تۇراقلىق چىش ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى يان كۆرۈنۈشى

ئادەم چىشى: ساغلاملىق ۋە چىراينىڭ ئاچقۇچى

ئادەم چىشلىرى كۈندىلىك ھاياتىمىزدا ناھايىتى مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇلار يېمەكلىكلەرنى چايناش، تەلەپپۇزنى توغرا چىقىرىش ۋە چىراي ئىپادىسىنى شەكىللەندۈرۈشتە ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. چىشلىرىمىزنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقىمىز بىلەن زىچ باغلانغان بولۇپ، ئۇنى ئاسراشقا ئەھمىيەت بېرىشىمىز كېرەك. تۇراقلىق چىشلار چوڭ بولغاندا چىشىمىزدا ئورۇن ئالىدىغان، ئادەتتە 32 تال بولىدىغان چىشلاردۇر.

بۇ ماقالىدە، بىز ئادەم چىشلىرىنىڭ ئاناتومىيىسىگە چوڭقۇر چۆكۈپ، ھەربىر چىشنىڭ ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىكى ۋە فۇنكسىيىسىنى چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمىز. شۇنداقلا، چىشلىرىڭىزنى قانداق قوغداش ۋە چىش كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش توغرىسىدىكى مۇھىم ئۇچۇرلارنى سىزگە سۇنىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

