قۇلاق سۇپرىسى ۋە قۇلاق كۆمۈرچەك تۈزۈلۈشى ئاناتومىيىسى

ئاۋاز دۇنياسىنىڭ ئىشىكى: قۇلاق سۇپرىسى ۋە ئۇنىڭ كۆمۈرچەك تۈزۈلۈشى

قۇلاق سۇپرىسى (سىرتقى قۇلاق) بىزنىڭ تاشقى دۇنيادىكى ئاۋازلارنى قوبۇل قىلىدىغان تۇنجى ئىشىكىمىزدۇر. ئۇ پەقەت بېشىمىزنىڭ ئىككى تەرىپىدىكى زىننەت بۇيۇمى بولۇپلا قالماي، بەلكى ئاڭلاش جەريانىدا ئىنتايىن مۇھىم فىزىكىلىق رول ئوينايدىغان مۇرەككەپ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىدۇر. ئۇنىڭ ئۆزگىچە بولغان ئويمان-دۆڭچىلىرى ۋە ئەگرى-بۈگرىلىرى بىر ئاۋاز يىغىش ئانتېنناسىغا ئوخشاش، ئەتراپتىكى ئاۋاز دولقۇنلىرىنى ئۈنۈملۈك يىغىپ، ئۇلارنى كۈچەيتىپ تاشقى قۇلاق يولىغا يۆتكەپ بېرىدۇ.

قۇلاق سۇپرىسىنىڭ بۇ مۇرەككەپ شەكلىنى ئۇنىڭ ئىچىدىكى ئېلاستىك كۆمۈرچەك رامكىسى ساقلاپ تۇرىدۇ، كۆمۈرچەكنىڭ سىرتىنى نېپىز تېرە قاپلاپ تۇرىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆز-ئارا ماسلىشىشى ئارقىسىدا، قۇلاق سۇپرىسى ئاۋازنىڭ يۆنىلىشى ۋە ئېگىز-پەسلىكىنى پەرقلەندۈرۈشىمىزگە ياردەم بېرىدۇ. بۇ ماقالىدە، بىز قۇلاق سۇپرىسىنىڭ تاشقى كۆرۈنۈشى ۋە ئۇنىڭ ئاساسى بولغان كۆمۈرچەك تۈزۈلۈشىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ، بۇ كىچىك ئەمما مۇھىم ئەزانىڭ سىرلىق دۇنياسىنى ئېچىپ بېرىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

1. قۇلاق سۇپرىسى (Auricle / Pinna, 耳郭)

قۇلاق سۇپرىسى بېشىمىزنىڭ ئىككى تەرىپىگە جايلاشقان، كۆزگە كۆرۈنۈپ تۇرىدىغان قۇلاقنىڭ سىرتقى قىسمىدۇر. ئۇ ئاساسلىقى بىر پارچە ئېلاستىك كۆمۈرچەك ۋە ئۇنى قاپلاپ تۇرغان تېرىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، پەقەت قۇلاق يۇمشىقى قىسمىدىلا كۆمۈرچەك بولمايدۇ. ئۇنىڭ يۈزىدىكى ئويمانلىق ۋە دۆڭچىلەر ئاۋاز دولقۇنلىرىنى يىغىش ۋە ئۇلارنى تاشقى قۇلاق يولىغا يۆنىلىتىش ئۈچۈن لايىھەلەنگەن. بۇ قۇرۇلمىلار يەنە ئاۋازنىڭ قايسى تەرەپتىن كەلگەنلىكىنى، بولۇپمۇ ئالدى-كەينى ۋە يۇقىرى-تۆۋەن يۆنىلىشلىرىنى پەرقلەندۈرۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

