېگىزلىككە چىقىش: دېڭىز يۈزىدىن ئېگىز, ئوكسىگېن شالاڭ جايلاردا ياشىغاندا, بەدەن ئوكسىگېن يەتكۈزۈشنى ياخشىلاش ئۈچۈن قىزىل قان ھۈجەيرىسى ئىشلەپچىقىرىشنى تېزلىتىدۇ.
• ھامىلىدارلىق: ھامىلىدارلىق مەزگىلىدە فىزىئولوگىيىلىك ئېھتىياج سەۋەبىدىن قان ھەجىمى كۆپىيىپ, قان ئىشلەپچىقىرىش سۈرئىتىمۇ ئاشىدۇ.

تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانىنىڭ بىنورمال ئازىيىشىنىڭ (Reticulocytopenia) سەۋەبى:

• سۆڭەك يىلىكى ئىشلەپچىقىرىش ئىقتىدارىنىڭ تۆۋەنلىشى: قايتا ئىشلىنىشى توسقۇنلۇققا ئۇچراش خاراكتېرلىك قان ئازلىق, سۆڭەك يىلىكىنىڭ راك ھۈجەيرىلىرى (مەسىلەن, ئاق قان كېسىلى, لىمفا ئۆسمىسى) تەرىپىدىن بېسىلىپ قېلىشى.
• قان ئىشلەپچىقىرىش خام ئەشيالىرىنىڭ كەمچىل بولۇشى: تۆمۈر, ۋىتامىن B12 ياكى فولىك كىسلاتاسىنىڭ ئېغىر دەرىجىدە كەمچىل بولۇشى (داۋالاشتىن بۇرۇن).
• سوزۇلما خاراكتېرلىك كېسەللىكلەر ياكى ياللۇغلىنىش: بۇ ئەھۋاللاردا ياللۇغلىنىش ئامىللىرى سۆڭەك يىلىكىنىڭ قان ئىشلەپچىقىرىشىنى تورمۇزلايدۇ.
• سوزۇلما خاراكتېرلىك بۆرەك كېسىلى: بۆرەك ئىشلەپچىقىرىدىغان ئېرىتروپويېتىن (EPO) ھورمۇنى قىزىل قان ھۈجەيرىسى ھاسىل قىلىشنى غىدىقلايدۇ. بۆرەك ئىقتىدارى ناچارلاشقاندا, بۇ ھورمون كەمچىل بولۇپ, قان ئىشلەپچىقىرىش ئاستىلايدۇ.
• خىمىيەلىك داۋالاش ياكى رادىئوئاكتىپلىق داۋالاش: بۇ داۋالاشلار سۆڭەك يىلىكىدىكى تېز بۆلۈنىدىغان ھۈجەيرىلەرگە زىيان يەتكۈزۈپ, قان ئىشلەپچىقىرىشنى ۋاقىتلىق توختىتىپ قويىدۇ.

خۇلاسىلىغاندا, تورسىمان قىزىل قان ھۈجەيرىسى سانى سۆڭەك يىلىكىنىڭ «ساغلاملىق دوكلاتى» دۇر. ئۇنىڭ نەتىجىسىنى قان ئازلىقنىڭ دەرىجىسى (گېموگلوبىن مىقدارى) بىلەن بىرلەشتۈرۈپ تەھلىل قىلىش ئارقىلىق, دوختۇرلار قان ئازلىقنىڭ يىلتىز سەۋەبىنى توغرا تېپىپ, ئەڭ مۇۋاپىق داۋالاش پىلانىنى تۈزۈپ چىقالايدۇ.