جەينەك بوغۇمى ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشى

جەينەك بوغۇمى ئىنسان بەدىنىدىكى مۇھىم ھەم مۇرەككەپ بوغۇملارنىڭ بىرى بولۇپ، قولنىڭ ھەرىكىتى، مەسىلەن، ئەۋىشتۈرۈش، تۈزلەش، ئۈستىگە ئۆرۈش ۋە ئاستىغا تۆۋەنلىتىش قاتارلىق ئىقتىدارلارنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ. ئۇ ئۈچ سۆڭەكنىڭ، يەنى يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى، بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ بىرلىشىشىدىن تەشكىل تاپىدۇ. بۇ بوغۇم كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى نۇرغۇن ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرۇشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ ھەمدە تەنتەربىيە ۋە كەسپىي پائالىيەتلەردە دائىم زەخىملىنىش خەۋپىگە دۇچ كېلىدۇ. شۇڭا، جەينەك بوغۇمىنىڭ ئاناتومىيىسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، ئۇنىڭ ئىقتىدارى ۋە كېسەللىكلىرىنى تونۇپ يېتىش ناھايىتى مۇھىم.

بۇ ماقالىدە بىز جەينەك بوغۇمىنىڭ رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەربىر قىسىمنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورنى ۋە ئىقتىدارىنى ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلار بىلەن بىرلىكتە چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمىز. شۇنداقلا، جەينەك بوغۇمىنىڭ ئومۇمىي قۇرۇلمىسى، ئۇنىڭ ھەرىكەت پرىنسىپى ۋە مۇناسىۋەتلىك كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى توغرىسىدا  ئۇچۇرلارنى بېرىمىز.

جەينەك بوغۇمىنىڭ قۇرۇلمىلىرىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇش

يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى (Humerus, 肱骨):
يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى بىلەك قىسمىدىكى بىردىنبىر سۆڭەك بولۇپ، ئۈستى تەرىپىدە مۈرە بوغۇمى ئارقىلىق مۈرە بېغىر سۆڭىكى بىلەن، ئاستى تەرىپىدە بولسا جەينەك بوغۇمى ئارقىلىق بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدۇ. ئۇنىڭ ئاستىنقى ئۇچىدا غالتەك ۋە كاپىتۇلوم (capitulum) بار بولۇپ، بۇلار جەينەك بوغۇمىنىڭ شەكىللىنىشىگە قاتنىشىدۇ. بۇ سۆڭەك قولنىڭ ھەرىكىتىنى قوللايدىغان ئاساسلىق قۇرۇلما بولۇپ، نۇرغۇن مۇسكۇللارنىڭ چاپلىشىش ئورنى ھېسابلىنىدۇ.

جەينەك بوغۇمى ئالدى كۆرۈنۈشى (Anterior view of the elbow joint, 肘关节前面观):
جەينەك بوغۇمىنىڭ ئالدى تەرەپتىن كۆرۈنۈشى بولۇپ، بۇ ئارقىلىق بوغۇمنىڭ ئالدى قىسمىدىكى سۆڭەك، تارىمۇش ۋە مۇسكۇل قۇرۇلمىلىرىنى كۆرگىلى بولىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش بوغۇمنىڭ ئەۋىشتۈرۈش ھەرىكىتىگە مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىشتە ئىنتايىن مۇھىم.

جەينەك بوغۇمى ۋاشاقسىمان كەسمە يۈزى (Sagittal section of the elbow joint, 肘关节矢状切面):
جەينەك بوغۇمىنىڭ تىك كەسمە يۈزى بولۇپ، بوغۇم ئىچىدىكى سۆڭەك يۈزلىرىنىڭ قانداق تۇتىشىدىغانلىقىنى، بوغۇم بوشلۇقىنى ۋە بوغۇم خالتىسىنىڭ ئورنى قاتارلىق ئىچكى قۇرۇلمىلارنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كەسمە ھەرىكەتچانلىق ۋە بېسىمغا قارشى تۇرۇش مېخانىزمىسىنى چۈشەندۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.

