يۇتقۇنچاق بوشلۇقى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ئارقا كۆرۈنۈشى

يۇتقۇنچاقنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىغا نەزەر: ئارقا كۆرۈنۈش

يۇتقۇنچاق ئىنسانلارنىڭ ھاياتلىق پائالىيىتىدە ئىنتايىن مۇسىم رول ئوينايدىغان ئەزا بولۇپ، ئۇ نەپەسلىنىش ۋە ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ ئورتاق يولى ھېسابلىنىدۇ. ئۇنىڭ مۇرەككەپ مۇسكۇل ۋە نېرۋا قۇرۇلمىسى يۇتۇش، نەپەسلىنىش ۋە ئاۋاز چىقىرىش قاتارلىق كۆپ خىل فۇنكسىيەلەرنى ماسلاشتۇرىدۇ. بۇ ئەزانىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش، بولۇپمۇ ئۇنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى مۇناسىۋەتلەرنى بىلىش، كلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

بۇ ماقالىدە، يۇتقۇنچاق بوشلۇقىنىڭ ئارقا تەرىپىدىن كۆرۈنۈشى ئاساس قىلىنىپ، ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى مۇسكۇللار، نېرۋىلار، كۆمۈرچەكلەر ۋە باشقا مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلار تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ. بىز ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئورنى، فۇنكسىيىسى ۋە كلىنىكىلىق مۇناسىۋىتىنى چوڭقۇرلاپ شەرھىلەپ، ئوقۇرمەنلەرنىڭ بۇ مۇرەككەپ ئەمما مۇھىم رايون ھەققىدىكى چۈشەنچىسىنى ئۆستۈرۈشنى مەقسەت قىلىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

يۇتقۇنچاق بوشلۇقى ئارقا تەرىپىدىن كۆرۈنۈشى (Posterior view of the pharyngeal cavity – 咽腔后面观)
يۇتقۇنچاق بوشلۇقىنىڭ ئارقا تەرەپتىكى كۆرۈنۈشى، يۇتقۇنچاقنىڭ ئارقا تېمى ئېچىلغاندىن كېيىنكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش ئارقىلىق يۇتقۇنچاقنىڭ ئۈچ قىسمى — بۇرۇن يۇتقۇنچاق، ئېغىز يۇتقۇنچاق ۋە كېكىردەك يۇتقۇنچاقنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى، شۇنداقلا ئۇلار بىلەن مۇناسىۋەتلىك مۇسكۇل، نېرۋا ۋە توقۇلمىلارنى ئېنىق كۆزىتىشكە بولىدۇ. بۇ خىل كۆرۈنۈش يۇتۇش مېخانىزمى، ئاۋاز چىقىرىش فۇنكسىيىسى ۋە نەپەس يولىنىڭ قوغدىلىشى قاتارلىق فىزىئولوگىيىلىك جەريانلارنى چۈشىنىشتە ئىنتايىن مۇھىم. كلىنىكىدا، يۇتقۇنچاق رايونىدىكى كېسەللىكلەر، مەسىلەن يۇتقۇنچاق راكى، يۇتۇش قىيىنلىشىش ۋە ئاۋاز پۈتۈپ قېلىش قاتارلىق ئەھۋاللارغا دىئاگنوز قويۇش ۋە ئوپېراتسىيە قىلىشتا بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەر ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

تاڭلاي يەلكىنىنى كەرگۈچى مۇسكۇل (Tensor veli palatini muscle – 腭帆张肌)
بۇ مۇسكۇل يۇمشاق تاڭلاينى تارتىپ، جىددىيلەشتۈرىدىغان مۇھىم قۇرۇلما. ئۇ يۇتۇش جەريانىدا يۇمشاق تاڭلاينىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاپ، يېمەكلىكنىڭ بۇرۇن يۇتقۇنچاققا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.[1]

يۇتقۇنچاق ناغرا نەيچە يۇتقۇنچاق مۇسكۇلى (Salpingopharyngeus muscle – 咽鼓管咽肌)
بۇ مۇسكۇل يۇتقۇنچاقنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، يۇتۇش جەريانىغا ياردەم بېرىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئۇ يۇتقۇنچاق ناغرا نەيچىسىنى ئېچىپ، ئوتتۇرا قۇلاق بېسىمىنى تەڭشەيدۇ.

تاڭلاي يەلكىنىنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلى (Levator veli palatini muscle – 腭帆提肌)
بۇ مۇسكۇل يۇمشاق تاڭلاينى يۇقىرىغا ۋە ئارقىغا كۆتۈرۈپ، يۇتۇش ۋە سۆزلەش جەريانىدا بۇرۇن يۇتقۇنچاق بىلەن ئېغىز يۇتقۇنچاقنى ئايرىيدۇ.ئۇنىڭ نورمال فۇنكسىيىسى يېمەكلىكنىڭ بۇرۇن بوشلۇقىغا قايتا ئېقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ئىنتايىن مۇھىم.

تۆۋەنكى بۇرۇن قالقىنى (Inferior nasal concha – 下鼻甲)
بۇ بۇرۇن بوشلۇقىدىكى بىر جۈپ سۆڭەك قۇرۇلمىسى بولۇپ، نەپەس ئالغان ھاۋانى نەمدەش، ئىسسىتىش ۋە سۈزۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇ ھاۋا ئېقىمىنىڭ يۆنىلىشىنى ئۆزگەرتىپ، ھاۋانىڭ شىللىق پەردە بىلەن تېخىمۇ ياخشى ئۇچرىشىشىغا شارائىت يارىتىدۇ.

قانات سىرتقى مۇسكۇلى (Lateral pterygoid muscle – 翼外肌)
بۇ چىش ۋە ئېڭەكنىڭ ھەرىكىتىگە قاتنىشىدىغان مۇھىم چاйнаش مۇسكۇلى. ئۇ ئېڭەكنى ئالدىغا چىقىرىش، تۆۋەنگە چۈشۈرۈش ۋە يان تەرەپكە ھەرىكەت قىلدۇرۇشقا مەسئۇل.

تاڭلاي بادامسىمان تەنچىسى (Palatine tonsil – 腭扁桃体)
بۇ ئېغىز يۇتقۇنچاقنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان لىمفا توقۇلمىسى بولۇپ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ نەپەس يولى ۋە ھەزىم قىلىش يولى ئارقىلىق كىرگەن كېسەللىك قوزغاتقۇچىلارغا قارشى تۇرۇپ، بەدەننى قوغدايدۇ.

تىل تۈۋى (Base of tongue – 舌根)
تىلنىڭ ئارقا قىسمى بولۇپ، يۇتۇش جەريانىدا يېمەكلىكنى يۇتقۇنچاققا ئىتتىرىشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ يەنە تەم سەزگۈسى ۋە سۆزلەش فۇنكسىيىسىگىمۇ قاتنىشىدۇ.

قانات ئىچكى مۇسكۇل (Medial pterygoid muscle – 翼内肌)
بۇمۇ چاйнаش مۇسكۇللىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ئېڭەكنى يۇقىرى كۆتۈرۈش (ئېغىزنى يۇمۇش) ۋە ئېڭەكنى ئالدىغا چىقىرىشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ چاйнаش جەريانىدا كۈچلۈك كۈچ بىلەن تەمىنلەيدۇ.

كىكىرتەك قاپقىقى (Epiglottis – 会厌)
بۇ يوپۇرماق شەكىللىك كۆمۈرچەك بولۇپ، يۇتۇش جەريانىدا كىكىرتەكنىڭ كىرىش ئېغىزىنى يېپىپ، يېمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇقنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. نەپەس ئالغاندا ئوچۇق تۇرۇپ، ھاۋانىڭ كىكىرتەككە كىرىشىگە يول قويىدۇ.

قوشۇت، كىكىرتەك قاپقاق پۈرۈمى (Aryepiglottic fold – 杓状会厌襞)
بۇ بىر جۈپ شىللىق پەردە پۈرمىسى بولۇپ، قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكتىن كىكىرتەك قاپقىقىغىچە سوزۇلغان. ئۇلار كىكىرتەك كىرىش ئېغىزىنىڭ يان تېمىنى ھاسىل قىلىپ، يۇتۇش جەريانىدا قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.

كىكىرتەك ئاغزى (Laryngeal inlet – 喉口)
بۇ كىكىرتەكنىڭ كىرىش ئېغىزى بولۇپ، يۇتقۇنچاق بىلەن كىكىرتەكنى تۇتاشتۇرىدۇ. ئۇ يۇتۇش جەريانىدا يېپىلىپ، نەپەس يولىنى قوغدايدۇ.

شىنىسىمان تۈگۈنى (Cuneiform tubercle – 楔状结节)
بۇ قوشۇت، كىكىرتەك قاپقاق پۈرۈمى ئىچىگە جايلاشقان كىچىك كۆمۈرچەك بولۇپ، بۇ پۈرۈمنىڭ قۇرۇلمىسىنى قوللاپ، كىكىرتەك كىرىش ئېغىزىنىڭ مۇستەھكەملىكىنى ئاشۇرىدۇ.

كىچىك مۈڭگۈز تۈگۈنى (Corniculate tubercle – 小角结节)
بۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنىڭ چوققىسىغا جايلاشقان كىچىك كۆمۈرچەك بولۇپ، كىكىرتەك كىرىش ئېغىزىنىڭ ئارقا قىسمىنىڭ قۇرۇلمىسىنى قوللاشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئامۇتسىمان يوشۇرۇن ئويمانلىق (Piriform fossa – 梨状隐窝)
بۇ كىكىرتەكنىڭ ئىككى تەرىپىدىكى شىللىق پەردە ئويمانلىقى بولۇپ، يۇتۇش جەريانىدا يېمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇقنىڭ قىزىلئۆڭگەچكە ئۆتىدىغان يولى ھېسابلىنىدۇ. بەزىدە يات جىسىملار بۇ يەردە قاپسىلىپ قېلىشى مۇمكىن.

كىكىرتەك نېرۋا پۈرۈمى (Laryngeal nerve fold – 喉神经襞)
بۇ ئىچكى كىكىرتەك نېرۋىسى ئۈستىدىكى شىللىق پەردە پۈرمىسى بولۇپ، كىكىرتەك ئىچىدىكى سەزگۈ نېرۋىلىرىنى قوغدايدۇ.

قىزىلئۆڭگەچ (Esophagus – 食管)
بۇ يۇتقۇنچاقنى ئاشقازان بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان مۇسكۇللۇق نەيچە. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى يېمەكلىكنى يۇتقۇنچاقتىن ئاشقازانغا يەتكۈزۈش.

كاناي (Trachea – 气管)
كاناي يەنى نەپەس ئۆتکۈزۈش نەيچىسى، كىكىرتەكنى ئۆپكە بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان كۆمۈرچەكلىك نەيچە. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى ھاۋانىڭ ئۆپكىگە كىرىپ-چىقىشىغا يول ھازىرلاپ بېرىش.

كىكىرتەك قايتقۇچى نېرۋا (Recurrent laryngeal nerve – 喉返神经)
بۇ ئاۋاز يولىنى كونترول قىلىدىغان كۆپ قىسىم كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنى ئىننېرۋاتسىيە قىلىدىغان مۇھىم نېرۋا. ئۇنىڭ زەخىملىنىشى ئاۋاز پۈتۈپ قېلىشقا سەۋەب بولىدۇ.

ھالقا قوشۇق ئارقا مۇسكۇلى (Posterior cricoarytenoid muscle – 环杓后肌)
بۇ ئاۋاز يولىنى ئاچىدىغان بىردىنبىر مۇسكۇل بولۇپ، نەپەسلىنىش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. ئۇ قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنى تاشقىرىغا تارتىپ، ئاۋاز باغلىرىنى بىر-بىرىدىن يىراقلاشتۇرىدۇ.

قوشۇق توغرا مۇسكۇلى (Transverse arytenoid muscle – 杓横肌)
بۇ ئاۋاز يولىنى يېپىشقا ياردەم بېرىدىغان تاق مۇسكۇل. ئۇ ئىككى قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرۇپ، ئاۋاز چىقىرىشقا قاتنىشىدۇ.

قوشۇق قىيپاش مۇسكۇلى (Oblique arytenoid muscle – 杓斜肌)
بۇ بىر جۈپ مۇسكۇل بولۇپ، توغرا قوشۇق مۇسكۇلى بىلەن بىرلىكتە ئاۋاز يولىنى تارتىپ، كىكىرتەك كىرىش ئېغىزىنى تارايتىدۇ. ئۇلارمۇ ئاۋاز چىقىرىش ۋە يۇتۇشتا رول ئوينايدۇ.

يۇتقۇنچاق تۆۋەنكى قورىغۇچى مۇسكۇل (Inferior pharyngeal constrictor muscle – 咽下缩肌)
بۇ يۇتقۇنچاق قورىغۇچى مۇسكۇللىرىنىڭ ئەڭ تۆۋەنكى ۋە ئەڭ كۈچلۈك قىسمى. يۇتۇش جەريانىدا، ئۇ رېتىملىق قىسقىراپ، يېمەكلىكنى قىزىلئۆڭگەچكە ئىتتىرىدۇ.

كىكىرتەك يۇقىرىقى نېرۋىسى (Superior laryngeal nerve – 喉上神经)
بۇ نېرۋا كىكىرتەكنىڭ سەزگۈسى ۋە بىر قىسىم ھەرىكەت فۇنكسىيىسىگە مەسئۇل. ئۇ كىكىرتەكنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى شىللىق پەردىنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدۇ ھەمدە ھالقا-قالقانسىمان مۇسكۇلنى ئىننېرۋاتسىيە قىلىدۇ.

يۇتقۇنچاق ئوتتۇرا قورىغۇچى مۇسكۇلى (Middle pharyngeal constrictor muscle – 咽中缩肌)
بۇ يۇتقۇنچاقنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان يەلپۈگۈچ شەكىللىك مۇسكۇل. ئۇمۇ يۇتۇش جەريانىدا يېمەكلىكنى تۆۋەنگە يەتكۈزۈشكە قاتنىشىدۇ.

تاڭلاي يۇتقۇنچاق مۇسكۇلى (Palatopharyngeus muscle – 腭咽肌)
بۇ مۇسكۇل يۇمشاق تاڭلايدىن يۇتقۇنچاققىچە سوزۇلغان بولۇپ، يۇتۇش جەريانىدا يۇتقۇنچاقنى يۇقىرىغا كۆتۈرىدۇ ۋە تارايتىدۇ. ئۇ يەنە يۇمشاق تاڭلاينى تۆۋەنگە چۈشۈرۈپ، ئېغىز يۇتقۇنچاق بوشلۇقىنى تارايتىدۇ.

يۇتقۇنچاق يۇقىرىقى قورىغۇچى مۇسكۇل (Superior pharyngeal constrictor muscle – 咽上缩肌)
بۇ يۇتقۇنچاق قورىغۇچى مۇسكۇللىرىنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمى بولۇپ، يۇتقۇنچاقنىڭ يۇقىرى قىسمىنى تارايتىپ، يۇتۇش ۋە سۆزلەش جەريانىغا ياردەم بېرىدۇ.

ئىككى قوساقلىق مۇسكۇل ئارقا قورسىقى (Posterior belly of digastric muscle – 二腹肌后腹)
بۇ مۇسكۇل ئېڭەكنى تۆۋەنگە چۈشۈرۈش (ئېغىزنى ئېچىش) ۋە تىل ئاستى سۆڭىكىنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈشكە قاتنىشىدۇ. ئۇ يۇتۇش ۋە چاйнаش ھەرىكەتلىرىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

تاڭلاي كىچىك تىل مۇسكۇل (Musculus uvulae – 腭垂肌)
بۇ كىچىك تىل ئىچىدىكى مۇسكۇل بولۇپ، قىسقىرىش ئارقىلىق كىچىك تىلنى قىسقارتىدۇ ۋە يۇقىرىغا كۆتۈرىدۇ. ئۇ يۇمشاق تاڭلاينىڭ يۇتقۇنچاق ئارقا تېمىغا تېخىمۇ ياخشى يېپىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

بىگىز ئۆسۈك تىل سۆڭەك مۇسكۇلى (Styloglossus muscle – 茎突舌骨肌)
بۇ تىلنىڭ سىرتقى مۇسكۇللىرىنىڭ بىرى بولۇپ، تىلنى ئارقىغا ۋە يۇقىرىغا تارتىشقا مەسئۇل. ئۇ يۇتۇش جەريانىدا يېمەكلىك توپىنى شەكىللەندۈرۈش ۋە يۆتكەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

بىگىز ئۆسۈك يۇتقۇنچاق مۇسكۇلى (Stylopharyngeus muscle – 茎突咽肌)
بۇ مۇسكۇل يۇتقۇنچاقنى كېڭەيتىدۇ ۋە يۇقىرىغا كۆتۈرىدۇ. ئۇ يۇتۇش جەريانىدا يېمەكلىكنىڭ ئۆتۈشىگە قۇلايلىق يارىتىپ بېرىدۇ.

يۇتقۇنچاق قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيىسىنىڭ ئومۇمىي خۇلاسىسى

يۇتقۇنچاق بوشلۇقىنىڭ ئارقا تەرەپتىكى كۆرۈنۈشى بىزگە بۇ ئەزانىڭ نەقەدەر مۇرەككەپ ۋە كۆپ فۇنكسىيىلىك ئىكەنلىكىنى نامايان قىلىدۇ. ئۇنىڭدىكى ھەر بىر مۇسكۇل، نېرۋا ۋە كۆمۈرچەك ئۆز-ئارا زىچ ماسلىشىپ، ھاياتلىق ئۈچۈن زۆرۈر بولغان بىر قاتار پائالىيەتلەرنى تاماملايدۇ. يۇتقۇنچاقنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيىلىرىنى تۆۋەندىكىدەك بىر قانچە نۇقتىغا يىغىنچاقلاشقا بولىدۇ:

• نەپەسلىنىش يولى: يۇتقۇنچاق ھاۋانىڭ بۇرۇن ۋە ئېغىز بوشلۇقىدىن كىكىرتەككە ئۆتۈشىدىكى بىردىنبىر يول. ئۇنىڭ ئوچۇق بولۇشى نورمال نەپەسلىنىشنىڭ ئالدىنقى شەرتى.
• ھەزىم قىلىش يولى: يېمەكلىك ئېغىز بوشلۇقىدىن قىزىلئۆڭگەچكە يۇتقۇنچاق ئارقىلىق ئۆتىدۇ. يۇتقۇنچاق قورىغۇچى مۇسكۇللىرىنىڭ ماس ھالدىكى قىسقىرىشى يۇتۇش ھەرىكىتىنى تاماملايدۇ.
• ئاۋاز چىقىرىش ۋە رېزونانس: يۇتقۇنچاق ئاۋاز چىقىرىشتا مۇھىم رېزونانس بوشلۇقى بولۇپ، ئاۋازنىڭ سۈپىتى ۋە ياڭراقلىقىنى بەلگىلەيدۇ. يۇمشاق تاڭلاي ۋە يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكىتى ئوخشىمىغان تاۋۇشلارنى چىقىرىشقا ياردەم بېرىدۇ.
• قوغداش فۇنكسىيىسى: كىكىرتەك قاپقىقى ۋە ئاۋاز يولىنىڭ يېپىلىش مېخانىزمى يۇتۇش جەريانىدا يېمەكلىكنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. تاڭلاي بادامسىمان تەنچىسى قاتارلىق لىمفا توقۇلمىلىرى بولسا ئىممۇنىتېت قوغدىنىش لىنىيىسىنى تەشكىل قىلىدۇ.

يۇتقۇنچاقنىڭ بۇ مۇرەككەپ فۇنكسىيىلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش ئۈچۈن، نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئىنچىكە كونتروللۇقى زۆرۈر. مېڭە غولىدىكى يۇتۇش ۋە نەپەسلىنىش مەركەزلىرى يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرىنىڭ ھەرىكىتىنى ماسلاشتۇرۇپ، بۇ پائالىيەتلەرنىڭ ئۆز-ئارا توقۇنۇشماي، تەرتىپلىك ئېلىپ بېرىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.