• قۇلاق يۆگىمىكى (Helix, 耳轮)
  بۇ قۇلاق سۇپرىسىنىڭ ئەڭ سىرتقى، قايىرىلىپ تۇرغان گىرۋىكىدۇر. ئۇ قۇلاق سۇپرىسىنىڭ ئومۇمىي شەكلىنى بەلگىلەيدىغان ئاساسلىق قۇرۇلما ھېسابلىنىدۇ.
• قۇلاق سۇپرا تۈگۈنچىسى (Auricular Tubercle / Darwin’s Tubercle, 耳郭结节)
  بۇ بەزى كىشىلەرنىڭ قۇلاق يۆگىمىكىنىڭ يۇقىرى-ئارقا قىسمىدا كۆرۈلىدىغان كىچىك دۆڭچە. ئۇ ئىنسانلارنىڭ تەدرىجىي تەرەققىيات جەريانىدا قېپقالغان ئىزنا دەپ قارىلىدۇ.
• ئۈچ بۇرجەك ئويمانلىق (Triangular Fossa, 三角窝)
  بۇ قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكىنىڭ يۇقىرىقى ئىككى پۇتى ئارىسىغا جايلاشقان ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك ئويمانلىق.
• قۇلاق قىيىقى (Scapha / Scaphoid Fossa, 耳舟)
  بۇ قۇلاق يۆگىمىكى بىلەن قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكى ئارىسىدىكى ئۇزۇنچاق، قېيىقسىمان ئويمانلىق.
• قۇلاق قالقان بوشلۇقى (Cavum Conchae, 耳甲腔)
  بۇ قۇلاق قالقىنىنىڭ تاشقى قۇلاق يولىغا تۇتىشىدىغان چوڭ ۋە چوڭقۇر ئويمانلىقى. ئۇ ئاۋاز دولقۇنلىرىنى بىۋاسىتە قۇلاق يولىغا باشلايدۇ.
• قۇلاق قالقىنى دالىنى (Cymba Conchae, 耳甲艇)
  بۇ قۇلاق قالقىنىنىڭ قۇلاق يۆگىمەك پۇتىنىڭ ئۈستىدىكى كىچىكرەك ۋە يالپاقراق ئويمانلىقى.
• قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكى (Antihelix, 对耳轮)
  بۇ قۇلاق يۆگىمىكىنىڭ ئىچكى تەرىپىگە پاراللېل جايلاشقان، Y شەكىللىك كۆتۈرۈلۈپ تۇرغان قۇرۇلما.
• قۇلاق يۇمشىقى (Earlobe / Lobule, 耳垂)
  بۇ قۇلاق سۇپرىسىنىڭ ئەڭ تۆۋەنكى، يۇمشاق قىسمى بولۇپ، ئۇنىڭدا كۆمۈرچەك يوق. ئۇ ئاساسلىقى تېرە، ياغ ۋە بىرىكتۈرگۈچى توقۇلمىدىن تەركىب تاپقان.
• قۇلاق ئۇدۇل مۇنچىقى (Antitragus, 对耳屏)
  بۇ قۇلاق مۇنچىقىنىڭ ئۇدۇلىغا، قۇلاق يۇمشىقىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان كىچىك دۆڭچە.
• قۇلاق مۇنچاق ئارىلىق ئويۇقى (Intertragic Notch, 耳屏间切迹)
  بۇ قۇلاق مۇنچىقى بىلەن قۇلاق ئۇدۇل مۇنچىقى ئارىسىدىكى ئويمانلىق.
• قۇلاق مۇنچىقى (Tragus, 耳屏)
  بۇ تاشقى قۇلاق يولىنىڭ ئېغىزىنى ئالدى تەرەپتىن قىسمەن توسۇپ تۇرىدىغان كىچىك كۆمۈرچەك دۆڭچىسى.
• قۇلاق ئالدى ئويۇقى (Anterior Incisure of Auricle, 耳前切迹)
  بۇ قۇلاق يۆگىمەك پۇتى بىلەن قۇلاق مۇنچىقى ئارىسىدىكى كىچىك ئويمانلىق.
• قۇلاق يۆگىمەك پۇتى (Crus of Helix, 耳轮脚)
  بۇ قۇلاق يۆگىمىكىنىڭ قۇلاق قالقان بوشلۇقىنىڭ ئۈستىدىن توغرىسىغا ئۆتىدىغان باشلىنىش قىسمى.
• قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكىنىڭ پۇتى (Crura of Antihelix, 对耳轮脚)
  بۇ قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكىنىڭ يۇقىرىغا چىققاندا ئىككىگە ئايرىلىپ ھاسىل قىلغان شاخچىلىرى.

2. قۇلاق سۇپرىسى كۆمۈرچىكى (Auricular Cartilage, 耳郭软骨)

قۇلاق سۇپرىسى كۆمۈرچىكى قۇلاق سۇپرىسىنىڭ ئاساسىي تىرىكى ۋە رامكىسى بولۇپ، ئۇ بىر پۈتۈن ئېلاستىك كۆمۈرچەك توقۇلمىسىدىن تەركىب تاپقان. ئۇنىڭ مۇرەككەپ قاتلاملىرى ۋە ئەگرىلىكلىرى قۇلاق سۇپرىسىنىڭ ئۆزگىچە تاشقى قىياپىتىنى شەكىللەندۈرىدۇ ھەمدە ئۇنىڭغا ئېلاستىكلىق ۋە چىدامچانلىق ئاتا قىلىدۇ. بۇ كۆمۈرچەك تاشقى قۇلاق يولىنىڭ كۆمۈرچەك قىسمى بىلەن تۇتىشىپ كەتكەن بولۇپ، قۇلاق يۇمشىقىنى ئۆز ئىچىگە ئالمايدۇ. كۆمۈرچەكنىڭ ساغلاملىغى قۇلاقنىڭ شەكلىنى ساقلاش ۋە ئۇنىڭ نورمال فىزىئولوگىئىلىك فۇنكسىيىسىنى ئورۇنلاش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىمدۇر.

• قۇلاق يۆگىمىكى (Helix, 耳轮)
  كۆمۈرچەك رامكىسىدىكى قۇلاق يۆگىمىكى قۇلاقنىڭ سىرتقى گىرۋىكىنى ھاسىل قىلىدىغان ئەڭ چوڭ ئەگرىلىكتۇر.
• ئۈچ بۇرجەك ئويمانلىقى (Triangular Fossa, 三角窝)
  بۇ قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكى پۇتلىرىنىڭ ئايرىلىشىدىن ھاسىل بولغان كۆمۈрچەك ئويمانلىقى.
• قۇلاق يۆگىمىكىنىڭ پۇتى (Crus of Helix, 耳轮脚)
  بۇ قۇلاق يۆگىمىكى كۆمۈرچىگىنىڭ قۇلاق قالقىنىنى ئىككىگە بۆلۈپ تۇرىدىغان توغرىسىغا كەسكەن قىسىمدۇر.
• قۇلاق يۆگىمىكىنىڭ بىسى (Spine of Helix, 耳轮棘)
  بۇ قۇلاق يۆگىمىكى كۆمۈرچىگىنىڭ ئالدىنقى-يۇقىرى قىسىمدىكى كىچىك، ئۇچلۇق ئۆسۈكچىسى.
• قۇلاق مۇنچاق تاختىسى (Lamina of Tragus, 耳屏板)
  بۇ قۇلاق مۇنچىقىنى شەكىللەندۈرىدىغان كەڭرەك كۆمۈرچەك قىىسمىدۇر.
• قۇلاق ئۇدۇل مۇنچىقى (Antitragus, 对耳屏)
  بۇ قۇلاق مۇنچىغىنىڭ ئۇدۇلىغا جايلاشقان مۇستەقىل كىچىك كۆمۈرچەك دۆڭچىسى.
• قۇلاق مۇنچاق ئارىلىق ئويۇقى (Intertragic Notch, 耳屏间切迹)
  بۇ قۇلاق مۇنچىقى ۋە قۇلاق ئۇدۇل مۇنچىقى كۆمۈرچەكلىرى ئارىسىدىكى تەبىئىي ئويمانلىق.
• قۇلاق يۆگىمىكى قۇيرۇقى (Tail of the Helix, 耳轮尾)
  بۇ قۇلاق يۆگىمىكى كۆمۈرچىگىنىڭ قۇلاق يۇمشىغىغا يېقىنلاپ ئاخىرلىشىدىغان تۆۋەنكى قىسىمى.
• قۇلاق ئۇدۇل مۇنچىقى-قۇلاق يۆگىمىكى يېرىقچىسى (Antitrago-helicine Fissure, 对耳屏耳轮裂)
  بۇ قۇلاق ئۇدۇل مۇنچىغى كۆمۈرچىگى بىلەن قۇلاق يۆگىمىكى قۇيرۇغىنىڭ ئارىسىدىكى كىچىك يېرىقچە.
• قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكى (Antihelix, 对耳轮)
  بۇ كۆمۈرچەكنىڭ Y شەكىللىك ئىچكى دۆڭچىسى بولۇپ، قۇلاقنىڭ ئاساسلىق قاتلاملىرىنىڭ بىرىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكى پۇتى (Crura of Antihelix, 对耳轮脚)
  بۇ قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكى كۆمۈرچىگىنىڭ يۇقىرىغا چىقىپ ئىككىگە ئايرىلغان كۆمۈرچەك شاخى.
• قۇلاق قىيىقى (Scapha / Scaphoid Fossa, 耳舟)
  بۇ قۇلاق يۆگىمىكى ۋە قۇلاق ئۇدۇل يۆگىمىكى كۆمۈرچەكلىرى ئارىسىدىكى ئۇزۇنچاق ئويمانلىق.

قۇلاق سۇپرىسىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ۋە ساغلاملىقى

قۇلاق سۇپرىسىنىڭ مۇرەككەپ تۈزۈلۈشى ئۇنى ھەر خىل كېسەللىكلەرگە ۋە زەخىملىنىشلەرگە ئاسان ئۇчرايدىغان قىلىدۇ. قۇلاق سۇپرىسى كۆمۈрچىكى بىلەن ئۇنى قاپلاپ تۇرغان تېرە (پېرىخوندىرىي) ئارىسىدىكى باغلىنىش ناھايىتى زىچ بولغاچقا، قان بىلەن تەمىنلىنىشىمۇ نىسبەتەن ئاجىز. شۇڭلاشقا زەخىملەنگەندە ياكى يۇقۇملانغاندا ساقىيىشى ئاستا بولىدۇ ھەمدە ئاسانلا شەكىل ئۆزگىرىپ قېلىش خەۋپىگە دۇچ كېلىدۇ.

قۇلاق سۇپرىسى بىلەن مۇناسىۋەتلىك دائىم ئۇچرايدىغان كلىنىكىلىق ئەھۋاللار:

• قۇلاق قانلىق ئىششىقى (Auricular Hematoma): كۆپىنچە چېلىشىش، بوكس قاتارلىق تەنھەرىكەتچىلەردە قۇلاققا قاتتىق سوقۇلۇش سەۋەبىدىن كۆمۈرچەك بىلەن پېرىخوندىرىي ئارىسىدا قان يىغىلىپ قېلىشىدۇر. ئەگەر ۋاقتىدا داۋالانمىسا، قان ئۇيۇپ، يېڭى كۆمۈرچەك توقۇلمىسى ھاسىل قىلىپ، «قىيىق قۇلاق» (Cauliflower Ear) دەپ ئاتىلىدىغان شەكىل ئۆزگىرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• پېرىخوندىرىت (Perichondritis): قۇلاق كۆمۈрچىكىنى ئوراپ تۇرغان پەردىنىڭ يۇقۇملىنىشى بولۇپ، كۆپىنچە قۇلاقنى تەشتۈرۈش، ھاشارات چېقىۋېلىش ياكى زەخىملىنىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدۇ. ئېغىر بولغاندا كۆمۈرچەكنىڭ نېكروزلىنىشى (ئۆلۈشى) نى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• تۇغما شەكىل ئۆزگىرىشلىرى: بەزى بوۋاقلار تۇغۇلغاندىلا قۇلاق سۇپرىسى كىچىك بولۇش (Microtia) ياكى پۈتۈنلەي بولماسلىق (Anotia) قاتارلىق ئەھۋاللار بىلەن تۇغۇلىشى مۇمكىن.

بۇنىڭدىن سىرت، قۇلاق سۇپرىسى يەنە ئەنئەنىۋى تېبابەتتە مۇھىم ئورۇن تۇتىدۇ. قۇلاق يىڭنىسى بىلەن داۋالاشتا، قۇلاقتىكى ھەر قايسى نۇقتىلار بەدەننىڭ ئوخشىمىغان ئەزالىرىغا ۋەكىللىك قىلىدۇ دەپ قارىلىپ، شۇ نۇقتىلارنى غىدىقلاش ئارقىلىق كېسەللىكلەر داۋالىنىدۇ. قۇلاق ساغلاملىقىنى قوغداش ئۈچۈن، تاشقى سوقۇلۇشلاردىن ساقلىنىش، قۇلاق تەشتۈرگەندە تازىلىققا دىققەت قىلىش ۋە ھەر قانداق ئاغرىق، ئىششىق ياكى يىرىڭلاش ئەھۋاللىرى كۆرۈلگەندە دەرھال دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك.