يۇلۇننىڭ قان تومۇرلىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

يۇلۇننىڭ قان تومۇرلىرى: ھاياتلىق يولىنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىش ئاناتومىيەسى

يۇلۇن مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى بولۇش سۈپىتى بىلەن، مېڭە بىلەن تەننىڭ ھەرقايسى قىسىملىرى ئارىسىدا ئۇچۇر يوللايدىغان ھالقىلىق كۆۋرۈك ھېسابلىنىدۇ. ئۇ ھەرىكەتنى كونترول قىلىش، سەزگۈ ئۇچۇرلىرىنى يەتكۈزۈش ۋە نۇرغۇنلىغان رېفلېكس پائالىيەتلىرىنى باشقۇرۇشقا مەسئۇل. بۇ مۇرەككەپ ۋە ھاياتىي مۇھىم فۇنكسىيەلەرنى ئورۇنداش ئۈچۈن، يۇلۇن ئۈزلۈكسىز ۋە يېتەرلىك قان بىلەن تەمىنلىنىشكە موھتاج. يۇلۇننىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى مېڭىگە قارىغاندا بىر قەدەر ئاجىز ۋە ئالاھىدە بولۇپ، ئۇنىڭ قان يېتىشمەسلىككە بولغان سەزگۈرلۈكى يۇقىرى.

يۇلۇننىڭ قان تومۇر سىستېمىسى ئارتېرىيە ۋە ۋېنالاردىن ئىبارەت ئىككى چوڭ قىسىمدىن تەركىب تاپىدۇ. ئۇنىڭ ئارتېرىيە بىلەن تەمىنلىنىشى ئاساسلىقى يۇلۇننىڭ ئۇزۇنلۇقىنى بويلاپ ماڭىدىغان ئۈچ چوڭ تومۇر (بىر ئالدىنقى ۋە ئىككى ئارقا يۇلۇن ئارتېرىيەسى) ۋە ئومۇرتقا ئارىلىق تۆشۈكىدىن كىرىدىغان بۆلەكچە ئارتېرىيەلەر تەرىپىدىن ئەمەلگە ئاشۇرۇلىدۇ. ۋېنا قېنىنىڭ قايتىشى بولسا ئاساسەن ئارتېرىيە يولىنى بويلاپ ماڭىدىغان ۋېنا تورى ئارقىلىق ئېلىپ بېرىلىدۇ. بۇ مۇرەككەپ قان تومۇر تورىنىڭ ئاناتومىيەسىنى چۈشىنىش، يۇلۇن زەخىملىنىشى، قان يېتىشمەسلىك ۋە قان تومۇر شەكلىنىڭ ئۆزگىرىشى قاتارلىق كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

يۇلۇن قان تومۇرلىرى
(Blood vessels of the spinal cord, 脊髓血管)

يۇلۇننىڭ قان تومۇرلىرى ئىنتايىن ئالاھىدە بىر تەمىنلەش تورىنى شەكىللەندۈرىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى يۇلۇننى تاشقى ۋە ئىچكى قىسىمدىن قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئارتېرىيە سىستېمىسى ۋە مېتابولىزم قالدۇقلىرىنى ئېلىپ ماڭىدىغان ۋېنا سىستېمىسىدىن تەشكىل تاپىدۇ. بۇ قان تومۇرلار يۇلۇننىڭ يۈزىدە ۋە ئىچكى قىسمىدا ئۆزئارا تۇتىشىپ، مول تور ھاسىل قىلىپ، قان بىلەن تەمىنلەشنىڭ مۇقىملىقىغا مەلۇم دەرىجىدە كاپالەتلىك قىلىدۇ. قانداقلا بولمىسۇن، بەزى ھالقىلىق رايونلاردا (مەسىلەن، كۆكرەك بۆلىكى) قان تەمىنلەش بىر قەدەر ئاجىز بولغاچقا، بۇ رايونلار قان يېتىشمەسلىكتىن ئاسان زەخىملىنىدۇ.

يۇلۇننىڭ ئارتېرىيىلىرى
(Arteries of the spinal cord, 脊髓动脉)

يۇلۇننىڭ ئارتېرىيە بىلەن تەمىنلىنىشى ئىككى مەنبەدىن كېلىدۇ: بىرى، يۇلۇننىڭ ئۈستىدىن تۆۋەنگە قاراپ ماڭىدىغان تىك يۆنىلىشلىك ئۈچ چوڭ ئارتېرىيە؛ يەنە بىرى، ھەر بىر ئومۇرتقا بۆلىكى سەۋىيەسىدە ياندىن كىرىدىغان توغرا يۆنىلىشلىك بۆلەكچە ئارتېرىيەلەر. ئالدىنقى يۇلۇن ئارتېرىيەسى يۇلۇننىڭ ئالدىنقى ئۈچتىن ئىككى قىسمىنى، يەنى ھەرىكەتكە مەسئۇل رايونلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئىككى ئارقا يۇلۇن ئارتېرىيەسى بولسا يۇلۇننىڭ ئارقا ئۈچتىن بىر قىسمىنى، يەنى سەزگۈگە مەسئۇل رايونلارنى تەمىنلەيدۇ. بۇ ئارتېرىيەلەرنىڭ ھەر قانداق بىرىنىڭ توسۇلۇشى ئېغىر، ئالاھىدە نېرۋا فۇنكسىيەسىنىڭ بۇزۇلۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

• يۇلۇن ئارقا ئارتېرىيىسى (Posterior spinal artery, 脊髓后动脉)
  بىر جۈپ بولۇپ، ئادەتتە ئومۇرتقا ئارتېرىيەسى ياكى كىچىك مېڭە ئاستى ئارقا ئارتېرىيەسىدىن كېلىپ چىقىدۇ. ئۇلار يۇلۇننىڭ ئارقا يۈزىنى بويلاپ تۆۋەنگە مېڭىپ، يۇلۇننىڭ ئارقا ئۈچتىن بىر قىسمىنى (سەزگۈ يوللىرى) قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• ئارقا يىلتىز ئارتېرىيىسى (Posterior radicular artery, 后根动脉)
  بۇ ئومۇرتقا بۆلەكچە ئارتېرىيەلىرىنىڭ شاخچىسى بولۇپ، ئارقا نېرۋا يىلتىزى بىلەن بىللە يۇلۇنغا كىرىدۇ. ئۇ ئارقا يۇلۇن ئارتېرىيەسى بىلەن تۇتىشىپ، ئۇنى قان بىلەن تولۇقلايدۇ.
• ئالدى يىلتىز ئارتېرىيىسى (Anterior radicular artery, 前根动脉)
  بۇمۇ ئومۇرتقا بۆلەكچە ئارتېرىيەلىرىنىڭ شاخچىسى بولۇپ، ئالدى نېرۋا يىلتىزى بىلەن بىللە يۇلۇنغا كىرىدۇ. ئۇ ئالدىنقى يۇلۇن ئارتېرىيەسىنى قان بىلەن تولۇقلايدۇ، بۇلارنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ چوڭى ئادامكېۋىچ ئارتېرىيەسى (Artery of Adamkiewicz) دەپ ئاتىلىدۇ.
• ئارتېرىيە تاجىسى (Arterial corona / Vasocorona, 动脉冠)
  بۇ يۇلۇننىڭ يۈزىدىكى ئالدىنقى ۋە ئارقا يۇلۇن ئارتېرىيەلىرىنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرىدىغان ئىنچىكە ئارتېرىيەلەر تورى. ئۇ يۇلۇن يۈزىدىكى ئاق ماددىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• ئېرىقچە بىرلەشمە ئارتېرىيە (Sulcal artery / Anterior central artery, 沟联合动脉)
  بۇ ئارتېرىيەلەر ئالدىنقى يۇلۇن ئارتېرىيەسىدىن چىقىپ، ئالدى ئوتتۇرا ئېرىقچە ئارقىلىق يۇلۇننىڭ ئىچىگە چوڭقۇر سىڭىپ كىرىدۇ. ئۇلار يۇلۇن كۈل رەڭ ماددىسىنىڭ كۆپ قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• يۇلۇن ئالدىنقى ئارتېرىيە (Anterior spinal artery, 脊髓前动脉)
  بۇ تاق ئارتېرىيە ئىككى ئومۇرتقا ئارتېرىيەسىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولىدۇ. ئۇ يۇلۇننىڭ ئالدى يۈزىدىكى ئوتتۇرا ئېرىقچىنى بويلاپ تۆۋەنگە مېڭىپ، يۇلۇننىڭ ئالدىنقى ئۈچتىن ئىككى قىسمىنى (ھەرىكەت يوللىرى) قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

يۇلۇننىڭ ۋىنالىرى
(Veins of the spinal cord, 脊髓静脉)

يۇلۇننىڭ ۋېنا سىستېمىسى ئارتېرىيە سىستېمىسىغا ئوخشىشىپ كېتىدىغان بىر قۇرۇلمىغا ئىگە بولۇپ، ئۇلارنىڭ سانى ئارتېرىيەگە قارىغاندا كۆپ ۋە ئۆزئارا تۇتىشىشى تېخىمۇ مول. يۇلۇننىڭ ئىچكى ۋە يۈزەكى قىسمىدىكى قان قېنى ئاۋۋال يۇلۇن يۈزىدىكى ۋېنا تاجىسىغا يىغىلىدۇ. ئاندىن بۇ قانلار يۇلۇننىڭ ئالدى-ئارقا يۈزىدىكى تىك يۆنىلىشلىك ۋېنالارغا ئېقىپ كىرىپ، ئاخىرىدا يىلتىز ۋېنالىرى ئارقىلىق ئومۇرتقا قانىلى ئىچىدىكى مول ۋېنا چىگىشىگە قۇيۇلىدۇ. بۇ ۋېنا چىگىشىدە ۋېنا قاپقىقى بولمىغاچقا، قان ئىككى يۆنىلىشتە ئېقىپ، يۇلۇننىڭ قان قايتىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

• يۇلۇن ئارقا ۋىناسى (Posterior spinal vein, 脊髓后静脉)
  ئادەتتە بىر جۈپ ياكى ئۇنىڭدىن كۆپ بولۇپ، يۇلۇننىڭ ئارقا يۈزىدە ماڭىدۇ. ئۇلار يۇلۇننىڭ ئارقا قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، يىلتىز ۋېنالىرىغا يەتكۈزىدۇ.
• ئارقا يىلتىز ۋىنا (Posterior radicular vein, 后根静脉)
  بۇ ۋېنالار يۇلۇnدىكى قاننى ئارقا نېرۋا يىلتىزى بويلاپ ئېلىپ چىقىپ، ئومۇرتقا ئىچى ۋېنا چىگىشىگە قۇيىدۇ. ئۇلار قان قايتىشنىڭ ئاساسلىق يولى ھېسابلىنىدۇ.
• ئېرىقچە بىرلەشمە ۋىناسى (Sulcal vein / Anterior central vein, 沟联合静脉)
  بۇ ۋېنالار يۇلۇننىڭ چوڭقۇر قىسمىدىكى كۈل رەڭ ماددىنىڭ قېنىنى يىغىپ، ئالدى ئوتتۇرا ئېرىقچە ئارقىلىق سىرتقا چىقىدۇ. ئاندىن ئۇلار ئالدىنقى يۇلۇن ۋېناسىغا ئېقىپ كىرىدۇ.
• ئومۇرتقا ئارىلىق ۋىناسى (Intervertebral vein, 椎间静脉)
  بۇ ۋېنا ئومۇرتقا ئارىلىق تۆشۈكىدىن ئۆتۈپ، ئومۇرتقا ئىچىدىكى ۋېنا قانلىرىنى بەدەننىڭ ئاساسلىق ۋېنا سىستېمىسىغا يەتكۈزىدۇ. يىلتىز ۋېنالىرى ئاخىرىدا مۇشۇ ۋېناغا ئېقىپ كىرىدۇ.
• ئالدى يىلتىز ۋىنا (Anterior radicular vein, 前根静脉)
  بۇ ۋېنالار يۇلۇننىڭ ئالدى قىسمىدىكى قاننى ئالدى نېرۋا يىلتىزى بويلاپ ئېلىپ چىقىپ، ئومۇرتقا ئىچى ۋېنا چىگىشىگە قۇيىدۇ.
• ۋىنا تاجىسى (Venous corona / Coronal venous plexus, 静脉冠)
  بۇ يۇلۇننىڭ يۈزىنى ئوراپ تۇرىدىغان مول ۋېنا تورى. ئۇ يۇلۇننىڭ ھەم ئىچكى، ھەم يۈزەكى قىسمىدىن كەلگەن قانلارنى يىغىپ، يىلتىز ۋېنالىرىغا يەتكۈزىدۇ.
• يۇلۇن ئالدىنقى ۋىناسى (Anterior spinal vein, 脊髓前静脉)
  ئادەتتە بىر تال بولۇپ، يۇلۇننىڭ ئالدى ئوتتۇرا ئېرىقچىسىда ماڭىدۇ. ئۇ يۇلۇnنىڭ ئالدىنقى قىسمىدىكى قانلارنى يىغىپ، يىلتىز ۋېنالىرىغا يەتكۈزىدۇ.
• ئومۇرتقا ئىچى ۋىنا چىگىشى (Internal vertebral venous plexus, 椎内静脉丛)
  بۇ ئومۇرتقا قانىلى ئىچىدىكى قاتتىق پەردىنىڭ سىرتىغا جايلاشقان مول ۋېنا تورى (باتسون چىگىشى دەپمۇ ئاتىلىدۇ). يۇلۇننىڭ بارلىق قان قېنى ئاخىرىدا مۇشۇ تورغا يىغىلىدۇ.

خۇلاسە ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

يۇلۇن قان تومۇرلىرىنىڭ ئاناتومىيەسىنى چۈشىنىش نېرۋا كېسەللىكلىرىنى داۋالاشتا ئىنتايىن يۇقىرى كلىنىكىلىق قىممەتكە ئىگە. يۇلۇnنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشىدىكى ھەر قانداق توسالغۇ ئېغىر ۋە دائىم ئەسلىگە كەلمەيدىغان نېرۋا زەخىملىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

• يۇلۇن قان يېتىشمەسلىكى (Spinal cord ischemia): بۇ كۆپىنچە ئالدىنقى يۇلۇن ئارتېرىيەسىنىڭ توسۇلۇشىدىن كېلىپ چىقىدۇ ۋە «ئالدىنقى يۇلۇن ئارتېرىيە ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى» دەپ ئاتىلىدۇ. بىماردا زەخىملەنگەن بۆلەكتىن تۆۋەنكى قىسىمدا ھەرىكەت ئىقتىدارى (پالەچلىك) ھەمدە ئاغرىق ۋە تېمپېراتۇرا سېزىمى يوقىلىدۇ، لېكىن ئورۇن ۋە تەۋرىنىش سېزىمى ساقلىنىپ قالىدۇ، چۈنكى ئارقا يۇلۇن ئارتېرىيەسىنىڭ قان تەمىناتى نورمال بولىدۇ. بۇ ئەھۋال كۆپىنچە قورساق ئارتېرىيە ئۆسمىسى ئوپېراتسىيەسى ياكى ئېغىر دەرىجىدىكى قان بېسىمى تۆۋەنلەش قاتارلىق ئەھۋاللاردا يۈز بېرىدۇ.
• يۇلۇن قان تومۇر شەكلىنىڭ ئۆزگىرىشى (Spinal vascular malformations): يۇلۇندا ئارتېرىيە-ۋېنا شەكلىنىڭ ئۆزگىرىشى (AVM) ياكى دۇرال ئارتېرىيە-ۋېنا ئۆتكۈزمىسى (dural AV fistula) قاتارلىق تۇغما قان تومۇر كېسەللىكلىرى يۈز بېرىشى مۇمكىن. بۇ كېسەللىكلەر يۇلۇنغا قان چۈشۈش ياكى ۋېنا قېنىنىڭ يىغىلىپ قېلىشىدىن كېلىپ چىققان قان بېسىمى ئۆرلىشى سەۋەبىدىن، ئاستا-ئاستا ئېغىرلىشىدىغان پالەچلىك ۋە سەزگۈ توسالغۇسىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• ئومۇرتقا ئىچى ۋېنا چىگىشىنىڭ ئەھمىيىتى: باتسون ۋېنا چىگىشىدە ۋېنا قاپقىقى بولمىغاچقا، ئۇ كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىدىكى بېسىمنىڭ ئۆزگىرىشىگە ئاساسەن قاننىڭ يۇقىرى-تۆۋەن ئېقىشىغا يول قويىدۇ. بۇ سەۋەبتىن، قورساق بوشلۇقى ياكى كۆكرەك پەردىسىدىكى راك ھۈجەيرىلىرى ياكى يۇقۇملىنىش ئاسانلا بۇ يول ئارقىلىق ئومۇرتقا ۋە يۇلۇنغا تارقىلىپ كېتىشى مۇمكىن.

قىسقىسى، يۇلۇننىڭ قان تەمىناتى گەرچە مۇرەككەپ بولسىمۇ، ئۇنىڭ ھەر بىر قىسمىنىڭ ئۆزگىچە فۇنكسىيەسى بار. دوختۇرلار بىماردا كۆرۈلگەن نېرۋا فۇنكسىيەسىنىڭ بۇزۇلۇش ئالامەتلىرىگە ئاساسەن، قايسى قان تومۇرنىڭ زەخىملەنگەنلىكىنى ئېنىقلاپ، توغرا دىئاگنوز قويالايدۇ. زامانىۋى تەسۋىر تېخنىكىلىرى، بولۇپمۇ ماگنىتلىق رېزونانس تەسۋىر ھاسىل قىلىش (MRI) ۋە ئانگىئوگرافىيە بۇ كېسەللىكلەرنى ئېنىقلاشتا ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ.