بەدەن ئارقا تېمى ۋېنا ۋە لىمفا سىستېمىسى ئاناتومىيىسى

بەدەننىڭ ئارقا تېمى پەقەت ئومۇرتقا تۈۋرۈكى ۋە دۈمبە مۇسكۇللىرىدىن تەركىب تاپقان تىرەك قۇرۇلمىسى بولۇپلا قالماي، بەلكى كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قوغدايدىغان، شۇنداقلا پۈتۈن بەدەننىڭ قان ئايلىنىش ۋە لىمفا سىستېمىسىدىكى ھاياتىي مۇھىم يوللارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان مۇرەككەپ ئاناتومىيىلىك رايوندۇر. بۇ رايوندا ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئىككى تەرىپىدە، چوڭقۇر قەۋەتتە، بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە ئىچكى ئەزالىرىدىن كەلگەن قان ۋە لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، يۈرەككە قايتۇرىدىغان ئىنتايىن مۇھىم قان تومۇرلار ۋە لىمفا يوللىرى جايلاشقان. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئورنى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش نۇرغۇن كېسەللىكلەرنىڭ دىئاگنوزى ۋە داۋالاش پىلانىنى تۈزۈشتە ئاچقۇچلۇق ئەھمىيەتكە ئىگە.

بۇ ماقالىدە كۆرسىتىلگەن رەسىم كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىنىڭ ئالدى ۋە يان تېمى ئېلىۋېتىلگەندىن كېيىنكى ئارقا تېمىنىڭ چوڭقۇر قۇرۇلمىسىنى، بولۇپمۇ ئۇ يەردىكى ئاساسلىق ۋېنا تومۇرلىرى، لىمفا غوللىرى ۋە لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ تارقىلىشىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بىز تاق ۋېنا سىستېمىسى، تۆۋەنكى كاۋاك ۋېنا، كۆكرەك نەيچىسى ۋە بەل-يانپاش لىمفا تۈگۈنلىرىگە ئوخشاش يادرولۇق قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى كۆزىتىش ئارقىلىق، بەدىنىمىزنىڭ قان ۋە لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قانداق قىلىپ ئۈنۈملۈك ھالدا قايتا ئايلاندۇرىدىغانلىقى ھەققىدە تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشەنچىگە ئېرىشەلەيمىز. بۇ بىلىملەر كلىنىكىلىق ئەمەلىيەتتە، بولۇپمۇ ئوپېراتسىيە، ئۆسمە كېسەللىكلىرى ۋە يۈرەك-قان تومۇر كېسەللىكلىرى ساھەسىدە ئىنتايىن مۇھىمدۇر.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

بەدەن بوشلۇق ئارقا تېمى ۋىناسى، لېمفا نەيچىسى ۋە لېمفا تۈگۈنى
(Veins, lymphatic vessels and lymph nodes of the posterior body wall, 体腔后壁静脉, 淋巴管和淋巴结)
بۇ ئاناتومىيىلىك كۆرۈنۈش كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىنىڭ ئارقا تېمىغا چاپلىشىپ تۇرىدىغان ئاساسلىق قان قايتۇرغۇچى ۋە لىمفا يوللىرىنى ئاشكارىلاپ بېرىدۇ. ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئىككى تەرىپىدە پاراللېل ھالدا ماڭىدىغان تاق ۋېنا سىستېمىسىنى (تاق، يېرىم تاق ۋە قوشۇمچە يېرىم تاق ۋېنالار)، بەدەننىڭ تۆۋەنكى يېرىمىدىكى قاننى يىغىدىغان تۆۋەنكى كاۋاك ۋېنانى، شۇنداقلا پۈتۈن بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە سول يېرىمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدىغان كۆكرەك نەيچىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلار ئارقا تامدىكى مۇسكۇل، سۆڭەك ۋە ئەزالارنىڭ مېتابولىزم مەھسۇلاتلىرىنى ئۈنۈملۈك تازىلاش ۋە بەدەننىڭ سۇيۇقلۇق تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ، شۇنداقلا كېسەللىكلەرنىڭ تارقىلىشىدىكى مۇھىم يول ھېسابلىنىدۇ.

• يۇقارىقى كاۋاك ۋىنا (Superior vena cava, 上腔静脉)
  بەدەننىڭ دیافراگمىدىن يۇقىرى قىسمىدىكى (باش، بويۇن، قول ۋە كۆكرەك) ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، يۈرەكنىڭ ئوڭ دالانچىسىغا قۇيىدىغان چوڭ ۋېنا.
• تاق ۋىنا (Azygos vein, 奇静脉)
  كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ئارقا تېمىدا، ئومۇرتقىنىڭ ئوڭ تەرىپىدە يۇقىرىغا ماڭىدۇ. ئۇ ئوڭ تەرەپتىكى قوۋۇرغا ئارىلىق ۋېنالىرى ۋە يېرىم تاق ۋېنالاردىن كەلگەن قاننى يىغىپ، ئاخىرىدا يۇقىرى كاۋاك ۋېناغا قۇيۇلىدۇ.
• كۆكرەك كانالچىسى (Thoracic duct, 胸导管)
  بەدەندىكى ئەڭ چوڭ لىمفا نەيچىسى. ئۇ خىلوس كۆلچىكىدىن باشلىنىپ، پۈتۈن بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە سول يېرىمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، بويۇن تۈۋىدىكى سول ۋېنا بۇلۇڭىغا قۇيىدۇ.
• قوۋۇرغا ئاستى مۇسكۇلى (Subcostalis muscle, 肋下肌)
  كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئىچكى يۈزىگە جايلاشقان نېپىز مۇسكۇل بولۇپ، قوۋۇرغىلارنى تۆۋەنگە تارتىپ، نەپەس چىقىرىشقا ياردەم بېرىدۇ.
• قوۋۇرغا ئارىلىق لىمفا تۈگۈنى (Intercostal lymph node, 肋间淋巴结)
  قوۋۇرغا ئارىلىقلىرىنىڭ كەينى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ كۆكرەك تېمىنىڭ چوڭقۇر قەۋەتلىرىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى سۈزىدۇ.
• دىئافراگما ئاستى ۋىناسى (Inferior phrenic vein, 膈下静脉)
  دىئافراگمىنىڭ ئاستىنقى يۈزىدىكى قاننى يىغىدۇ. ئوڭ تەرەپتىكىسى تۆۋەنكى كاۋاك ۋېناغا، سول تەرەپتىكىسى كۆپىنچە سول بۆرەك ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ.
• خىلۇس كۆلچىكى (Cisterna chyli, 乳糜池)
  قورساق بوشلۇقىدا، ئومۇرتقىنىڭ ئالدىدا جايلاشقان كېڭەيگەن لىمفا خالتىسى. ئۇ پۇت، داس بوشلۇقى ۋە قورساق بوشلۇقىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، كۆكرەك نەيچىسىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• ئىچكى تەرەپ يايسىمان تارىمۇش (Medial arcuate ligament, 内侧弓状韧带)
  دىئافراگمىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، چوڭ بەل مۇسكۇلىنىڭ ئۈستىدىن ئۆتىدىغان پېيلىق ياي.
• ئوڭ بەل غولى (Right lumbar trunk, 右腰干)
  ئوڭ پۇت، ئوڭ داس بوشلۇقى ۋە قورساقنىڭ ئارقا تېمىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدىغان چوڭ لىمفا غولى. ئۇ خىلوس كۆلچىكىگە قۇيۇلىدۇ.
• دىئافراگما ئوڭ پۇتى (Right crus of diaphragm, 膈右脚)
  دىئافراگمىنىڭ ئومۇرتقىغا تۇتىشىدىغان كۈچلۈك مۇسكۇللۇق پۇتى. ئوڭ پۇتى سول پۇتىدىن ئۇزۇن ۋە كۈچلۈك بولىدۇ.
• تۆۋەنكى كاۋاك ۋىناسى (Inferior vena cava, 下腔静脉)
  بەدەننىڭ دیافراگمىدىن تۆۋەن قىسمىدىكى بارلىق ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ، يۈرەكنىڭ ئوڭ دالانچىسىغا قۇيىدىغان ئەڭ چوڭ ۋېنا.
• بەل يۇقىرىلىغۇچى ۋىناسى (Ascending lumbar vein, 腰升静脉)
  بەل ئومۇرتقىلىرىنىڭ ئىككى يېنىدا يۇقىرىغا ماڭىدىغان ۋېنا. ئۇ تۆۋەندە يانپاش غول ۋېناسى، يۇقىرىدا تاق (ئوڭدا) ۋە يېرىم تاق (سولدا) ۋېنالارنى تۇتاشتۇرۇپ، كاۋاك ۋېنا توسۇلغاندا مۇھىم قوشۇمچە يول ھاسىل قىلىدۇ.
• بەل چاسا مۇسكۇلى (Quadratus lumborum muscle, 腰方肌)
  قورساقنىڭ ئارقا تېمىدىكى چوڭقۇر مۇسكۇل. ئۇ بەلنى يانغا ئېگىشكە ۋە تۇراقلاشتۇرۇشقا قاتنىشىدۇ.
• بەل لىمفا تۈگۈنى (Lumbar lymph nodes, 腰淋巴结)
  قورساق ئائورتىسى ۋە تۆۋەنكى كاۋاك ۋېنا ئەتراپىغا جايلاشقان. ئۇ قورساقنىڭ ئارقا تېمى، بۆرەك، كۆپىيىش ئەزالىرى ۋە پۇتنىڭ چوڭقۇر لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• يانپاش ئومۇمىي لىمفا تۈگۈنى (Common iliac lymph nodes, 髂总淋巴结)
  يانپاش غول قان تومۇرلىرىنى بويلاپ جايلاشقان. ئۇ داس بوشلۇقى ۋە پۇتتىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• يانپاش سىرتقى لىمفا تۈگۈنى (External iliac lymph nodes, 髂外淋巴结)
  يانپاش سىرتقى قان تومۇرلىرىنى بويلاپ جايلاشقان. ئۇ پۇت ۋە قورساق تېمىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• يانپاش ئىچكى لىمفا تۈگۈنى (Internal iliac lymph nodes, 髂内淋巴结)
  يانپاش ئىچكى قان تومۇرلىرىنى بويلاپ جايلاشقان. ئۇ داس بوشلۇقىدىكى ئەزالارنىڭ لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• يانپاش غول ۋىناسى (Common iliac vein, 髂总静脉)
  ئىچكى ۋە سىرتقى يانپاش ۋېنالىرىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولۇپ، ئىككى تەرەپتىكى يانپاش غول ۋېناسى بىرلىشىپ تۆۋەنكى كاۋاك ۋېناسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
• يانپاش غول ئارتېرىيىسى (Common iliac artery, 髂总动脉)
  قورساق ئائورتىسىنىڭ كىندىك səviyyəsində ئىككىگە بۆلۈنۈشىدىن ھاسىل بولىدۇ.
• ئائورتا قورساق قىسمى / قورساق ئائورتاسى (Abdominal aorta, 主动脉腹部/腹主动脉)
  ئائورتانىڭ دىئافراگمىدىن ئۆتۈپ قورساق بوشلۇقىغا كىرگەن قىسمى. ئۇ قورساق بوشلۇقىدىكى بارلىق ئەزالار ۋە پۇتنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• بەل ۋىناسى (Lumbar veins, 腰静脉)
  قورساقنىڭ ئارقا تېمىدىكى قاننى يىغىپ، كۆپىنچە بەل يۇقىرىلىغۇچى ۋېناسىغا، بەزىلىرى بىۋاسىتە تۆۋەنكى كاۋاك ۋېناغا قۇيۇلىدۇ.
• دىئافراگما سول پۇتى (Left crus of diaphragm, 膈左脚)
  دىئافراگمىنىڭ ئومۇرتقىغا تۇتىشىدىغان سول تەرەپتىكى مۇسكۇللۇق پۇتى.
• سول بەل غولى (Left lumbar trunk, 左腰干)
  سول پۇت، سول داس بوشلۇقى ۋە قورساقنىڭ ئارقا تېمىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدىغان چوڭ لىمفا غولى.
• ئۈچەي غولى (Intestinal trunk, 肠干)
  ھەزىم قىلىش ئەزالىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدىغان لىمفا غولى. ئۇ بەل غوللىرى بىلەن بىرلىكتە خىلوس كۆلچىكىگە قۇيۇلىدۇ.
• دىئافراگما (Diaphragm, 膈)
  كۆكرەك بوشلۇقى بىلەن قورساق بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدىغان گۈمبەز شەكىللىك، نەپەسلىنىشنىڭ ئاساسلىق مۇسكۇلى.
• يېرىم تاق ۋىنا (Hemiazygos vein, 半奇静脉)
  كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ سول تەرىپىدىكى تۆۋەنكى قىسىم قوۋۇرغا ئارىلىق ۋېنالىرىنىڭ قانىنى يىغىپ، ئومۇرتقىنى كېسىپ ئۆتۈپ تاق ۋېناغا قۇيۇلىدۇ.
• قوۋۇرغا ئارىلىق ئارقا ۋىناسى (Posterior intercostal vein, 肋间后静脉)
  ھەر بىر قوۋۇرغا ئارىلىقىنىڭ كەينى تەرىپىدىكى قاننى يىغىدۇ. ئوڭ تەرەپتىكىلەر تاق ۋېناغا، سول تەرەپتىكىلەر يېرىم تاق ۋە قوشۇمچە يېرىم تاق ۋېنالارغا قۇيۇلىدۇ.
• قوۋۇرغا ئارىلىق سىرتقى مۇسكۇلى (External intercostal muscle, 肋间外肌)
  قوۋۇرغا ئارىلىقىدىكى يۈزە مۇسكۇل بولۇپ، قىسقىرىش ئارقىلىق قوۋۇرغىلارنى كۆتۈرۈپ، نەپەس ئېلىشقا ياردەم بېرىدۇ.
• قوۋۇرغا ئارىلىق ئىچكى مۇسكۇلى (Internal intercostal muscle, 肋间内肌)
  قوۋۇرغا ئارىلىقىدىكى چوڭقۇر مۇسكۇل بولۇپ، ئاساسلىقى نەپەس چىقىرىشقا قاتنىشىدۇ.
• قوشۇمچە يېرىم تاق ۋىنا (Accessory hemiazygos vein, 副半奇静脉)
  كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ سول تەرىپىدىكى يۇقىرىقى قىسىم قوۋۇرغا ئارىلىق ۋېنالىرىنىڭ قانىنى يىغىپ، تاق ۋېناغا ياكى يېرىم تاق ۋېناغا قۇيۇلىدۇ.
• باش بىلەك ۋىناسى (Brachiocephalic vein, 头臂静脉)
  ھەر تەرەپتىكى بويۇن ئىچكى ۋېناسى بىلەن ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ۋېناسىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولىدۇ. ئىككى تەرەپتىكى باش-بىلەك ۋېناسى بىرلىشىپ يۇقىرى كاۋاك ۋېناسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
• بويۇن ئىچكى ۋىناسى (Internal jugular vein, 颈内静脉)
  باش ۋە بويۇندىكى قاننى يىغىدىغان ئاساسلىق چوڭ ۋېنا تومۇرى.

