يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشى: يۇتۇش مېخانىزىمىنىڭ ئاناتومىيىلىك ئاساسى
يۇتقۇنچاق بويۇن قىسمىنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئۇ بۇرۇن بوشلۇقى، ئېغىز بوشلۇقى ۋە كېكىرتەكنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان مۇھىم يول ھېسابلىنىدۇ. ئۇ نەپەسلىنىش ۋە ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ ئورتاق قىسمى بولۇش سۈپىتى بىلەن، يېمەكلىكنىڭ قىزىلئۆڭگەچكە، ھاۋانىڭ بولسا كانايغا ئوڭۇشلۇق ئۆتۈشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ. بۇ مۇرەككەپ ۋەزىپىنى ئورۇنداش يۇتقۇنچاق دىۋارىنى تەشكىل قىلىدىغان بىر گۇرۇپپا مۇسكۇللارنىڭ يۇقىرى دەرىجىدە ماسلاشقان ھەرىكىتىگە تايىنىدۇ. بۇ مۇسكۇللار يۇتۇش جەريانىدا دولقۇنسىمان قىسقىراپ، يېمەكلىكنى ئاشقازانغا قاراپ ئىتتىرىدۇ.
يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى، بولۇپمۇ ئارقا تەرەپتىن كۆزىتىش، ئۇلارنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى ۋە بىر پۈتۈن سۈپىتىدە قانداق ئىشلەيدىغانلىقىنى چۈشىنىشتە ئىنتايىن مۇھىم. ئارقا تەرەپتىن قارىغاندا، ئۈچ جۈپ قورىغۇچى مۇسكۇلنىڭ بىر-بىرىنى قىسمەن يېپىپ، ئارقا ئوتتۇرا سىزىقتىكى يۇتقۇنچاق چاكىدا ئۇچرىشىپ، يۇتقۇنچاقنىڭ ئارقا دىۋارىنى قانداق شەكىللەندۈرىدىغانلىقىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ. بۇ قۇرۇلمىنى چۈشىنىش يۇتۇش قىيىنلىشىش، ئاۋاز چىقىرىش توسالغۇلىرى قاتارلىق كلىنىكىلىق مەسىلىلەرنى تەتقىق قىلىش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.
رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى
يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرى ئارقا تەرەپتىن كۆرۈنۈشى
(Posterior View of the Pharyngeal Muscles / 咽肌后面观)
بۇ كۆرۈنۈش يۇتقۇنچاقنىڭ ئاساسلىق مۇسكۇللىرىنىڭ ئارقا تەرەپتىكى ئورۇنلىشىشىنى ۋە قۇرۇلمىسىنى ئاشكارىلاپ بېرىدۇ. ئۇ يۇتقۇنچاقنىڭ يۇقىرىدىن تۆۋەنگىچە بولغان قۇرۇلمىسىنى، يەنى باش سۆڭىكى تۈۋىدىن باشلىنىپ، قىزىلئۆڭگەچ بىلەن تۇتىشىدىغان قىسمىغىچە بولغان مۇسكۇللۇق نەيچىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ كۆرۈنۈشتە، يۇتقۇنچاقنىڭ ئۈچ چوڭ قورىغۇچى مۇسكۇلى (يۇقىرى، ئوتتۇرا، تۆۋەن) بىر-بىرىنىڭ ئۈستىگە چىقىپ، ئارقا تەرەپتە يۇتقۇنچاق چاكىدا بىرلىشىپ، يۇتقۇنچاقنىڭ ئارقا دىۋارىنى ھاسىل قىلىدىغانلىقى ئېنىق نامايان بولىدۇ. بۇ مۇسكۇللارنىڭ تەرتىپلىك قىسقىرىشى يۇتۇش جەريانىنىڭ ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچى ھېسابلىنىدۇ.
يۇتقۇنچاق باش تىگى سېرىق ئېتى (Pharyngobasilar Fascia / 咽颅底筋膜)
بۇ يۇتقۇنچاقنىڭ ئەڭ يۇقىرىقى قىسمىدىكى مۇسكۇلسىز، ئەمما مۇستەھكەم تالالىق پەردە بولۇپ، يۇتقۇنچاق يۇقارىقى قورىغۇچى مۇسكۇلنىڭ يۇقىرىقى گىرۋىكىنى باش سۆڭىكىنىڭ تۈۋىگە بېكىتىپ تۇرىدۇ.
يۇتقۇنچاق يۇقارىقى قورىغۇچى مۇسكۇل (Superior Pharyngeal Constrictor Muscle / 咽上缩肌)
يۇتقۇنچاق قورىغۇچى مۇسكۇللىرىنىڭ ئەڭ يۇقىرىدىكىسى ۋە ئەڭ نېپىزى بولۇپ، يۇتۇش جەريانىنىڭ دەسلەپكى باسقۇچىدا قىسقىراپ، يۇتقۇنچاقنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى تارايتىدۇ.
قانات سىرتقى مۇسكۇلى (Lateral Pterygoid Muscle / 翼外肌)
چايناش مۇسكۇللىرىنىڭ بىرى بولۇپ، تۆۋەنكى ئىڭەكنى ئالدىغا سوزۇش، تۆۋەنگە چۈشۈرۈش (ئېغىزنى ئېچىش) ۋە يان تەرەپكە ھەرىكەتلەندۈرۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
يۇتقۇنچاق چاكى (Pharyngeal Raphe / 咽缝)
يۇتقۇنچاقنىڭ ئارقا ئوتتۇرا سىزىقىدىكى تىك تالالىق بەلۋاغ بولۇپ، ئوڭ ۋە سول تەرەپتىكى ئۈچ جۈپ يۇتقۇنچاق قورىغۇچى مۇسكۇلنىڭ ئاخىرلىشىدىغان ۋە بىرلىشىدىغان ئورنى.
ئىككى قورساقلىق مۇسكۇل ئارقا قورسىقى (Posterior Belly of Digastric Muscle / 二腹肌后腹)
بۇ مۇسكۇل ئىڭەكنى تۆۋەنگە چۈشۈرۈپ ئېغىزنى ئېچىشقا ۋە يۇتقاندا تىل سۆڭىكىنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.
قانات ئىشكى مۇسكۇل (Medial Pterygoid Muscle / 翼内肌)
چايناش مۇسكۇللىرىنىڭ بىرى بولۇپ، چايناش مۇسكۇلى بىلەن بىرلىشىپ ئىڭەكنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ ئېغىزنى يۇمۇش رولىنى ئوينايدۇ.
تىل سۆڭەك چوڭ مۈڭگۈزى (Greater Horn of Hyoid Bone / 舌骨大角)
تىل سۆڭىكىنىڭ ئارقا تەرەپكە سوزۇلغان چوڭ ئۆسۈكى بولۇپ، يۇتقۇنچاق ئوتتۇرا قورىغۇچى مۇسكۇلى قاتارلىق بىر قانچە مۇھىم مۇسكۇلنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
يۇتقۇنچاق تۆۋەنكى قورىغۇچى مۇسكۇل (Inferior Pharyngeal Constrictor Muscle / 咽下缩肌)
يۇتقۇنچاق قورىغۇچى مۇسكۇللىرىنىڭ ئەڭ قېلىنى ۋە ئەڭ كۈچلۈكى بولۇپ، يۇتۇشنىڭ ئاخىرقى باسقۇچىدا قىسقىراپ، يېمەكلىكنى قىزىلئۆڭگەچكە ئىتتىرىدۇ.
قىزىلئۆڭگەچ (Esophagus / 食管)
يۇتقۇنچاق بىلەن ئاشقازاننى تۇتاشتۇرىدىغان مۇسكۇللۇق يول بولۇپ، يېمەكلىكنى يۇتقۇنچاقتىن ئاشقازانغا يەتكۈزىدۇ.
كىكىرتەك قايتقۇچى نېرۋا (Recurrent Laryngeal Nerve / 喉返神经)
ئاداشما نېرۋىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، ئاۋاز پەردىلىرىنى كونترول قىلىدىغان كۆپ قىسىم كېكىرتەك مۇسكۇللىرىنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ. ئۇنىڭ زەخىملىنىشى ئاۋازنىڭ پۈتۈپ قېلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
كاناي (Trachea / 气管)
كېكىرتەكنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىن باشلىنىپ ئۆپكىگىچە تۇتىشىدىغان، ھاۋا ئۆتۈش رولىنى ئوينايدىغان كۆمۈرچەكلىك نەيچە.
تاڭلاي يۇتقۇنچاق مۇسكۇل (Palatopharyngeus Muscle / 腭咽肌)
بۇ مۇسكۇل يۇتقۇنچاقنى قىسقارتىش ۋە يۇقىرىغا كۆتۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ، شۇنداقلا يۇتقاندا يۇمشاق تاڭلاينى تۆۋەنگە باستۇرۇپ، ئېغىز-يۇتقۇنچاق بوشلۇقىنى تارايتىدۇ.
يۇتقۇنچاق ئوتتۇرا قورىغۇچى مۇسكۇل (Middle Pharyngeal Constrictor Muscle / 咽中缩肌)
يۇقارىقى ۋە تۆۋەنكى قورىغۇچى مۇسكۇللارنىڭ ئارىسىغا جايلاشقان يەلپۈگۈچ شەكىللىك مۇسكۇل. ئۇ يۇتۇش جەريانىدا يۇقارىقى قورىغۇچى مۇسكۇلدىن كېيىن قىسقىراپ، يېمەكلىكنى داۋاملىق تۆۋەنگە ئىتتىرىدۇ.
بىگىزسىمان ئۆسۈك تىل سۆڭەك مۇسكۇلى (Stylohyoid Muscle / 茎突舌骨肌)
بىگىزسىمان ئۆسۈكتىن تىل سۆڭىكىگە تۇتىشىدىغان نېپىز مۇسكۇل بولۇپ، يۇتقاندا تىل سۆڭىكىنى يۇقىرىغا ۋە ئارقىغا تارتىدۇ.
بىگىزسىمان ئۆسۈك يۇتقۇنچاق مۇسكۇلى (Stylopharyngeus Muscle / 茎突咽肌)
يۇتقۇنچاقنى كۆتۈرىدىغان ۋە كېڭەيتىدىغان ئۈچ مۇسكۇلنىڭ بىرى بولۇپ، يۇتۇش جەريانىدا يېمەكلىكنىڭ ئۆتۈشىگە قۇلايلىق يارىتىپ بېرىدۇ.
بىگىز ئۆسۈك (Styloid Process / 茎突)
باش سۆڭىكىنىڭ چىكە سۆڭىكىدىن چىقىپ تۇرىدىغان ئۇزۇن، نېپىز سۆڭەك ئۆسۈك بولۇپ، بىر قانچە مۇسكۇل ۋە تارىمۇش ئۈچۈن تۇتىشىش نۇقتىسى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرىنىڭ ماسلىشىشچان ھەرىكىتى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى
يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرىنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى يۇتۇش جەريانىنى ئوڭۇشلۇق تاماملاشتۇر. بۇ جەريان ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە يۇقىرى دەرىجىدە ماسلىشىشنى تەلەپ قىلىدىغان رېفلېكىسلىق ھەرىكەت بولۇپ، يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرى بۇنىڭدا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ ھەرىكىتىنى ئاساسلىقى ئىككى چوڭ تۈرگە ئايرىشقا بولىدۇ: قورۇش ۋە كۆتۈرۈش.
قورىغۇچى مۇسكۇللارنىڭ رولى:
يۇتقۇنچاقنىڭ ئۈچ جۈپ قورىغۇچى مۇسكۇلى (يۇقىرى، ئوتتۇرا، تۆۋەن) يۇتۇش جەريانىدا يۇقىرىدىن تۆۋەنگە قاراپ تەرتىپلىك ھالدا قىسقىرايدۇ. بۇ خۇددى بىر نەرسىنى تۈتۈك ئىچىدە سىقىپ تۆۋەنگە چۈشۈرگەنگە ئوخشايدىغان دولقۇنسىمان ھەرىكەتنى (پېرستالتىكا) شەكىللەندۈرىدۇ.
- يۇقىرىقى قورىغۇچى مۇسكۇل قىسقಾರ್غاندا، يۇمشاق تاڭلاي بىلەن بىرلىشىپ، بۇرۇن-يۇتقۇنچاق بوشلۇقىنى تاقاپ، يېمەكلىكنىڭ بۇرۇنغا قايتىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
- ئوتتۇرا قورىغۇچى مۇسكۇل بۇ ھەرىكەتنى داۋاملاشتۇرۇپ، يېمەكلىك لوكىسىنى تۆۋەنگە ئىتتىرىدۇ.
- تۆۋەنكى قورىغۇچى مۇسكۇل ئاخىرىدا كۈچلۈك قىسقىراپ، يېمەكلىكنى قىزىلئۆڭگەچنىڭ كىرىش ئېغىزىغا ئىتتىرىپ كىرگۈزىدۇ.
كۆتۈرگۈچى مۇسكۇللارنىڭ رولى:
يۇتقۇنچاقنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇللار (بىگىزسىمان يۇتقۇنچاق، تاڭلاي يۇتقۇنچاق قاتارلىقلار) يۇتقۇنچاق دىۋارىنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش ۋە قىسقارتىش ئارقىلىق، يۇتقۇنچاق بوشلۇقىنى كېڭەيتىپ، يېمەكلىك لوكىسىنىڭ ئۆتۈشىگە قۇلايلىق يارىتىدۇ. ئۇلار قورىغۇچى مۇسكۇللار بىلەن ماسلىشىپ ھەرىكەت قىلىدۇ.
بۇ مۇسكۇللارنى كونترول قىلىدىغان نېرۋىلار (ئاساسلىقى ئاداشما نېرۋا ۋە تىل-يۇتقۇنچاق نېرۋىسى) زەخىملەنگەندە ياكى مۇسكۇللارنىڭ ئۆزىدە كېسەللىك پەيدا بولغاندا، يۇتۇش قىيىنلىشىش (دىسفاگىيە) كېلىپ چىقىدۇ. بۇ ئەھۋالدا، يېمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇق نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىپ، ئۆپكە ياللۇغى قاتارلىق ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. شۇڭلاشقا، يۇتقۇنچاق مۇسكۇللىرىنىڭ ئاناتومىيىسىنى ئىنچىكە چۈشىنىش ئوتولارىڭگولوگىيە (قۇلاق-بۇرۇن-كېكىرتەك كېسەللىكلىرى)، نېرۋا كېسەللىكلىرى ۋە سۆزلەش-يۇتۇش تېراپىيىسى ساھەلىرىدە ئىنتايىن مۇھىم ھېسابلىنىدۇ.
