تال ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

تال ئىنسانلارنىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسى ۋە قان ئايلىنىش سىستېمىسىدىكى ھالقىلىق ئەزا بولۇپ، قورساق بوشلۇقىنىڭ سول يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان. ئۇ قىزىل قان ھۈجەيرىلىرىنى سۈزۈش، ساقلاش ۋە يوقىتىش، شۇنداقلا ئىممۇنىتېت ئىنكاسىنى قوزغاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. تالنىڭ نورمال فۇنكىسىيەسى بەدەننىڭ ساغلاملىقىنى قوغداشتا ئىنتايىن مۇھىم.

بۇ ماقالىدە، تالنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ، بولۇپمۇ ئۇنىڭ دىئافراگما يۈزى ۋە ئەزا يۈزىدىكى ئالاھىدىلىكلەر، ھەمدە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك بولغان قان تومۇر، گىرۋەك ۋە ئۇچلىرى قاتارلىق قىسىملار رەسىمگە بىرلەشتۈرۈپ چۈشەندۈرۈلىدۇ. بۇ ئارقىلىق ئوقۇرمەنلەرنىڭ تالنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكىسىيەسى ھەققىدىكى چۈشەنچىسىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇش مەقسەت قىلىنىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

1. تال (Spleen, 脾)

تال قورساق بوشلۇقىنىڭ سول تەرىپىدە، ئاشقازان بىلەن دىئافراگما ئارىسىغا جايلاشقان ئەڭ چوڭ لىمفا ئەزاسى. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى قېرىغان قىزىل قان ھۈجەيرىلىرىنى تازىلاش، قان ساقلاش ۋە ئىممۇنىتېت ئىنكاسىغا قاتنىشىش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. تالنىڭ شەكلى ئوخشىماسلىققا ئىگە بولسىمۇ، ئادەتتە شاپاق شەكىللىك بولىدۇ. ئۇنىڭ سىرتقى يۈزى سىلىق، ئىچكى يۈزىدە بولسا باشقا ئەزالار بىلەن ئۇچرىشىدىغان ئويمانلىقلار بار.

2. تال دىئافراگما يۈزى (Diaphragmatic surface of the spleen, 脾膈面)

تالنىڭ دىئافراگما يۈزى سىرتقى، ئارقا-يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، تەكشى ھەم سەل تۆمپەيگەن شەكىلدە بولىدۇ. بۇ يۈز بىۋاسىتە دىئافراگما بىلەن تۇتىشىپ تۇرىدۇ، ھەمدە دىئافراگما ئارقىلىق 9-، 10-، ۋە 11-قومۇرغا بىلەن قوشنا بولىدۇ. نەپەسلىنىش جەريانىدا، دىئافراگمىنىڭ ھەرىكىتىگە ئەگىشىپ تالنىڭ ئورنىمۇ ئازراق ئۆزگىرىپ تۇرىدۇ. بۇ يۈزىنىڭ سىلىق بولۇشى ئۇنىڭ ئەتراپتىكى توقۇلمىلار بىلەن سۈركىلىشىنى ئازايتىشقا ياردەم بېرىدۇ.

• ئارقا ئۇچى (Posterior extremity, 后端)
  ئارقا ئۇچى تالنىڭ ئارقا، ئىچكى تەرەپكە قارىغان قىسمى بولۇپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىگە قاراپ جايلاشقان. ئۇ ئالدىنقى ئۇچىغا قارىغاندا تېخىمۇ كەڭ ۋە يۇمىلاق كېلىدۇ.
• تۆۋەنكى گىرۋەك (Inferior border, 下缘)
  تۆۋەنكى گىرۋەك تالنىڭ ئەڭ تۆۋەنكى قىسمى بولۇپ، دىئافراگما يۈزى بىلەن بۆرەك يۈزىنى ئايرىپ تۇرىدۇ. بۇ گىرۋەك ئۈستۈنكى گىرۋەككە قارىغاندا تېخىمۇ يۇمىلاق ۋە توم بولىدۇ.
• ئالدى ئۇچى (Anterior extremity, 前端)
  ئالدى ئۇچى تالنىڭ ئەڭ ئالدىنقى ۋە يان تەرەپكە قارىغان قىسمى بولۇپ، كۆپىنچە سول تەرەپ بوغماق ئۈچەي ئەگرىكى بىلەن قوشنا بولىدۇ. ئۇ ئارقا ئۇچىغا قارىغاندا ئۇزۇنراق ۋە ئۇچلۇقراق كېلىدۇ.
• ئۈستۈنكى گىرۋەك (Superior border, 上缘)
  ئۈستۈنكى گىرۋەك تالنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدا بولۇپ، دىئافراگما يۈزى بىلەن ئاشقازان يۈزىنى ئايرىپ تۇرىدۇ. بۇ گىرۋەك نىسبەتەن ئۆتكۈر بولۇپ، ئالدى تەرىپىدە كۆپىنچە بىر ياكى بىر نەچچە «تال ئويۇقى» بولىدۇ.
• تال ئويۇقى (Splenic notch, 切迹)
  تال ئويۇقى ئادەتتە ئۈستۈنكى گىرۋەكنىڭ ئالدى قىسمىدا كۆرۈلىدىغان ئويمانلىق بولۇپ، تالنىڭ تۆرەلمە مەزگىلىدە كۆپلىگەن كىچىك لىمفا تۈگۈنچىلىرىنىڭ بىرىكىشىدىن شەكىللەنگەنلىكىنىڭ ئىسپاتى ھېسابلىنىدۇ. تال چوڭىيىپ كەتكەندە، دوختۇرلار بۇ ئويۇقلارنى قول بىلەن تەكشۈرۈش ئارقىلىق تالنى باشقا ئەزالاردىن پەرقلەندۈرىدۇ.

3. تال ئەزا يۈزى (Visceral surface of the spleen, 脾脏面)

تالنىڭ ئەزا يۈزى ئىچكى، ئالدى-تۆۋەن قىسمىغا قارىغان بولۇپ، شەكىل جەھەتتە تەرتىپسىز ۋە ئويمان كېلىدۇ. بۇ يۈز قورساق بوشلۇقىدىكى باشقا ئەزالار بىلەن بىۋاسىتە ئۇچرىشىپ تۇرىدۇ، شۇڭا ئۇنىڭدا ئاشقازان، بۆرەك ۋە بوغماق ئۈچەي قالدۇرغان ئىز (ئويمانلىق)لار بولىدۇ.[3] تال قاپقىقى دەل مۇشۇ يۈزىگە جايلاشقان بولۇپ، قان تومۇرلار، نېرۋىلار ۋە لىمفا يوللىرىنىڭ كىرىپ-چىقىش ئېغىزى ھېسابلىنىدۇ.

• ئاشقازان يۈزى (Gastric impression, 胃面)
  ئاشقازان يۈزى تالنىڭ ئەزا يۈزىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ ئويمان قىسمى بولۇپ، ئاشقازاننىڭ ئاستى بىلەن ئۇچرىشىپ تۇرىدۇ. بۇ يۈز تالنىڭ ئالدى-ئۈستۈنكى قىسمىغا جايلاشقان.
• تال قاپقىقى (Hilum of the spleen, 脾门)
  تال قاپقىقى ئەزا يۈزىنىڭ مەركىزىگە يېقىن جايدىكى ئۇزۇنچاق يېرىق بولۇپ، تال ئارتېرىيىسى، تال ۋېناسى، لىمفا تومۇرلىرى ۋە نېرۋىلارنىڭ كىرىپ-چىقىدىغان يولىدۇر. تالنى ئاشقازان ۋە بۆرەككە تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان پەردىلەر (گاستروسپلېنىك ۋە سپلېنورېنال باغلانمىلىرى) مۇشۇ ئورۇنغا بېكىنىدۇ.
• بوغماق ئۈچەي يۈزى (Colic impression, 结肠面)
  بوغماق ئۈچەي يۈزى تالنىڭ ئالدىنقى ئۇچىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، بوغماق ئۈچەينىڭ سول ئەگرىكى (تال ئەگرىكى) بىلەن ئۇچرىشىدۇ. بۇ يۈزنىڭ شەكلى ئۈچبۇلۇڭغا ئوخشايدۇ.
• بۆرەك يۈزى (Renal impression, 肾面)
  بۆرەك يۈزى تالنىڭ ئارقا-تۆۋەن قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، سول بۆرەكنىڭ ئۈستۈنكى قىسمى بىلەن ئۇچرىشىپ تۇرىدۇ. ئۇ ئاشقازان يۈزىگە قارىغاندا تېخىمۇ تەكشى كېلىدۇ.
• تال ئارتېرىيىسى ۋە ۋېناسى (Splenic artery and vein, 脾动脉和静脉)
  تال ئارتېرىيىسى قورساق غولىدىن چىقىدىغان ئەڭ چوڭ شاخ بولۇپ، تالنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇققا باي قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. تال ۋېناسى تالدىكى قاننى يىغىپ، ئۈستۈنكى ئۈچەي ئارتېرىيە ۋېناسى بىلەن بىرلىشىپ جىگەر دەرۋازا ۋېناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• قورساق پەردىسى (Peritoneum, 腹膜)
  تال تال قاپقىقىدىن باشقا پۈتۈنلەي قورساق پەردىسى بىلەن قاپلىنىپ تۇرىدىغان ئەزا بولۇپ، بۇ پەردە ئۇنى قورساق بوشلۇقىدىكى باشقا ئەزالارغا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان باغلانمىلارنى شەكىللەندۈرىدۇ. بۇ باغلانمىلار تالنىڭ ئورنىنى مۇقىملاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

تالنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

تال گەرچە ھاياتلىق ئۈچۈن زۆرۈر بولمىغان ئەزا بولسىمۇ، ئۇنىڭ ساغلاملىقتىكى رولىغا سەل قاراشقا بولمايدۇ. تال بەدەننىڭ مۇداپىئە سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى سۈپىتىدە، قاننى تازىلاش ۋە ئىممۇنىتېت رولىنى ئۆتەيدۇ.

تالنىڭ ئاساسلىق فۇنكسىيەلىرى:

• قاننى سۈزۈش: تال قاندىكى قېرىغان، بۇزۇلغان ياكى نورمالسىز قىزىل قان ھۈجەيرىلىرى، ئاق قان ھۈجەيرىلىرى ۋە قان پلاستىنكىلىرىنى يوقىتىدىغان «سۈزگۈچ» رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ يەنە قاندىكى باكتېرىيە ۋە باشقا يات جىسىملارنىمۇ تازىلايدۇ.
• ئىممۇنىتېت رولى: تالدا نۇرغۇن لىمفا ھۈجەيرىلىرى (بولۇپمۇ B ھۈجەيرىلەر) ۋە ماكروفاگلار ساقلىنىدۇ. بەدەنگە كېسەللىك قوزغاتقۇچىلار كىرگەندە، تال ئانتىتېلا ئىشلەپچىقىرىپ، ئىممۇنىتېت ئىنكاسىنى قوزغاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• قان ساقلاش: تال ئادەم بەدىنىدىكى قان پلاستىنكىلىرىنىڭ ئۈچتىن بىرىنى ساقلايدۇ. جىددىي ئەھۋاللاردا، مەسىلەن، قان يوقىتىش كۆپىيىپ كەتكەندە، تال قىسقىراپ، ساقلانغان قاننى قان ئايلىنىش سىستېمىسىغا قويۇپ بېرىپ، قان بېسىمىنى تەڭشەشكە ياردەم بېرىدۇ.
• قان ئىشلەپچىقىرىش: تۆرەلمە مەزگىلىدە، تال قىزىل ۋە ئاق قان ھۈجەيرىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان مۇھىم ئورۇن ھېسابلىنىدۇ. تۇغۇلغاندىن كېيىن بۇ فۇنكىسىيە سۆڭەك يىلىمىگە ئۆتۈپ كېتىدۇ، ئەمما بەزى كېسەللىك ئەھۋاللىرىدا قايتىدىن قوزغىلىشى مۇمكىن.

كلىنىكىدا، يۇقۇملىنىش، جىگەر كېسەللىكلىرى ياكى بەزى قان كېسەللىكلىرى سەۋەبىدىن تال چوڭىيىپ كېتىشى مۇمكىن، بۇ ھالەت «سپلېنومېگالىيە» دەپ ئاتىلىدۇ. تال يارىلانغاندا ياكى ئېغىر دەرىجىدە چوڭىيىپ كەتكەندە، ئوپېراتسىيە قىلىپ ئېلىۋېتىشكە توغرا كېلىدۇ. تال ئېلىۋېتىلگەن كىشىلەر نورمال ياشىيالايدۇ، ئەمما ئۇلارنىڭ يۇقۇملىنىشقا قارشى تۇرۇش ئىقتىدارى ئاجىزلايدۇ، شۇڭا ئالاھىدە ئالدىنى ئېلىش تەدبىرلىرىنى قوللىنىشى كېرەك.

خۇلاسىلىگەندە، تال ئادەم بەدىنىدىكى كۆپ فۇنكىسىيەلىك، مۇھىم بىر ئەزا. ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش، ئۇنىڭ فىزىئولوگىيىلىك رولى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتىنى بىلىشتە ئىنتايىن مۇھىم.