بەدەننىڭ ئارقا تېمىدىكى ۋېنا ۋە لىمفا قۇرۇلمىلىرى ئاددىي يول بولۇپلا قالماستىن، بەلكى كۆپلىگەن كلىنىكىلىق ھادىسىلەر بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك مۇرەككەپ تور ھېسابلىنىدۇ. ئۇلارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورۇنلاشتۇرۇلۇشى ۋە فۇنكسىيەسى بەدەننىڭ نورمال فىزىئولوگىيىلىك پائالىيىتى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

تاق ۋېنا سىستېمىسى (تاق، يېرىم تاق، قوشۇمچە يېرىم تاق ۋېنالار) نىڭ ئەڭ مۇھىم كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى شۇكى، ئۇ يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى كاۋاك ۋېنالار ئارىسىدا مۇھىم بىر قوشۇمچە يول ھاسىل قىلىدۇ. ئەگەر ھەر قانداق بىر كاۋاك ۋېنا توسۇلۇپ قالسا (مەسىلەن، ئۆسمە بېسىۋېلىش ياكى تومۇر توسۇلۇش)، قان بۇ تاق ۋېنا سىستېمىسى ئارقىلىق ئايلىنىپ ئۆتۈپ، يۈرەككە قايتىپ كېلەلەيدۇ. بۇ بەدەننىڭ بىر خىل تەبىئىي «ئايلانما يول» مېخانىزمىدۇر.