چىش قۇرۇلمىسىدىكى ھەربىر ئەزانىڭ تەپسىلىي تونۇشتۇرۇشى

• تۇراقلىق چىش (Permanent Tooth / 恒牙)
  تۇراقلىق چىشلار بالىلىق دەۋرىدىكى سۈت چىشلار ئالمىشىپ چىقىدىغان، چوڭلارنىڭ چىشلىرىدۇر. ئادەتتە جەمئىي 32 تال تۇراقلىق چىش بولىدۇ (ئەقىل چىشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغاندا). بۇ چىشلار ئۆمۈر بويى يېمەكلىكلەرنى چايناش، سۆزلەش ۋە چىراي شەكلىنى ساقلاپ قېلىش قاتارلىق مۇھىم فۇنكسىيەلەرنى ئۆتەيدۇ. ئۇلارنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي ئېغىز بوشلۇقى ۋە ھەزىم قىلىش سىستېمىسى ئۈچۈن ناھايىتى مۇھىم.
• ئالدىنقى ئېزىق چىش (First Premolar / 第一前磨牙)
  ئالدىنقى ئېزىق چىشلار ئوتتۇرا ئۇدۇل چىش بىلەن ئېزىق چىشلار ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇلار يېمەكلىكلەرنى يىرتىش ۋە قاتتىق چايناشتا قوزۇق چىش بىلەن ھەمكارلىشىدۇ. بۇ چىشلارنىڭ يۈزى تەكشى بولۇپ، يېمەكلىكلەرنى ئاسانلاق ئېزىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ.
• ئىككىنچى ئالدىنقى ئېزىق چىش (Second Premolar / 第二前磨牙)
  ئىككىنچى ئالدىنقى ئېزىق چىشلار ئالدىنقى ئېزىق چىشنىڭ كەينىگە جايلاشقان بولۇپ، فۇنكسىيىسى جەھەتتىن ئالدىنقى ئېزىق چىشقا ئوخشايدۇ. ئۇلار ئاساسلىقى يېمەكلىكلەرنى ئېزىش ۋە چايناشقا ياردەم بېرىدۇ.
• يان ئۇدۇل چىش (Lateral Incisor / 侧切牙)
  يان ئۇدۇل چىشلار ئوتتۇرا ئۇدۇل چىشلارنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان. ئۇلار ئوتتۇرا ئۇدۇل چىشلارغا ئوخشاش يېمەكلىكلەرنى يىرتىش ۋە چىشلەشكە ئىشلىتىلىدۇ. شۇنداقلا، سۆزلەشتە ۋە چىراينىڭ گۈزەللىكىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• ئوتتۇرا ئۇدۇل چىش (Central Incisor / 中切牙)
  ئوتتۇرا ئۇدۇل چىشلار ئۈستۈنكى ۋە ئاستىنقى چىش قۇرۇقلارنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان. ئۇلار يېمەكلىكلەرنى تۇنجى قېتىم يىرتىش ۋە چىشلەشتە ئىشلىتىلىدۇ. بۇ چىشلارنىڭ شەكلى تەكشى ۋە ئۆتكۈر بولغاچقا، يېمەكلىكنى ئاسانلا بۆلۈشكە ياردەم بېرىدۇ. شۇنداقلا، ئادەمنىڭ سۆزلىشى ۋە چىراي ئىپادىسىگە چوڭ تەسىر كۆرسىتىدۇ.
• قوزۇق چىش (Canine / 尖牙)
  قوزۇق چىشلار يان ئۇدۇل چىشلارنىڭ يېنىغا جايلاشقان بولۇپ، بىر ئۇچلۇق شەكلى بار. ئۇلار يېمەكلىكلەرنى يىرتىش ۋە پارچىلاشتا ناھايىتى مۇھىم رول ئوينايدۇ، بولۇپمۇ گۆش قاتارلىق قاتتىق يېمەكلىكلەرنى يېيىشتە ئاساسلىق چىش ھېسابلىنىدۇ.
• تۆۋەنكى ئىڭەك شاخچىسى (Ramus of Mandible / 下颌支)
  تۆۋەنكى ئىڭەك شاخچىسى تۆۋەنكى ئىڭەك سۆڭىكىنىڭ تىك تۈزۈلۈش قىسمى بولۇپ، چىشلارنى تۇتۇپ تۇرىدىغان ئاساسىي سۆڭەك قۇرۇلمىسىنىڭ بىر قىسمىدۇر. ئۇ چىشلارغا مۇستەھكەم ئاساس بىلەن تەمىنلەيدۇ ھەمدە چايناش مۇسكۇللىرىغا بېكىتىلگەن جاي ھېسابلىنىدۇ.
• بىرىنچى ئېزىق چىش (First Molar / 第一磨牙)
  بىرىنچى ئېزىق چىشلار تۇراقلىق چىشلار ئىچىدە تۇنجى بولۇپ چىقىدىغان ئېزىق چىش بولۇپ، ئەڭ ئارقىغا جايلاشقان. ئۇلار يېمەكلىكلەرنى ئەڭ كۈچلۈك ئېزىش ۋە ئۇۋاش فۇنكسىيىسىنى ئۆتەيدۇ. چىش يۈزى كەڭ ۋە كۆپ تۈگۈنچىلىك بولغاچقا، يېمەكلىكلەرنى ئۈنۈملۈك پارچىلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• ئىككىنچى ئېزىق چىش (Second Molar / 第二磨牙)
  ئىككىنچى ئېزىق چىشلار بىرىنچى ئېزىق چىشلارنىڭ كەينىگە جايلاشقان بولۇپ، ئۇلارمۇ يېمەكلىكلەرنى ئېزىش ۋە چايناشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. فۇنكسىيىسى بىرىنچى ئېزىق چىشقا ئوخشىشىپ كېتىدۇ.
• ئۈچىنچى ئېزىق چىش (Third Molar / 第三磨牙)
  ئۈچىنچى ئېزىق چىشلار، يەنى «ئەقىل چىش» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، ئېزىق چىشلارنىڭ ئەڭ كەينىگە جايلاشقان. ئۇلار ئادەتتە 17 ياشتىن 25 ياشقىچە چىقىدۇ. بەزى كىشىلەردە ئۇلار پۈتۈنلەي چىقماسلىقى ياكى ئورۇن يېتىشمەسلىكتىن قىيىنچىلىق تۇغدۇرۇشى مۇمكىن.
• تۆۋەنكى ئىڭەك سۆڭەك نەيچىسى (Mandibular Canal / 下颌管)
  تۆۋەنكى ئىڭەك سۆڭەك نەيچىسى تۆۋەنكى ئىڭەك سۆڭىكى ئىچىگە جايلاشقان بىر كاناي بولۇپ، تۆۋەنكى چىش نېرۋىسى ۋە قان تومۇرلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ كاناي ئارقىلىق نېرۋا ۋە قان تومۇرلار چىشلارغا يېتىپ كېلىپ، ئۇلارنىڭ ھاياتلىق فۇنكسىيىسىنى ساقلايدۇ. چىش داۋالاشتا بۇ نەيچىنى ياخشى چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم.

