كۆز چانىقى ئاناتومىيەسى

كۆز چانىقىنىڭ ئاناتومىيەسى: كۆرۈش دۇنياسىنى باشقۇرىدىغان مۇرەككەپ قۇرۇلمىلار

كۆز چانىقى (Orbit) باش سۆڭەكنىڭ ئالدى قىسمىغا جايلاشقان بىر جۈپ كونۇس شەكىللىك سۆڭەك ئويمىنى بولۇپ، ئۇ كۆز ئالمىسى ۋە ئۇنىڭ قوشۇمچە قۇرۇلمىلىرىنى ئوراپ تۇرۇپ قوغدايدىغان «مۇستەھكەم قورغان» ھېسابلىنىدۇ. بۇ چەكلىك بوشلۇق ئىچىگە كۆز ئالمىسى، كۆز ھەرىكەتلەندۈرگۈچى مۇسكۇللار، ئۇلارنى كونترول قىلىدىغان نېرۋىلار، قان بىلەن تەمىنلەيدىغان قان تومۇرلار، ياش بېزى ۋە مول ماي توقۇلمىلىرى قاتارلىق ئىنتايىن نازۇك ۋە مۇرەككەپ قۇرۇلمىلار زىچ ئورۇنلاشقان. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ ئىشلىشى كۆرۈش ئىقتىدارىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشنىڭ ئاساسىدۇر.

بۇ ماقالىدە، كۆز چانىقى ۋە ئۇنىڭ ئىچىدىكى قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيەسى يان تەرەپ ۋە ئۈستى تەرەپتىن كېسىلگەن ئىككى خىل كۆرۈنۈش ئارقىلىق تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ. كۆز ھەرىكىتىنى باشقۇرىدىغان مېڭە نېرۋىلىرىنىڭ (III, IV, VI) قانداق تارقىلىدىغانلىقى، يۈز سېزىمىگە مەسئۇل ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ شاخلىرى، ھەمدە كۆز قارىچۇقى ۋە ياش بېزىنى كونترول قىلىدىغان ئاپتونومىك نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئۆزگىچە قۇرۇلمىلىرى بۇ رەسىملەردە ئېنىق نامايان قىلىنغان. بۇ مۇرەككەپ ئاناتومىيەلىك مۇناسىۋەتلەرنى چۈشىنىش، كۆز كېسەللىكلىرى، نېرۋا سىستېمىسى كېسەللىكلىرى ۋە باش سۆڭەك زەخىملىنىشلىرىگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

 چاناق ۋە چاناق ئىچى قۇرۇلمىلىرى: سىرتقى تەرەپ كۆرۈنۈشى
(Orbit and its Contents: Lateral View, 眶及眶内容外侧面)

كۆز چانىقىنىڭ سىرتقى تەرىپىدىن قارىغان بۇ كۆرۈنۈش، كۆز ئالمىسىنىڭ يان تەرىپىدىكى مۇسكۇل، نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئۆزئارا مۇناسىۋىتىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ نۇقتىدىن قارىغاندا، كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋىنىڭ (CN III) ئۈستۈنكى ۋە تۆۋەنكى شاخلارغا بۆلۈنۈشى، كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنىنىڭ ئورنى ۋە ئۇنىڭغا ئۇلانغان پاراسیمپاتىك، سیمپاتىك ۋە سەزگۈ يىلتىزلىرى ئېنىق كۆرۈنىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، ئۈچ ئاچا نېرۋا تۈگۈنىدىن چىققان كۆز نېرۋىسىنىڭ (V1) پىشانە، ياش بېزى ۋە بۇرۇن-كىرپىكسىمان نېرۋىلارغا بۆلۈنۈپ، كۆز چانىقى ۋە يۈزنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنىڭ سېزىمىنى قانداق باشقۇرىدىغانلىقى نامايان بولىدۇ.