لىمفا سىستېمىسى جەھەتتە، كۆكرەك نەيچىسى بەدەندىكى ئەڭ چوڭ لىمفا يولى بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۇنىڭ زەخىملىنىشى ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. مەسىلەن، كۆكرەك بوشلۇقى ئوپېراتسىيەسىدە ياكى كۆكرەككە زەخىم يەتكەندە كۆكرەك نەيچىسى يېرىلىپ كەتسە، ئۈچەيدىن كەلگەن مايلىق لىمفا سۇيۇقلۇقى (خىلوس) كۆكرەك بوشلۇقىغا ئېقىپ چىقىپ، خىلوسلۇق كۆكرەك (chylothorax) نى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بۇ ئوزۇقلۇق يېتىشمەسلىك ۋە نەپەس قىيىنلىشىشقا سەۋەب بولىدىغان جىددىي ئەھۋال.

بەدەن ئارقا تېمىدىكى بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ كلىنىكىلىق نۇقتىلىرى:

• ۋېنا قان قايتىشى: تاق ۋېنا سىستېمىسى كاۋاك ۋېنالار توسۇلغاندا ھاياتىي مۇھىم قوشۇمچە قان قايتىش يولى بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• لىمفا ئاقتۇرۇش: كۆكرەك نەيچىسى ۋە خىلوس كۆلچىكى بەدەننىڭ كۆپ قىسىم لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىش مەركىزى.
• ئۆسمە چاچراش: قورساق ۋە داس بوشلۇقىدىكى راكلار (مەسىلەن، بۆرەك راكى، ئۇرۇقدان راكى، بالىياتقۇ بوينى راكى) بەل ۋە يانپاش لىمفا تۈگۈنلىرىگە ئاسان مېتاستاز بېرىدۇ. بۇ لىمفا تۈگۈنلىرىنى تەكشۈرۈش راكنىڭ باسقۇچىنى ئېنىقلاشتا ئىنتايىن مۇھىم.
• يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىشى: ئارقا تامدىكى يۇقۇملىنىشلار بۇ ۋېنا ۋە لىمفا يوللىرىنى بويلاپ يۇقىرىغا ياكى تۆۋەنگە تارقىلىشى مۇمكىن.
• ئوپېراتسىيەدىكى ئەھمىيىتى: قورساق ئارقا بوشلۇقى ۋە كۆكرەك ئوپېراتسىيەلىرىدە، بۇ چوڭ قان تومۇرلار ۋە لىمفا نەيچىلىرىنى زەخىملەندۈرۈپ قويۇشتىن ئېھتىيات قىلىش كېرەك.

خۇلاسىلىغاندا، بەدەن بوشلۇقىنىڭ ئارقا تېمىدىكى ۋېنا ۋە لىمفا سىستېمىسى بەدەننىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى ساقلاشتىكى ھالقىلىق قۇرۇلمىلار بولۇپ، ئۇلارنىڭ ئاناتومىيىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش زامانىۋى تېبابەتچىلىكنىڭ نۇرغۇن ساھەلىرىدە كەم بولسا بولمايدۇ.