جەينەك بوغۇمى سىرتقى يان كۆرۈنۈشى (Lateral view of the elbow joint, 肘关节外侧面观):
جەينەك بوغۇمىنىڭ سىرتقى يان تەرەپتىن كۆرۈنۈشى بولۇپ، ئاساسلىقى يان بىلەك سۆڭىكى بىلەن يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتنى، شۇنداقلا سىرتقى ياندىكى تارىمۇشلارنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش بوغۇمنىڭ يان تەرەپتىكى مۇقىملىقىنى چۈشىنىشتە ئەھمىيەتلىك.

جەينەك بوغۇمى ئىچكى يان كۆرۈنۈشى (Medial view of the elbow joint, 肘关节内侧面观):
جەينەك بوغۇمىنىڭ ئىچكى يان تەرەپتىن كۆرۈنۈشى بولۇپ، بىلەك سۆڭىكى بىلەن يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى ئوتتۇرىسىدىكى مۇناسىۋەتنى، شۇنداقلا ئىچكى ياندىكى تارىمۇشلارنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش بوغۇمنىڭ ئىچكى يان مۇقىملىقى ئۈچۈن مۇھىم.

بوغۇم خالتىسى (Joint capsule, 关节囊):
بوغۇمنى تولۇق ئوراپ تۇرغان تالا توقۇلمىلىرىدىن تۈزۈلگەن خالتا بولۇپ، بوغۇم بوشلۇقىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ۋە سۆڭەكلەرنى بىر-بىرىگە تۇتاشتۇرۇپ بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ. ئۇ يەنە بوغۇم ئىچىدىكى سۇيۇقلۇقنى ئۆز ئىچىگە ئېلىپ، سۈركىلىشنى ئازايتىش رولىنى ئوينايدۇ.

بۈركۈت تۇمشۇقى (Olecranon, 鹰嘴):
بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى چوڭ، تۈزلەنمە ئۈسۈكچە بولۇپ، جەينەك بوغۇمى تۈزلەنگەندە يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ بۈركۈت تۇمشۇقى چوققىسىغا كىرىپ، تۈزلەشنى چەكلەيدۇ. بۇ قۇرۇلما بوغۇمنىڭ تۈزلەش ھەرىكىتىنىڭ ئاخىرقى نۇقتىسىنى بېكىتىدۇ.

غالتەك ئويۇقى (Trochlear notch, 滑车切迹):
بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ئۇچىدىكى چوڭ ئويۇقچە بولۇپ، يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ غالتىكى بىلەن بىرلەشمە بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ قۇرۇلما جەينەك بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق ئېگىلىش-تۈزلەش ھەرىكىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.

بىلەك سۆڭىكى (Ulna, 尺骨):
قولنىڭ ئاستى قىسمىدىكى ئىككى سۆڭەكنىڭ ئىچكى تەرەپتىكىسى بولۇپ، جەينەك بوغۇمىنىڭ شەكىللىنىشىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئۇ يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى بىلەن بىرلەشمە بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ ھەمدە قولنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتىگە قاتنىشىدۇ.

قىيپاش تاناپ (Oblique cord, 斜索):
يان بىلەك سۆڭىكى بىلەن بىلەك سۆڭىكى ئوتتۇرىسىدىكى تارىمۇش بولۇپ، جەينەك بوغۇمىنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ ئايلىنىش ھەرىكەتلىرىدە ئىككى سۆڭەكنى بىرلىكتە تۇتۇپ تۇرىدۇ.

يۇقىرى بىلەك سۆڭەك غالتىگى (Trochlea of humerus, 肱骨滑车):
يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىنقى ئۇچىدىكى غالتەك شەكىللىك قۇرۇلما بولۇپ، بىلەك سۆڭىكىنىڭ غالتەك ئويۇقى بىلەن تۇتىشىدۇ. بۇ قۇرۇلما جەينەك بوغۇمىنىڭ ئەۋىشتۈرۈش ۋە تۈزلەش ھەرىكىتىنىڭ ئاساسلىق ئوقىنى تەشكىل قىلىدۇ.

بوغۇم بوشلۇقى (Joint cavity, 关节腔):
بوغۇم خالتىسىنىڭ ئىچىدە، بوغۇم يۈزلىرى ئوتتۇرىسىدىكى بوشلۇق بولۇپ، سىنوفيال سۇيۇقلۇقى بىلەن تولغان. بۇ سۇيۇقلۇق بوغۇم يۈزلىرىنىڭ سۈركىلىشىنى ئازايتىدۇ ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ.

تاجىسىمان ئۈسۈكچە (Coronoid process, 冠突):
بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ئۇچىدىكى ئالدىغا ئۆسكەن ئۈسۈكچە بولۇپ، جەينەك بوغۇمى ئېگىلىشى يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ تاجىسىمان ئويۇقىغا كىرىپ، ئېگىلىش ھەرىكىتىنى چەكلەيدۇ.

يۇقىرى بىلەك 2 باشلىق مۇسكۇل پېيى (Biceps brachii tendon, 肱二头肌腱):
يۇقىرى بىلەك 2 باشلىق مۇسكۇلىنىڭ پېيى بولۇپ، يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىدىن باشلىنىپ يان بىلەك سۆڭىكىگە چاپلىشىدۇ. بۇ پەي قولنى ئېگىش ۋە ئۈستىگە ئۆرۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

يان بىلەك سۆڭىكى (Radius, 桡骨):
قولنىڭ ئاستى قىسمىدىكى ئىككى سۆڭەكنىڭ تاشقى تەرەپتىكىسى بولۇپ، جەينەك بوغۇمى بىلەن بىلەك بوغۇمى ئارىسىدىكى ئايلىنىش ھەرىكىتىدە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى بىلەن ئۇنىڭ كىچىك بېشى (Capitulum) ئارقىلىق تۇتىشىدۇ.

يان بىلەك تەرەپ قوشۇمچە تارىمۇشى (Radial collateral ligament, 桡侧副韧带):
جەينەك بوغۇمىنىڭ سىرتقى يېنىدىكى تارىمۇش بولۇپ، يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىدىن باشلىنىپ يان بىلەك سۆڭىكىگە چاپلىشىدۇ. بۇ تارىمۇش بوغۇمنىڭ يان تەرەپتىكى مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

يان بىلەك سۆڭەك ھالقىسىمان تارىمۇشى (Annular ligament of radius, 桡骨环状韧带):
يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشىنى بىلەك سۆڭىكىگە تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان ھالقىسىمان تارىمۇش بولۇپ، يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتىنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.

يان بىلەك سۆڭەك ھۈررىكى (Radial tuberosity, 桡骨粗隆):
يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى قىسمىدىكى كۆتۈرۈلمە قۇرۇلما بولۇپ، يۇقىرى بىلەك 2 باشلىق مۇسكۇلىنىڭ پېيى شۇ يەرگە چاپلىشىدۇ. بۇ قۇرۇلما قولنىڭ ئېگىلىش ئىقتىدارىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

بىلەك تەرەپ قوشۇمچە تارىمۇش (Ulnar collateral ligament, 尺侧副韧带):
جەينەك بوغۇمىنىڭ ئىچكى يېنىدىكى تارىمۇش بولۇپ، يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىدىن باشلىنىپ بىلەك سۆڭىكىگە چاپلىشىدۇ. بۇ تارىمۇش بوغۇمنىڭ ئىچكى يان مۇقىملىقىنى ساقلاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

جەينەك بوغۇمىنىڭ تونۇشتۇرۇشى

جەينەك بوغۇمى (Elbow Joint) ئىنسان بەدىنىدىكى ئۈچ سۆڭەك: يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى, بىلەك سۆڭىكى (Ulna) ۋە يان بىلەك سۆڭىكى (Radius) نىڭ بىرلىشىشىدىن شەكىللەنگەن مۇرەككەپ بوغۇم. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئىقتىدارى قولنىڭ ئېگىش (flexion) ۋە تۈزلەش (extension) ھەرىكەتلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇش بىلەن بىرگە، يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ بىلەك سۆڭىكى ئەتراپىدا ئايلىنىشى ئارقىلىق سىرتقا ئۆرۈش ۋە ئىچىگە ئۆرۈش ھەرىكەتلىرىنىمۇ ئىجرا قىلىدۇ.

مۇھىم نۇقتىلار:

• • بوغۇم تۈرلىرى: جەينەك بوغۇمى ئۈچ خىل بوغۇمنىڭ يىغىندىسى:
    • يۇقىرى بىلەك-بىلەك سۆڭىكى بوغۇمى (Humeroulnar joint): غالتەك شەكلىدىكى بوغۇم بولۇپ، ئاساسلىقى ئەۋىشتۈرۈش ۋە تۈزلەش ھەرىكىتىنى ئاساس قىلىدۇ.
    • يۇقىرى بىلەك-يان بىلەك سۆڭىكى بوغۇمى (Humeroradial joint): چۆگىلەش شەكلىدىكى بوغۇم بولۇپ، ئەۋىشتۈرۈش، تۈزلەش ۋە ئايلىنىش ھەرىكەتلىرىگە قاتنىشىدۇ.
    • يۇقىرى بىلەك-بىلەك سۆڭىكى ئالدى بوغۇمى (Proximal radioulnar joint): چۆگىلەش شەكلىدىكى بوغۇم بولۇپ، ئاساسلىقى ئۈستىگە ئۆرۈش ۋە ئاستىغا تۆۋەنلىتىش ھەرىكەتلىرىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.
  • تارىمۇشلار: بوغۇم ئەتراپىدىكى تارىمۇشلار (collateral ligaments) بوغۇمنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ. ئاساسلىقلىرى:
    • يان بىلەك تەرەپ قوشۇمچە تارىمۇشى (Radial collateral ligament)
    • بىلەك تەرەپ قوشۇمچە تارىمۇشى (Ulnar collateral ligament)
    • يان بىلەك سۆڭەك ھالقىسىمان تارىمۇشى (Annular ligament)
• مۇسكۇللار ۋە ئىقتىدارى: جەينەك بوغۇمىنى كونترول قىلىدىغان ئاساسلىق مۇسكۇللار:
  • ئېگىش (Flexion): يۇقىرى بىلەك 2 باشلىق مۇسكۇلى ، يۇقىرى بىلەك مۇسكۇلى، بىلەك يۇقىرى بىلەك مۇسكۇلى .
  • تۈزلەش (Extension): يۇقىرى بىلەك 3 باشلىق مۇسكۇلى ، جەينەك مۇسكۇلى .
  • ئۈستىگە ئۆرۈش (Supination): يۇقىرى بىلەك 2 باشلىق مۇسكۇلى، ئۈستىگە ئۆرۈش مۇسكۇلى (Supinator).
  • ئاستىغا ئۆرۈش (Pronation): يانتۇ ئاستىغا تۆۋەنلىتىش مۇسكۇلى ، تۈز ئاستىغا تۆۋەنلىتىش مۇسكۇلى .
• كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى: جەينەك بوغۇمى كۆپ ئۇچرايدىغان زەخىملىنىش ۋە كېسەللىكلەرگە گىرىپتار بولىدۇ:
  • «تېننىس جەينەك بوغۇمى» (Lateral epicondylitis): قولنىڭ سىرتقى يېنىدىكى مۇسكۇللارنىڭ ياللۇغلىنىشى.
  • «گولف ماھىرى جەينەك بوغۇمى» (Medial epicondylitis): قولنىڭ ئىچكى يېنىدىكى مۇسكۇللارنىڭ ياللۇغلىنىشى.
  • جەينەك بوغۇمىنىڭ چىقىپ كېتىشى ياكى سۇنۇشى.
  • بوغۇم ياللۇغى: بوغۇم يۈزلىرىنىڭ قېرىشى ياكى ياللۇغلىنىشى.

جەينەك بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن مۇۋاپىق چېنىقىش، توغرا ھەرىكەت شەكلىنى قوللىنىش، ھەمدە زەخىملىنىشتىن ساقلىنىش مۇھىم. مەسىلەن، قول كۈچىنى ئاشۇرىدىغان ۋە بوغۇم جانلىقلىقىنى يۇقىرى كۆتۈرىدىغان چېنىقىشلار تەۋسىيە قىلىنىدۇ. يۈكنى تەڭپۇڭ تارقىتىش، دائىم قىزىتىش ۋە سوۋۇتۇش ھەرىكەتلىرىنى قىلىش زەخىملىنىش خەۋپىنى ئازايتىدۇ.

يۇقىرىدىكى چۈشەندۈرۈشلەر ئارقىلىق جەينەك بوغۇمىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى، فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى توغرىسىدا تولۇق چۈشەنچىگە ئىگە بولۇشقا بولىدۇ. بۇ بىلىملەر كىشىلەرنىڭ قول ساغلاملىقىنى قوغداش ۋە زەخىملىنىشلەرنى ئۈنۈملۈك داۋالاشتا ئىنتايىن قىممەتلىك رول ئوينايدۇ.