گاللېي Ga ئېلېمېنتى – خىمىيە ئېلېمېنتلار جەدۋىلىنىڭ 31 نومۇرلۇق يېرىدە ئورۇن ئالماقتا بولۇپ، بۇ بەتتە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى تاپالايسىز.
گاللىي ( Gallium ،بەلگە Ga ) بىر خىل كۈلرەڭ كۆك رەڭلىك مېتال ئېلېمېنت.
گاللىي بولسا فرانسىيىلىك خىمىيە ئالىمى Paul – mile Lecoq de Boisbaudran تەرىپىدىن 1875 – يىلى بايقالغان بولۇپ، ئۇ ئۇنىڭ نامىنى Gallium دەپ ئاتاپ، ئۇنىڭغا فرانسىيىنىڭ قەدىمكى نامى «Gallia» دەپ نام بەرگەن. تۆۋەندىكىسى گاللىي توغرىسىدىكى بەزى تەپسىلىي ئۇچۇرلار:
فىزىكىلىق خۇسۇسىيىتى:گاللىي بىر خىل يۇمشاق مېتال بولۇپ، ئۆلچەملىك شارائىتتا كۈلرەڭ كۆك ياكى كۈمۈش رەڭ كۆرۈنىدۇ. ئۇنىڭ ئېرىش نۇقتىسى نىسبەتەن تۆۋەن بولۇپ، پەقەت 29.76 سېلسىيە گىرادۇس، بۇ ئىللىق مۇھىتتا گاللىي ھەتتا ئېرىپ كېتىدىغانلىقىدىن دېرەك بېرىدۇ. ئۇنىڭ قايناش نۇقتىسى نىسبەتەن يۇقىرى بولۇپ،2403 ℃ بولىدۇ.
خىمىيەلىك خۇسۇسىيىتى:ئۆي تېمپېراتۇرىسىدا گاللىي سۇدا ئېرىمەيدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە ھاۋادىكى ئوكسىگېن بىلەن رېئاكسىيەلىشىپ ئوكسىدلىنىش پەردىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ، بۇ ئۇنىڭ ئىچكى قىسمىنىڭ يەنىمۇ ئوكسىدلىنىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا پايدىلىق.
بىخەتەرلىك چۈشەندۈرۈشى:گاللىي بەزى شارائىتتا زەھەرلىك بولۇشى مۇمكىن، شۇڭا بىر تەرەپ قىلغاندا مۇۋاپىق بىخەتەرلىك تەدبىرى قوللىنىشقا توغرا كېلىدۇ. ئۇنىڭ خەتەرلىك تەسۋىرى R36/37/38 نى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ، ئۇنىڭ كۆز، نەپەس سىستېمىسى ۋە تېرىنى غىدىقلىشى مۇمكىنلىكىنى بىلدۈرىدۇ.
ئىشلىتىلىشى:گاللىي يېرىم ئۆتكۈزگۈچ سانائىتىدە ئىنتايىن مۇھىم، بولۇپمۇ ئېلېكترون دېتاللىرى، مەسىلەن، كرىستال لامپا ۋە توپلاشتۇرۇلغان توك يولى ياسىغاندا شۇنداق بولىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، گاللىي يەنە يۇقىرى تېمپېراتۇرىلىق ئۆلچىگۈچ ۋە فوتو ئېلېكترلىك زاپچاسلارغىمۇ ئىشلىتىلىدۇ.
ئومۇمەن ئېيتقاندا، گاللىي بىر خىل ئۆزگىچە فىزىكىلىق ۋە خىمىيەلىك خۇسۇسىيەتكە ئىگە مېتال ئېلېمېنت، ئۇ ھازىرقى زامان پەن – تېخنىكىسى ۋە سانائىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. گەرچە كۈندىلىك تۇرمۇشتا ئانچە كۆپ ئۇچرىمىسىمۇ، لېكىن گاللېينىڭ ئىشلىتىلىشى ئېلېكترونلۇق ئۈسكۈنىلەرنى ياساشتا ئىنتايىن مۇھىم.
گاللېي Ga ئېلېمېنتىنىڭ تىببىي ساھەدىكى ئىشلىتىلىشى
ئېلېمېنت Ga مېدىتسىنا ساھەسىدە كۆرۈنەرلىك ئىشلىتىلىش قىممىتىگە ئىگە ،بولۇپمۇ دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش جەھەتتە. تۆۋەندىكىسى گاللىي ئېلېمېنتى ( Ga ) نىڭ مېدىتسىنا ساھەسىدە كونكرېت قوللىنىلىشى:
رادىئوئاكتىپلىق ئىزوتوپ 67Ga:ئۇ ئېلېكتروننى تۇتۇپ γ نۇرى قويۇپ بېرىش ئۇسۇلى ئارقىلىق، كلىنىكىلىق لىمفا ئۆسمىسىگە مۇددەتكە بۆلۈپ دىئاگنوز قويۇشقا ئىشلىتىلىدۇ. بۇ جەريان دوختۇرنىڭ كېسەللىكنىڭ تەرەققىيات باسقۇچىنى تېخىمۇ توغرا چۈشىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ، شۇ ئارقىلىق تېخىمۇ مۇۋاپىق داۋالاش لايىھەسىنى تۈزۈپ چىقىدۇ.
مۇسبەت ئېلېكترون قويۇپ بېرىدىغان ئىزوتوپ 68Ga:ئۇ مۇسبەت ئېلېكترون قويۇپ بېرەلەيدۇ، مۇسبەت ئېلېكترون ئۈزۈك قاتلاملىق تەسۋىر كۆچۈرۈش ( PET ) تەسۋىرىدىكى سايىلاندۇرۇپ سۈرەتكە ئېلىش دورىسى قىلىنىدۇ.
ئالاھىدە لىگاندنى بىرلەشتۈرگەندىن كېيىن،68Ga ئۆسمە ھۈجەيرىلىرى ياكى باشقا كېسەللىك ئۆزگىرىشى بولغان توقۇلمىلارنىڭ ئورنىنى توغرا بېكىتىپ، دوختۇرنى توغرا دىئاگنوز ئۇچۇرى بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ خىل تاجاۋۇز قىلىپ كىرمەيدىغان دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇلىنىڭ كېسەللىك ئەھۋالىنى چۈشىنىش ۋە داۋالاش پىلانى تۈزۈشكە ئىنتايىن ياردىمى بار.
گاللىي نىترات ( Ga ( NO3 ) 3 ):ئۇ كىلىنىكىدا ئۆسمە بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولغان يۇقىرى كالتسىيلىق قان كېسىلىنى داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ. داۋالاش جەريانىدا، روشەن زەھەرلىك قوشۇمچە تەسىرى بارلىقى خەۋەر قىلىنماي، ئۇنىڭ داۋالاش دورىسى بولۇشتەك غايەت زور يوشۇرۇن كۈچى نامايان قىلىندى.
ئۇنىڭدىن باشقا، گاللىي بىر خىل مېتال ئېلېمېنت بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۇنىڭ بىرىكمىلىرىنى ئېچىش ۋە قوللىنىش ئىستىقبالى پارلاق، بولۇپمۇ راكقا قارشى تۇرۇش ۋە باكتېرىيەگە قارشى تۇرۇش جەھەتتىكى تەتقىقاتلار. كەلگۈسىدە مېدىتسىنا ۋە دورا تەتقىقاتىنىڭ ئىلگىرىلىشىگە ئەگىشىپ، گاللىي ۋە ئۇنىڭ بىرىكمىلىرى مېدىتسىنا ساھەسىدە تېخىمۇ زور رول ئوينىشى مۇمكىن.
يۇقىرىقىلارنى يىغىنچاقلىغاندا ،ئېلېمېنت Ga مېدىتسىنا ساھەسىدە ئىشلىتىلىشى ئاساسلىقى رادىيو ئاكتىپ ئىزوتوپلارنى ئىشلىتىشكە مەركەزلەشكەن بولۇپ، مەيلى كېسەلگە دىياگنوز قويۇش ياكى داۋالاش جەھەتتە بولسۇن، ئۆزىگە خاس قىممىتىنى نامايان قىلىدۇ.