• ئۈستۈككى قاپاقنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Levator palpebrae superioris muscle, 提上睑肌)
  بۇ مۇسكۇل ئۈستۈنكى قاپاقنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، كۆزنى ئېچىشقا مەسئۇل. ئۇ كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا (CN III) تەرىپىدىن كونترول قىلىنىدۇ.
• كۆز چانىقى ئۈستۈنكى نېرۋا (Supraorbital nerve, 眶上神经)
  پىشانە نېرۋىسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، پىشانە، باش تېرىسىنىڭ ئالدى قىسمى ۋە ئۈستۈنكى قاپاقنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• غالتەك ئۈستۈنكى نېرۋا (Supratrochlear nerve, 滑车上神经)
  بۇمۇ پىشانە نېرۋىسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، پىشانىنىڭ ئىچكى قىسمى ۋە ئۈستۈنكى قاپاقنىڭ ئىچكى بۇلۇڭىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• ئۈستى تۈز مۇسكۇل (Superior rectus muscle, 上直肌)
  كۆز ئالمىسىنى يۇقىرىغا ۋە ئازراق ئىچكە قايرىشقا مەسئۇل. ئۇ كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا (CN III) تەرىپىدىن كونترول قىلىنىدۇ.
• ئاستى قىيپاش مۇسكۇل (Inferior oblique muscle, 下斜肌)
  كۆز ئالمىسىنى يۇقىرىغا ۋە تاشقىرىغا قايرىشقا مەسئۇل. ئۇمۇ كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا (CN III) تەرىپىدىن كونترول قىلىنىدۇ.
• كىرپىكسىمان قىسقا نېرۋا (Short ciliary nerves, 睫状短神经)
  كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنىدىن چىقىپ، كۆز قارىچۇقىنى كىچىكلىتىدىغان ۋە كىرىستالنى تەڭشەيدىغان مۇسكۇللارنى كونترول قىلىدىغان پاراسیمپاتىك تالالارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
• ئۈستۈنكى چىش ئوقۇرى ئوتتۇرا شېخى (Middle superior alveolar nerve, 上牙槽中支)
  چاناق ئاستى نېرۋىسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، ئۈستۈنكى ئالدى ئېزىق چىشلار ۋە ئۇنىڭ چىش مىلىكىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• ئۈستۈنكى چىش ئوقۇرى ئالدىنقى شېخى (Anterior superior alveolar nerve, 上牙槽前支)
  بۇمۇ چاناق ئاستى نېرۋىسىنىڭ شاخچىسى بولۇپ، ئۈستۈنكى كېسىچ، قوزۇق چىشلار ۋە ئۇلارنىڭ چىش مىلىكىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• چاناق ئاستى نېرۋا (Infraorbital nerve, 眶下神经)
  يۇقىرى ئىڭەك نېرۋىسىنىڭ (V2) داۋامى بولۇپ، ئاستىنقى قاپاق، بۇرۇننىڭ يان تەرىپى، ئۈستۈنكى كالپۇك ۋە چىشلارنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنى (Ciliary ganglion, 睫状神经节)
  كۆز چانىقى ئىچىدىكى كىچىك بىر پاراسیمپاتىك نېرۋا تۈگۈنى. ئۇ كۆز قارىچۇقىنىڭ كىچىكلىشى ۋە فوكۇسنى تەڭشەش رېفلېكسىنىڭ مۇھىم بىر پونكىتى.
• ئۈستۈنكى چىش ئوقۇرى ئارقا شېخى (Posterior superior alveolar nerve, 上牙槽后支)
  يۇقىرى ئىڭەك نېرۋىسىدىن (V2) بىۋاسىتە چىقىپ، ئۈستۈنكى ئارقا ئېزىق چىشلارنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى پارا سېمپاتىك يىلتىزى (Parasympathetic root of oculomotor nerve, 动眼副交感根)
  كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋىنىڭ تۆۋەنكى شېخىدىن چىقىپ، كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنىگە كىرىدۇ.
• سىمپاتىك يىلتىزى (Sympathetic root, 交感根)
  بويۇن ئىچكى ئارتېرىيەسى ئەتراپىدىكى سیمپاتىك نېرۋا چىگىشىدىن كېلىپ، كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنىدىن ئۆتۈپ، كۆز قارىچۇقىنى كېڭەيتىشكە قاتنىشىدۇ.
• قانات – تاڭلاي نېرۋا تۈگۈنى (Pterygopalatine ganglion, 翼腭神经节)
  يۈز نېرۋىسىغا (VII) مۇناسىۋەتلىك پاراسیمپاتىك نېرۋا تۈگۈنى بولۇپ، ياش بېزى، بۇرۇن ۋە تاڭلاي بەزلىرىنىڭ ئاجرىتىلىشىنى كونترول قىلىدۇ.
• كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا تۆۋەنكى شېخى (Inferior branch of oculomotor nerve, 动眼神经下支)
  بۇ شاخچە ئىچكى، ئاستى تۈز مۇسكۇللارنى ۋە ئاستى قىيپاش مۇسكۇلنى كونترول قىلىدۇ.
• ئۈچ ئاچا نېرۋا تۈگۈنى (Trigeminal ganglion, 三叉神经节)
  ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ (V) سەزگۈ ھۈجەيرىلىرىنىڭ تېنى جايلاشقان چوڭ بىر نېرۋا تۈگۈنى.
• غالتەك نېرۋا (Trochlear nerve, CN IV, 滑车神经)
  ئۈستۈنكى قىيپاش مۇسكۇلنى كونترول قىلىپ، كۆزنى تۆۋەنگە ۋە ئىچكە ھەرىكەتلەندۈرىدۇ.
• كەرگۈچى نېرۋا (Abducens nerve, CN VI, 展神经)
  تاشقى تۈز مۇسكۇلنى كونترول قىلىپ، كۆزنى تاشقىرىغا ھەرىكەتلەندۈرىدۇ.
• كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا (Oculomotor nerve, CN III, 动眼神经)
  كۆپ قىسىم كۆز ھەرىكەتلەندۈرگۈچى مۇسكۇللارنى ۋە كۆز قارىچۇقىنىڭ كىچىكلىشىنى كونترول قىلىدۇ.
• كۆز نېرۋىسى (Ophthalmic nerve, CN V1, 眼神经)
  ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ بىرىنچى شاخچىسى بولۇپ، كۆز، كۆز چانىقى، پىشانە ۋە بۇرۇننىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• كۆز ئارتېرىيىسى (Ophthalmic artery, 眼动脉)
  بويۇن ئىچكى ئارتېرىيەسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، كۆز چانىقى ئىچىدىكى بارلىق قۇرۇلمىلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• ياش بېزى نېرۋىسى (Lacrimal nerve, 泪腺神经)
  كۆز نېرۋىسىنىڭ (V1) بىر شاخچىسى بولۇپ، ياش بېزىنىڭ سېزىمىنى ۋە يۈز نېرۋىسىدىن كەلگەن پاراسیمپاتىك تالالارنى ئېلىپ مېڭىپ، ياش ئاجرىتىشنى كونترول قىلىدۇ.
• پىشانە نېرۋا (Frontal nerve, 额神经)
  كۆز نېرۋىسىنىڭ (V1) ئەڭ چوڭ شاخچىسى بولۇپ، پىشانە ۋە باش تېرىسىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا يۇقارىقى شېخى (Superior branch of oculomotor nerve, 动眼神经上支)
  بۇ شاخچە ئۈستۈنكى تۈز مۇسكۇل ۋە ئۈستۈنكى قاپاقنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلنى كونترول قىلىدۇ.
• بۇرۇن كىرپىكسىمان نېرۋا (Nasociliary nerve, 鼻睫神经)
  كۆز نېرۋىسىنىڭ (V1) بىر شاخچىسى بولۇپ، كۆز ئالمىسى، بۇرۇن بوشلۇقى ۋە غەلۋىر كاۋىكىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• كىرپىكسىمان ئۇزۇن نېرۋا (Long ciliary nerves, 睫状长神经)
  بۇرۇن كىرپىكسىمان نېرۋىسىدىن چىقىپ، كۆز ئالمىسىنىڭ سېزىمىنى און سیمپاتىك تالالارنى يەتكۈزىدۇ.

چاناق ۋە چاناق ئىچى قۇرۇلمىلىرى: ئۈستى تەرەپ كۆرۈنۈشى
(Orbit and its Contents: Superior View, 眶及眶内容上面观)

كۆز چانىقىنىڭ ئۈستىدىن قارىغان بۇ كۆرۈنۈش، كۆز ھەرىكەتلەندۈرگۈچى مۇسكۇللارنىڭ كۆز ئالمىسىنى قانداق ئوراپ تۇرىدىغانلىقىنى ۋە ئۇلارنىڭ كۆز چانىقى ئۇچىدىكى ئورتاق پاي ھالقىسىدىن قانداق باشلىنىدىغانلىقىنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇ. بۇ نۇقتىدىن، كۆرۈش نېرۋىسىنىڭ (CN II) كۆز ئالمىسىنىڭ ئارقىسىدىن چىقىپ، كۆرۈش قانىلى ئارقىلىق باش سۆڭەك بوشلۇقىغا قانداق كىرىدىغانلىقىنى كۆرۈۋالغىلى بولىدۇ. شۇنداقلا، غارسىمان كاۋاكنىڭ كۆز چانىقى ئۇچى بىلەن بولغان يېقىن مۇناسىۋىتى ۋە ئۇنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدىغان بويۇن ئىچكى ئارتېرىيەسى ۋە كۆپلىگەن مېڭە نېرۋىلىرىنىڭ ئورۇنلاشتۇرۇلۇشىمۇ ئېنىق نامايان بولىدۇ.

• كىرپىكسىمان ئۇزۇن نېرۋا (Long ciliary nerves, 睫状长神经)
  بۇرۇن-كىرپىكسىمان نېرۋىسىدىن چىقىپ، كۆز ئالمىسىنىڭ سېزىمىنى און سیمپاتىك تالالارنى يەتكۈزىدۇ.
• ئۈستۈنكى قاپاقنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Levator palpebrae superioris muscle, 提上睑肌)
  ئۈستىدىن قارىغاندا بۇ ئەڭ يۈزەكى مۇسكۇل بولۇپ، ئۈستۈنكى تۈز مۇسكۇلنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان.
• ئۈستى تۈز مۇسكۇل (Superior rectus muscle, 上直肌)
  كۆز ئالمىسىنى يۇقىرىغا ھەرىكەتلەندۈرىدىغان بۇ مۇسكۇل، ئۈستىدىن قارىغاندا كۆرۈش نېرۋىسىنىڭ ئۈستىدە ماڭىدۇ.
• ياش بېزى (Lacrimal gland, 泪腺)
  كۆز چانىقىنىڭ ئۈستى-تاشقى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، كۆز يېشىنى ئىشلەپچىقىرىپ، كۆز يۈزىنى نەمخۇش قىلىدۇ.
• چاناق ئۈستى نېرۋىسى (Supraorbital nerve, 眶上神经)
  پىشانە نېرۋىسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، ئۈستىدىن قارىغاندا كۆز چانىقىنىڭ ئۆگزىسىنى بويلاپ ئالدىغا ماڭىدۇ.
• كىرپىكسىمان قىسقا نېرۋا (Short ciliary nerves, 睫状短神经)
  كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنىدىن چىقىپ، كۆرۈش نېرۋىسىنى ئوراپ كۆز ئالمىسىنىڭ ئارقىسىغا كىرىدۇ.
• پىشانە نېرۋا (Frontal nerve, 额神经)
  كۆز نېرۋىسىنىڭ (V1) ئەڭ چوڭ شاخچىسى بولۇپ، ئۈستىدىن قارىغاندا ئەڭ يۈزەكى ئورۇندا ماڭىدۇ.
• كۆز ئۈستى ۋىناسى (Superior ophthalmic vein, 眼上静脉)
  كۆز چانىقىدىكى قان قېنىنى يىغىپ، ئارقىغا مېڭىپ غارسىمان كاۋاكقا ئېقىپ كىرىدۇ.
• كىرپىكسىمان نېرۋا تۈگۈنى (Ciliary ganglion, 睫状神经节)
  كۆرۈش نېرۋىسى بىلەن تاشقى تۈز مۇسكۇلنىڭ ئارىسىغا جايلاشقان كىچىككىنە نېرۋا تۈگۈنى.
• كۆز نېرۋىسى (Ophthalmic nerve, CN V1, 眼神经)
  ئۈچ ئاچا نېرۋىنىڭ بىرىنچى شاخچىسى بولۇپ، ئۈستۈنكى چاناق يېرىقىدىن كۆز چانىقىغا كىرىدۇ.
• كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا (Oculomotor nerve, CN III, 动眼神经)
  ئۈستۈنكى چاناق يېرىقىدىن ئۆتۈپ، ئۈستۈنكى ۋە تۆۋەنكى شاخلارغا بۆلۈنىدۇ.
• غالتەك نېرۋا (Trochlear nerve, CN IV, 滑车神经)
  ئۈستۈنكى چاناق يېرىقىدىن كۆز چانىقىغا كىرىپ، ئۈستۈنكى قىيپاش مۇسكۇلغا بارىدۇ.
• مېڭە قاتتىق پەردىسى (Dura mater, 硬脑膜)
  كۆز چانىقىنىڭ ئارقىسىدا مېڭىنى ئوراپ تۇرىدىغان قوغداش قەۋىتى.
• ئۈچ ئاچا نېرۋا (Trigeminal nerve, CN V, 三叉神经)
  ئۈچ ئاچا نېرۋا تۈگۈنى غارسىمان كاۋاكنىڭ يېنىغا جايلاشقان بولۇپ، كۆز نېرۋىسى (V1) شۇ يەردىن چىقىدۇ.
• كەرگۈچى نېرۋا (Abducens nerve, CN VI, 展神经)
  غارسىمان كاۋاكنىڭ ئىچىدىن ئۆتۈپ، ئۈستۈنكى چاناق يېرىقى ئارقىلىق كۆز چانىقىغا كىرىدۇ.
• بۇلۇتسىمان كاۋاك (Cavernous sinus, 海绵窦)
  كۆز چانىقىنىڭ ئۇچىنىڭ كەينىگە جايلاشقان مۇھىم بىر دۇرال ۋېنا سىنۇسى.
• نىگىز چىگىشى (Basilar plexus, 基底丛)
  باش سۆڭەك تۈۋىگە جايلاشقان ۋېنا تورى بولۇپ، ئىككى تەرەپتىكى غارسىمان كاۋاكلارنى تۇتاشتۇرىدۇ.
• بويۇن ئىچكى ئارتېرىيە (Internal carotid artery, 颈内动脉)
  غارسىمان كاۋاكنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيە.
• مېڭە ئاستى بېزى / ھىپوفىز (Pituitary gland, 垂体)
  تۈرك ئېگەرىگە جايلاشقان بولۇپ، ئىككى غارسىمان كاۋاكنىڭ ئارىسىدا تۇرىدۇ.
• بۇلۇتسىمان ئارىلىق كاۋىكى (Intercavernous sinus, 海绵间窦)
  ئىككى تەرەپتىكى غارسىمان كاۋاكنى ئالدى ۋە ئارقا تەرەپتىن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ.
• كۆرۈش نېرۋىسى (Optic nerve, CN II, 视神经)
  كۆز ئالمىسىنىڭ ئارقىسىدىن چىقىپ، كۆرۈش قانىلى ئارقىلىق باش سۆڭەك بوشلۇقىغا كىرىدۇ.
• كۆز ئارتېرىيە (Ophthalmic artery, 眼动脉)
  كۆرۈش قانىلى ئارقىلىق كۆرۈش نېرۋىسى بىلەن بىللە كۆز چانىقىغا كىرىدۇ.
• بۇرۇن كىرپىكسىمان نېرۋا (Nasociliary nerve, 鼻睫神经)
  كۆز نېرۋىسىنىڭ (V1) بىر شاخچىسى بولۇپ، كۆرۈش نېرۋىسىنىڭ ئۈستىدىن كېسىپ ئۆتۈپ، ئىچكى تامغا قاراپ ماڭىدۇ.
• غەلۋىر ئارقا نېرۋا (Posterior ethmoidal nerve, 筛后神经)
  بۇرۇن-كىرپىكسىمان نېرۋىسىدىن چىقىپ، ئارقا غەلۋىر كاۋىكى ۋە كېپىنەك كاۋىكىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• ئۈستى قىيپاش مۇسكۇل (Superior oblique muscle, 上斜肌)
  كۆز چانىقىنىڭ ئۈستى-ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئۇنىڭ پېيى غالتەك ئارقىلىق ئۆتۈپ كۆز ئالمىسىغا بېكىنىدۇ.
• ئىچكى تۈز مۇسكۇل (Medial rectus muscle, 内直肌)
  كۆز ئالمىسىنى ئىچكە قارىتىپ ھەرىكەتلەندۈرىدۇ.
• غەلۋىر كاۋىكى (Ethmoidal sinus, 筛窦)
  كۆز چانىقىنىڭ ئىچكى تېمىغا قوشنا بولغان بۇرۇن يېنى كاۋىكى.
• غەلۋىر ئالدىنقى نېرۋا (Anterior ethmoidal nerve, 筛前神经)
  بۇرۇن-كىرپىكسىمان نېرۋىسىنىڭ ئاخىرقى شاخچىسى بولۇپ، بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• غالتەك ئاستى نېرۋا (Infratrochlear nerve, 滑车下神经)
  بۇرۇن-كىرپىكسىمان نېرۋىسىدىن چىقىپ، كۆزنىڭ ئىچكى بۇلۇڭى، ياش خالتىسى ۋە قاپاقنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
• غالتەك ئۈستى نېرۋا (Supratrochlear nerve, 滑车上神经)
  پىشانە نېرۋىسىنىڭ بىر شاخچىسى بولۇپ، پىشانىنىڭ ئىچكى قىسمىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.

خۇلاسە ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

كۆز چانىقىنىڭ مۇرەككەپ ئاناتومىيەسى ئۇنىڭ فۇنكسىيەسىنىڭ ئىنچىكە ۋە نازۇك بولۇشىنى بەلگىلىگەن. كۆز ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدىغان ئۈچ جۈپ مېڭە نېرۋىسى (III, IV, VI) نىڭ ھەر قانداق بىرىنىڭ زەخىملىنىشى ئالاھىدە كلىنىكىلىق ئالامەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بۇ ئالامەtlerni توغرا پەرقلەندۈرۈش نېرۋا كېسەللىكلىرىنىڭ ئورنىنى ئېنىقلاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

• كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرگۈچى نېرۋا (CN III) پالەچلىكى: بىمارنىڭ كۆزى «تۆۋەنگە ۋە تاشقىرىغا» قايرىلىپ قالىدۇ، چۈنكى تاشقى تۈز ۋە ئۈستى قىيپاش مۇسكۇللارنىڭ رولى ئۈستۈنلۈكنى ئىگىلەيدۇ. بۇنىڭ بىلەن بىللە، ئۈستۈنكى قاپاق تۆۋەنلەپ (ptosis) ۋە كۆز قارىچۇقى كېڭىيىپ كېتىدۇ.
• غالتەك نېرۋا (CN IV) پالەچلىكى: بىمارنىڭ كۆزىنى تۆۋەنگە ۋە ئىچكە قايرىشى قىيىنلىشىدۇ. بۇ ئەھۋال ئادەتتە پەلەمپەيدىن چۈشكەندە ياكى كىتاب ئوقۇغاندا نەرسىلەرنى قوش كۆرۈش (vertical diplopia) بىلەن ئىپادىلىنىدۇ.
• كەرگۈچى نېرۋا (CN VI) پالەچلىكى: بىمارنىڭ كۆزىنى تاشقىرىغا قايرىيالمايدۇ، بۇ توغرا يۆنىلىشلىك قوش كۆرۈشنى (horizontal diplopia) كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

بۇنىڭدىن باشقا، كۆز چانىقىغا مۇناسىۋەتلىك باشقا كلىنىكىلىق ئەھۋاللارمۇ بار:

• چاناق پارتلاش خاراكتېرلىك سۇنۇقى (Orbital blowout fracture): كۆزگە بىۋاسىتە زەربە يەتكەندە، چاناقتىكى بېسىمنىڭ تۇيۇقسىز ئۆرلىشىدىن، ئۇنىڭ ئەڭ ئاجىز بولغان ئاستى ياكى ئىچكى تېمى سۇنۇپ كېتىشى مۇمكىن. بۇ ئەھۋالدا مۇسكۇللار سۇنۇق يېرىققا قىسىلىپ قېلىپ، كۆز ھەرىكىتىنىڭ چەكلىنىشى ۋە قوش كۆرۈشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• غارسىمان كاۋاك ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى (Cavernous sinus syndrome): غارسىمان كاۋاكتىكى يۇقۇملىنىش، ترومبوز ياكى ئۆسمە سەۋەبىدىن، ئۇنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدىغان كۆپلىگەن مېڭە نېرۋىلىرى (III, IV, V1, VI) بىرلا ۋاقىتتا زەخىملىنىپ، مۇرەككەپ كۆز ھەرىكىتى توسالغۇلىرى ۋە يۈز سېزىمىنىڭ يوقىلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

خۇلاسىلىغاندا، كۆز چانىقى پەقەت كۆزنى قوغدايدىغان سۆڭەك قۇرۇلما بولۇپلا قالماي، بەلكى كۆرۈش سىستېمىسىنىڭ قوماندانلىق مەركىزىدۇر. ئۇنىڭ ئىچىدىكى ھەر بىر مۇسكۇل، نېرۋا ۋە قان تومۇرنىڭ ئورنى ۋە فۇنكسىيەسىنى ئىنچىكە ئىگىلەش، كۆز كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى، نېرۋا كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى ۋە باش-بويۇن ئوپېراتسىيە دوختۇرلىرى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان ئاساسىي بىلىمدۇر.