چىش ساغلاملىقىنى ئاسراش ۋە مۇھىم نۇقتىلار

ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقى ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى. چىشلىرىمىزنى مۇۋاپىق ئاسرىمىساق، چىش چىرىش، چىش ئەتراپى ياللۇغى قاتارلىق كېسەللىكلەرگە گىرىپتار بولۇشىمىز مۇمكىن. بۇ كېسەللىكلەر ئاغرىق، چىش چۈشۈش ۋە ھەتتا باشقا سىستېمىلىق كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. شۇڭا، چىش ساغلاملىقىمىزغا ئەھمىيەت بېرىش ئىنتايىن مۇھىم.

• كۈندىلىك چىش تازىلاش: كۈندە ئىككى قېتىم فېتورلۇق چىش پاستىسى بىلەن ئىككى مىنۇتتىن ئارتۇق چىش چوتكىلاش ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقىنىڭ ئاساسى.
• چىش يىپى ئىشلىتىش: چىش چوتكىسى يېتەلمەيدىغان چىش ئارىلىقىدىكى يېمەكلىك قالدۇقلىرى ۋە باكتېرىيەنى تازىلاش ئۈچۈن ھەر كۈنى چىش يىپى ئىشلىتىش كېرەك.
• مۇنتىزىم چىش تەكشۈرتۈش: ھەر يىلى بىر ياكى ئىككى قېتىم چىش دوختۇرىغا بېرىپ، ئېغىز بوشلۇقىنى تەكشۈرتۈپ، كەسپىي تازىلاش ئارقىلىق چىش تېشى ۋە چىش ئەتراپى ياللۇغىنىڭ ئالدىنى ئېلىش لازىم.
• ساغلام يېمەك-ئىچمەك: شېكەرلىك يېمەكلىكلەر ۋە ئىچىملىكلەرنى ئاز ئىستېمال قىلىش، مېۋە-كۆكتات ۋە سۈت مەھسۇلاتلىرىنى كۆپ ئىستېمال قىلىش چىشلارنى قۇۋۋەتلەيدۇ.
• زاپاس چىش قوغدىغۇچ ئىشلىتىش: تەنھەرىكەت بىلەن شۇغۇللىنىش جەريانىدا ياكى چىش غىچىرلىتىش ئادىتى بار كىشىلەر چىش قوغدىغۇچ ئىشلىتىش ئارقىلىق چىشلارنى زەخىملىنىشتىن ساقلىيالايدۇ.
• چىش ئاغرىسا ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈش: چىش ئاغرىقى ياكى باشقا ئېغىز بوشلۇقى مەسىلىلىرى كۆرۈلگەندە، ۋاقتىدا چىش دوختۇرىغا كۆرۈنۈپ، بالدۇر داۋالاش كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىشىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• تاماكا چېكىشتىن ساقلىنىش: تاماكا چېكىش چىش ئەتراپى كېسەللىكلىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدىغان ئاساسلىق سەۋەبلەرنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇنىڭدىن ساقلىنىش چىش ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

چىشلىرىمىز بەدەن ساغلاملىقىمىزنىڭ ئاچقۇچى. يۇقىرىدا چۈشەندۈرۈلگەن ھەربىر چىش ۋە سۆڭەك قۇرۇلمىسىنىڭ ئۆزىگە خاس فۇنكسىيىسى بار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ھەممىسى بىرلەشمە ھالدا ئېغىز بوشلۇقى فۇنكسىيىسىنى مۇكەممەل ئادا قىلىدۇ. چىشلارنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ۋە ئۇلارنى مۇۋاپىق ئاسراش ئارقىلىق، ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقىمىزنى ساقلاپ قالالايمىز. كۈندىلىك چىش تازىلاش ئادىتى، مۇنتىزىم تەكشۈرتۈش ۋە ساغلام ياشاش ئۇسۇلى چىش كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ئىنتايىن مۇھىم. چىش دوختۇرى بىلەن مۇنتىزىم ئالاقىلىشىپ تۇرۇش ئارقىلىق، چىشلىرىڭىزنىڭ ئۆمۈر بويى ساغلام بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلالايسىز.