يۈرەك قېپىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ۋە فۇنكسىيەسى

يۈرەك ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ مۇھىم ئەزالارنىڭ بىرى بولۇپ، ئۇ قان ئايلىنىش سىستېمىسىنىڭ مەركىزى. بۇ نازۇك ھەم كۈچلۈك ماتورنى قوغدايدىغان ۋە ئۇنىڭ نورمال خىزمىتىنى كاپالەتلەندۈرىدىغان بىر قۇرۇلما بار، ئۇ بولسىمۇ يۈرەك قېپىدۇر. يۈرەك قېپى يۈرەكنى ئوراپ تۇرىدىغان قوش قەۋەتلىك خالتا شەكىللىك پەردە بولۇپ، ئۇ يۈرەكنى تاشقى مۇھىتنىڭ زەخىملىرىدىن ۋە يۇقۇملىنىشتىن ساقلاپلا قالماي، يەنە يۈرەكنىڭ كۆكرەك بوشلۇقىدىكى ئورنىنى مۇقىملاشتۇرۇش ۋە ئۇنىڭ ھەددىدىن زىيادە كېڭىيىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتەك مۇھىم روللارنى ئوينايدۇ.

بۇ ماقالىدە تەمىنلەنگەن رەسىم يۈرەك ئېلىۋېتىلگەندىن كېيىنكى يۈرەك قېپىنىڭ ئارقا تېمى ۋە ئۇنىڭغا تۇتىشىدىغان چوڭ قان تومۇرلارنىڭ ئورنىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش يۈرەك ئوپېراتسىيەسى ۋە يۈرەك كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قىلىشتا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. يۈرەك قېپىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشىنى، ئۇنىڭ قەۋەتلىرىنى، ئۇنىڭدا شەكىللەنگەن كاۋاكلارنى ۋە چوڭ قان تومۇرلار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى چوڭقۇر چۈشىنىش ئارقىلىق، بىز يۈرەكنىڭ قانداق ئىشلەيدىغانلىقىنى ۋە ئۇنى قانداق قوغداشنى تېخىمۇ ياخشى بىلەلەيمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

يۈرەك قېپى (Pericardium, 心包)

يۈرەك قېپى يۈرەكنى ۋە چوڭ قان تومۇرلارنىڭ يىلتىز قىسمىنى ئوراپ تۇرىدىغان قوش قەۋەتلىك خالتا. ئۇ سىرتتىكى تالالىق يۈرەك قېپى ۋە ئىچكى شىرلىك يۈرەك قېپىدىن تەركىب تاپقان. ئۇنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەسى يۈرەكنى كۆكرەك بوشلۇقىدا مۇقىملاشتۇرۇش، ھەرىكىتىنى چەكلەش، ئۇنى يۇقۇملىنىشتىن قوغداش ۋە يۈرەكنىڭ سوقۇشىدىكى سۈركىلىشنى ئازايتىشتىن ئىبارەت. شۇنداقلا، ئۇ ئۆزىنىڭ نىسبەتەن ئېلاستىكىلىقى تۆۋەن بولغانلىقى ئۈچۈن يۈرەكنىڭ تۇيۇقسىز ھەددىدىن زىيادە كېڭىيىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

يۈرەك ئېلىۋېتىلگەندىن كېيىنكى يۈرەك قېپى ئارقا تېمى كۆرۈنۈشى (Posterior wall of the pericardial sac after removal of the heart, 心脏切除后的心包后壁)
بۇ كۆرۈنۈش يۈرەك ئېلىۋېتىلگەندىن كېيىنكى يۈرەك قېپى بوشلۇقىنىڭ ئارقا تەرىپىنى ئاشكارىلاپ بېرىدۇ. بۇ ئارقىلىق ئاساسلىق ئارتېرىيەلەر (ئائورتا، ئۆپكە ئارتېرىيە غولى) ۋە ۋېنالارنىڭ (يۇقىرى-تۆۋەن كاۋاك ۋېنالار، ئۆپكە ۋېنالىرى) يۈرەك قېپىغا كىرىدىغان ۋە چىقىدىغان ئېغىزلىرىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش يۈرەك ئوپېراتسىيەسى قىلغۇچى دوختۇرلار ئۈچۈن چوڭ قان تومۇرلار بىلەن يۈرەك قېپىنىڭ ئورۇن مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ يەنە توغرا ۋە قىيپاش كاۋاكلارغا ئوخشاش مۇھىم ئوپېراتسىيەلىك بەلگىلەرنى ئېنىقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

• ئائورتا (Aorta, 主动脉)
  ئائورتا بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ئارتېرىيە تومۇرى بولۇپ، ئوكسىگېنغا باي قاننى سول يۈرەكچىدىن پۈتۈن بەدەنگە يەتكۈزۈپ بېرىدۇ. ئۇنىڭ يىلتىز قىسمى يۈرەك قېپى تەرىپىدىن ئورىلىپ تۇرىدۇ.
• يۇقارىقى كاۋاك ۋىنا تومۇرى (Superior Vena Cava, 上腔静脉)
  بۇ چوڭ ۋېنا تومۇرى بەدەننىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى (باش، بويۇن، قول ۋە كۆكرەك) ئوكسىگېنسىز قاننى ئوڭ يۈرەكچىگە يىغىپ كېلىدۇ. ئۇ تالالىق يۈرەك قېپىنى تېشىپ ئۆتۈپ يۈرەككە كىرىدۇ.
• ئوڭ ئۆپكە ۋىنا تومۇرى (Right Pulmonary Veins, 右肺静脉)
  ئادەتتە ئىككى تال بولۇپ، ئوڭ ئۆپكىدىكى ئوكسىگېنلانغان قاننى سول يۈرەكچىگە توشۇيدۇ. ئۇلار يۈرەك قېپىنىڭ ئارقا تېمى ئارقىلىق يۈرەككە كىرىدۇ.
• شىرلىك پەردە يۈرەك قېپى تام قەۋەت (Parietal layer of serous pericardium, 浆膜心包壁层)
  بۇ شىرلىك يۈرەك قېپىنىڭ سىرتقى قەۋىتى بولۇپ، تالالىق يۈرەك قېپىنىڭ ئىچكى يۈزىگە بىرىكىپ كەتكەن. ئۇ سۇيۇقلۇق ئاجرىتىپ چىقىرىپ، يۈرەكنىڭ ھەرىكىتىنى سىلىقلاشتۇرىدۇ.
• تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنا تومۇرى (Inferior Vena Cava, 下腔静脉)
  بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ۋېنا تومۇرى بولۇپ، بەدەننىڭ تۆۋەن ۋە ئوتتۇرا قىسمىدىكى ئوكسىگېنسىز قاننى ئوڭ يۈرەكچىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇ دىئافراگمىدىن ئۆتۈپ، ئاندىن يۈرەك قېپىغا كىرىدۇ.
• دىئافراگما (Diaphragm, 膈)
  نەپەسلىنىشنىڭ ئاساسلىق مۇسكۇلى بولۇپ، ئۆپكە ۋە يۈرەكنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. دىئافراگمىنىڭ مەركىزىي پېيى يۈرەك قېپىنىڭ ئاستى بىلەن بىرىكىپ، يۈرەكنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• ئۆپكە ئارتېرىيە غولى (Pulmonary Trunk, 肺动脉干)
  ئوڭ يۈرەكچىدىن باشلىنىدىغان چوڭ قان تومۇر بولۇپ، سول ۋە ئوڭ ئۆپكە ئارتېرىيەلىرىگە بۆلۈنىدۇ. ئۇ ئوكسىگېنسىز قاننى ئۆپكىگە ئېلىپ بارىدۇ.
• يۈرەك قېپى توغرا كاۋاك (Transverse Pericardial Sinus, 心包横窦)
  بۇ يۈرەك قېپى بوشلۇقى ئىچىدىكى بىر گورىزونتال يول بولۇپ، ئائورتا ۋە ئۆپكە ئارتېرىيە غولىنىڭ كەينىگە، يۇقىرى كاۋاك ۋېنانىڭ ئالدىغا جايلاشقان. ئۇ يۈرەك ئوپېراتسىيەسىدىكى مۇھىم بىر بەلگىدۇر.
• سول ئۆپكە ۋىنا تومۇرى (Left Pulmonary Veins, 左肺静脉)
  ئادەتتە ئىككى تال بولۇپ، سول ئۆپكىدىن كەلگەن ئوكسىگېنغا باي قاننى سول يۈرەكچىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇلار يۈرەك قېپىنىڭ ئارقا يۈزىدىن كىرىدۇ.
• يۈرەك قىپى قىيپاش كاۋاك (Oblique Pericardial Sinus, 心包斜窦)
  بۇ يۈرەك قېپى بوشلۇقىدىكى بىر بېرك خالتا بولۇپ، يۈرەكنىڭ سول يۈرەكچىسىنىڭ كەينىگە جايلاشقان. ئۇ ئۆپكە ۋېنالىرى ۋە تۆۋەنكى كاۋاك ۋېنانىڭ ئەتراپىدىكى يۈرەك قېپىنىڭ قايتلىنىشى بىلەن چەكلىنىدۇ.
• تالالىق يۈرەك قىپى (Fibrous Pericardium, 纤维心包)
  يۈرەك قېپىنىڭ قاتتىق، ئېلاستىكىلىقى تۆۋەن سىرتقى قەۋىتى. ئۇ يۈرەكنى تۇيۇقسىز ھەددىدىن زىيادە كېڭىيىپ كېتىشتىن ساقلايدۇ ۋە ئۇنى كۆكرەك ئارىلىقىدا مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• تىك پاسىل كۆكرەك پەردىسى (Mediastinal pleura, 纵膈胸膜)
  كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ مەركىزىي بۆلۈمى بولغان كۆكرەك ئارىلىقىنىڭ يان يۈزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان كۆكرەك پەردىسى قەۋىتى. ئۇ يۈرەك قېپى جايلاشقان بوشلۇقنىڭ يان تەرەپتىكى چېگراسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

يۈرەك قېپى گەرچە يۈرەكنىڭ ئۆزىدەك كۆپ تىلغا ئېلىنمىسىمۇ، ئەمما ئۇنىڭ فۇنكسىيەسى ھاياتىي ئەھمىيەتكە ئىگە. ئۇ يۈرەكنى مېخانىك جەھەتتىن قوغداپ، ئۇنىڭ ئەڭ ياخشى خىزمەت مۇھىتىنى ھازىرلاپ بېرىدۇ. يۈرەك قېپى يۈرەكنىڭ مۇقىم ئورنىنى ساقلاش، ئۇنىڭ ھەرىكىتىنى سىلىقلاشتۇرۇش ۋە ئۇنىڭ قان بىلەن ھەددىدىن زىيادە تولۇپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتەك كۆپ خىل ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ.

يۈرەك قېپىدا كېسەللىك ئۆزگىرىشلىرى يۈز بەرگەندە، مەسىلەن يۈرەك قېپى ياللۇغى (pericarditis)، يۈرەك قېپىغا سۇيۇقلۇق يىغىلىش (pericardial effusion) ۋە يۈرەك قېپى قېلىنلىشىپ يۈرەكنى قىسىپ قويۇش (constrictive pericarditis) قاتارلىقلار كېلىپ چىققاندا، يۈرەكنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىگە ئېغىر تەسىر يېتىدۇ، ھەتتا ھاياتقا خەۋپ ئېلىپ كېلىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ قۇرۇلمىنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئىنتايىن مۇھىم.

يۈرەك قېپىدىكى توغرا ۋە قىيپاش كاۋاكلارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئالاھىدىلىكى يۈرەك ئوپېراتسىيەسىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. دوختۇرلار بۇ كاۋاكلاردىن پايدىلىنىپ، چوڭ قان تومۇرلارنى ۋاقىتلىق قىسىپ، ئوپېراتسىيەنى بىخەتەر ۋە ئۈنۈملۈك ئېلىپ بارالايدۇ.

قىسقىسى، يۈرەك قېپى ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش يۈرەك-قان تومۇر ساغلاملىقىنى قوغداشنىڭ ئاساسى. ئۇنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتىنى بىلىش ئارقىلىق، بىز يۈرەك كېسەللىكلىرىنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاشقا تېخىمۇ ياخشى يېتەكچىلىك قىلالايمىز.

يۈرەك قېپىنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەلىرى:

• قوغداش: يۈرەكنى فىزىكىلىق زەخىملىنىش ۋە ئەتراپتىكى ئەزالاردىن كېلىدىغان يۇقۇملىنىشتىن ساقلايدۇ.
• مۇقىملاشتۇرۇش: يۈرەكنى دىئافراگما، كۆكرەك سۆڭىكى ۋە چوڭ قان تومۇرلارغا تۇتاشتۇرۇپ، ئۇنى كۆكرەك بوشلۇقىدا مۇقىم ئورۇندا ساقلايدۇ.
• ھەددىدىن زىيادە كېڭىيىشنىڭ ئالدىنى ئېلىش: تالالىق قەۋىتىنىڭ چىدامچانلىقى يۈرەكنىڭ تۇيۇقسىز قان بىلەن تولۇپ، ھەددىدىن زىيادە كېڭىيىپ كېتىشىنى چەكلەيدۇ.
• سۈركىلىشنى ئازايتىش: شىرلىك قەۋەتلەر ئارىسىدىكى ئاز مىقداردىكى سۇيۇقلۇق يۈرەكنىڭ سوقۇشىدىكى سۈركىلىشنى ئازايتىپ، ئۇنىڭ راۋان ھەرىكەت قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

بۇ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ ئىشلىشى ئارقىلىق، يۈرىكىمىز ھەر دەقىقىدە ئۈزۈلدۈرمەي سوقۇپ، ھاياتىمىزنى قۇۋۋەتلەپ تۇرىدۇ.