قۇلاق ئىچكىدىكى سىرلار
ئادەم بەدىنى مۇرەككەپ ۋە ھەيران قالارلىق سىستېمىلاردىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، ھەربىر ئەزانىڭ ئۆزىگە خاس ۋە مۇھىم فۇنكسىيەسى بار. بۇ ئەزالار ئىچىدە، ئىچكى قۇلاق بەدىنىمىزنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاش ۋە ئاۋازنى قوبۇل قىلىش فۇنكسىيەسىنى ئىجرا قىلىدىغان ئىنتايىن مۇھىم ئورگان. ئۇنىڭ مۇرەككەپ تۈزۈلۈشى ۋە ئىنچىكە فۇنكسىيەسى ھەرىكەت ئەركىنلىكىمىز ۋە مۇھىت بىلەن بولغان ئالاقىمىزنى بەلگىلەيدۇ.
بۇ ماقالە ئىچكى قۇلاقتىكى ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇققا مۇناسىۋەتلىك ئاساسلىق قۇرۇلما بىرلىكلىرىنى، بولۇپمۇ ئۇلارنىڭ قان تومۇر سىستېمىسىنى تەپسىلىي چۈشەندۈرۈپ بېرىدۇ. رەسىمدىكى ھەربىر بەلگىنىڭ ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئىسمى بىلەن بىللە، ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە ئەھمىيىتى قىسقىچە تونۇشتۇرۇلىدۇ. بۇ بىلىملەر ئارقىلىق، ئىچكى قۇلاقتىكى سىرلارنى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشىنىپ، بەدىنىمىزنىڭ تەڭپۇڭلۇق ۋە ئاڭلاش مېخانىزمى ھەققىدە كەسپىي چۈشەنچە ھاسىل قىلىمىز.
رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى
ئېزىتقۇ يول قان تومۇرلىرى (Labyrinthine Vessels / 迷走的血管)
ئېزىتقۇ يول قان تومۇرلىرى ئىچكى قۇلاقتىكى قان بىلەن تەمىنلەش سىستېمىسىنىڭ ئاساسى. بۇ تومۇرلار ئىچكى قۇلاقتىكى سېزىمچان ھۈجەيرىلەرنى ئوزۇقلۇق ۋە ئوكسىگېن بىلەن تەمىنلەيدۇ، شۇنداقلا مېتابولىك چىقىرىندىلىرىنى يىراقلاشتۇرىدۇ. ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى نورمال بولمىسا، ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق فۇنكسىيەسىگە ئېغىر تەسىر يېتىدۇ.
ئالدىنقى پەردىلىك يېرىم ئايلانما نەيچە (Anterior Membranous Semicircular Canal / 前膜半规管)
بۇ نەيچە ئۈچ يېرىم ئايلانما نەيچىنىڭ بىرى بولۇپ، باشنىڭ ئۆرۈلۈش ھەرىكەتلىرىنى (مەسىلەن، باش لىڭشىتىش) بايقىيالايدۇ. ئۇ بەدەننىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
سوقىچاق خالتا (Utricle / 椭圆囊)
سوقىچاق خالتا ئىچكى قۇلاقتىكى تەڭپۇڭلۇق ئەزاسى بولۇپ، بەدەننىڭ تىك ۋە توغرىسىغا ھەرىكەتلىرىنى (تېزلىنىش ۋە ئاستىلاش) بايقايدۇ. ئۇ باشنىڭ ئورنىنى ۋە تارتىش كۈچىگە بولغان ئىنكاسىنى يەتكۈزۈش ئارقىلىق، تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
سىرتقى پەردىلىك يېرىم ئايلانما نەيچە (Lateral Membranous Semicircular Canal / 外膜半规管)
بۇ نەيچە باشنىڭ يانغا ئايلىنىش ھەرىكەتلىرىنى (مەسىلەن، بېشىنى يانغا بۇراش) بايقاشقا مەسئۇل. ئۇ ئالدىنقى ۋە كەينى يېرىم ئايلانما نەيچىلەر بىلەن بىرلىكتە، ھەر قايسى يۆنىلىشتىكى باش ھەرىكەتلىرىنى بايقايدۇ.
دەھلىز سۇيۇقلۇق نەيچە ۋېناسى (Vestibular Aqueduct Vein / 前庭水管静脉)
دەھلىز سۇيۇقلۇق نەيچە ۋېناسى ئىچكى قۇلاقتىكى سۇيۇقلۇقنىڭ (سىرتقى لىمفا ۋە ئىچكى لىمفا) مېتابولىزمى ۋە قايتا سۈمۈرۈلۈشىدە رول ئوينايدۇ. ئۇ ئىچكى قۇلاق بېسىمىنى نورمال ھالەتتە ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
ئارقا پەردىلىك يېرىم ئايلانما نەيچە (Posterior Membranous Semicircular Canal / 后膜半规管)
بۇ نەيچە باشنىڭ ئالدى-كەينىگە ئېگىلىش ھەرىكەتلىرىنى (مەسىلەن، باشنى تەۋرەتىش) بايقاشقا مەسئۇل. ئۇ قالغان ئىككى نەيچە بىلەن بىرلىكتە، ئۈچ ئۆلچەملىك بوشلۇقتىكى باش ھەرىكەتلىرىنى توغرا بايقايدۇ.
ئومۇمىي پەردىلىك پۇت (Common Membranous Crus / 总膜脚)
ئومۇمىي پەردىلىك پۇت ئالدىنقى ۋە كەينى يېرىم ئايلانما نەيچىلەرنىڭ بىرلىشىپ دەھلىز خالتىسىغا تۇتىشىدىغان قىسمى. ئۇ نەيچىلەردىن كەلگەن سېزىم ئۇچۇرلىرىنى يەتكۈزۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
ئارقا پەردىلىك ئامپۇل (Posterior Membranous Ampulla / 后膜壶腹)
ئارقا پەردىلىك ئامپۇل ئارقا پەردىلىك يېرىم ئايلانما نەيچىنىڭ كېڭەيگەن قىسمى بولۇپ، ئىچىدە سېزىمچان تۈك ھۈجەيرىلىرى بار. بۇ ھۈجەيرىلەر سۇيۇقلۇق ھەرىكىتىنى بايقاش ئارقىلىق، باش ھەرىكەتلىرى ھەققىدىكى ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ.
شار خالتا (Saccule / 球囊)
شار خالتا سوقىچاق خالتا بىلەن بىللە سېرىق داغ (ماكۇلا) ئەزاسىنى تەشكىل قىلىدۇ، ئۇ تىك يۆنىلىشتىكى تېزلىنىشنى ۋە تارتىش كۈچىنى بايقايدۇ. ئۇ بەدەننىڭ تىك ئورنىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
قۇلۇلە سۇيۇقلۇق نەيچە ۋېناسى (Cochlear Aqueduct Vein / 蜗水管静脉)
قۇلۇلە سۇيۇقلۇق نەيچە ۋېناسى قۇلۇلىدىكى سۇيۇقلۇقنىڭ (سىرتقى لىمفا) مېتابولىزمى ۋە قايتا سۈمۈرۈلۈشىگە قاتنىشىدۇ. ئۇ قۇلۇلىدىكى بېسىمنى تەڭشەش ئارقىلىق، نورمال ئاڭلاشقا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
دەھلىز قىسمى دەھلىز-قۇلۇلە نېرۋىسى (Vestibular Part of Vestibulocochlear Nerve / 前庭部前庭蜗位听神经)
بۇ نېرۋا سەككىزىنچى باش سۆڭەك نېرۋىسىنىڭ دەھلىز قىسمى بولۇپ، ئىچكى قۇلاقتىكى تەڭپۇڭلۇق ئەزالىرىدىن (يېرىم ئايلانما نەيچە، سوقىچاق خالتا، شار خالتا) كەلگەن سېزىم ئۇچۇرلىرىنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇ تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاشقا بىۋاسىتە قاتنىشىدۇ.
دەھلىز شېخى (Vestibular Branch / 前庭支)
دەھلىز شېخى دەھلىز-قۇلۇلە نېرۋىسىنىڭ تەڭپۇڭلۇققا مۇناسىۋەتلىك قىسمى. ئۇ يېرىم ئايلانما نەيچە ۋە خالتىلاردىن كەلگەن ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ.
ئېزىتقۇ يول ئارتېرىيەسى (Labyrinthine Artery / 迷走动脉)
ئېزىتقۇ يول ئارتېرىيەسى ئىچكى قۇلاقنىڭ ئاساسلىق قان بىلەن تەمىنلەش ئارتېرىيەسى. ئۇ ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق ماددىلارنى ئىچكى قۇلاقتىكى ھۈجەيرىلەرگە يەتكۈزىدۇ. بۇ ئارتېرىيەدىكى قان ئايلىنىش نورمال بولمىسا، ئىچكى قۇلاق فۇنكسىيەسىگە ئېغىر تەسىر يېتىدۇ.
ئېزىتقۇ يول ۋېناسى (Labyrinthine Vein / 迷路静脉)
ئېزىتقۇ يول ۋېناسى ئىچكى قۇلاقتىن كەلگەن قانسىز چىقىرىندىلارنى يىراقلاشتۇرىدۇ. ئۇ قان ئايلىنىشنىڭ نورمال بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىش ئارقىلىق، ئىچكى قۇلاقنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلايدۇ.
قۇلۇلە شېخى (Cochlear Branch / 蜗支)
قۇلۇلە شېخى دەھلىز-قۇلۇلە نېرۋىسىنىڭ ئاڭلاشقا مۇناسىۋەتلىك قىسمى. ئۇ قۇلۇلىدىن كەلگەن ئاۋاز ئۇچۇرلىرىنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ.
قۇلۇلە ئوقى بۇرمىسىمان ۋېناسى (Spiral Modiolar Vein / 蜗轴螺旋静脉)
قۇلۇلە ئوقى بۇرمىسىمان ۋېناسى قۇلۇلىدىكى قان ئايلىنىش سىستېمىسىنىڭ بىر قىسمى. ئۇ قۇلۇلىدىكى ھۈجەيرىلەردىن چىققان قانسىز چىقىرىندىلارنى يىراقلاشتۇرىدۇ.
دەھلىز ۋېناسى (Vestibular Vein / 前庭静脉)
دەھلىز ۋېناسى ئىچكى قۇلاقتىكى دەھلىز قىسمىدىن كەلگەن قانسىز چىقىرىندىلارنى يىراقلاشتۇرىدۇ. ئۇ دەھلىز رايونىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
قۇلۇلە بۇرمىسىمان نەيچىسى (Cochlear Spiral Tube / 蜗螺旋管)
قۇلۇلە بۇرمىسىمان نەيچىسى ئىچكى قۇلاقتىكى ئاڭلاش ئەزاسى بولۇپ، ئاۋاز دولقۇنلىرىنى نېرۋا ئىمپۇلسىغا ئايلاندۇرىدۇ. ئۇنىڭ ئىچىدە كورتى ئەزاسى بار بولۇپ، تۈك ھۈجەيرىلىرى ئاۋازنى قوبۇل قىلىدۇ.
ئومۇمىي مەزمۇن تونۇشتۇرۇش
ئىچكى قۇلاق بەدەننىڭ ئەڭ مۇرەككەپ ۋە نازۇك ئورگانلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق فۇنكسىيەسىنى بىرلىكتە ئادا قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئىچىدە سۆڭەك ۋە پەردە ئېزىتقۇ يولى بار. پەردە ئېزىتقۇ يولى ئىچىدە ئەندولىمفا سۇيۇقلۇقى، سۆڭەك ئېزىتقۇ يولى بىلەن پەردە ئېزىتقۇ يولى ئارىسىدا پېرىلىمفا سۇيۇقلۇقى بار. بۇ سۇيۇقلۇقلارنىڭ تەركىبى ۋە بېسىمى نورمال بولۇشى ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق فۇنكسىيەسى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
- ئاڭلاش مېخانىزمى: قۇلۇلە بۇرمىسىمان نەيچىسى ئاۋاز دولقۇنلىرىنى قوبۇل قىلىپ، ئۇنى نېرۋا ئىمپۇلسىغا ئايلاندۇرىدۇ. بۇ ئىمپۇلسلار قۇلۇلە شېخى ئارقىلىق مېڭىگە يەتكۈزۈلۈپ، ئاۋاز دەپ قوبۇل قىلىنىدۇ.
- تەڭپۇڭلۇق مېخانىزمى: يېرىم ئايلانما نەيچىلەر (ئالدىنقى، سىرتقى، ئارقا) باشنىڭ ئايلىنىش ھەرىكەتلىرىنى بايقايدۇ، سوقىچاق خالتا ۋە شار خالتا بولسا تىك ۋە توغرىسىغا ھەرىكەتلىرىنى بايقايدۇ. بۇ ئۇچۇرلار دەھلىز شېخى ئارقىلىق مېڭىگە يەتكۈزۈلۈپ، بەدەننىڭ تەڭپۇڭلۇقى ساقلىنىدۇ.
ئېزىتقۇ يول قان تومۇرلىرى (ئېزىتقۇ يول ئارتېرىيەسى ۋە ئېزىتقۇ يول ۋېناسى) بۇ مۇرەككەپ سىستېمىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ تومۇرلار ئارقىلىق ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق ماددىلار يەتكۈزۈلۈپ، چىقىرىندى ماددىلار يىراقلاشتۇرۇلىدۇ. قان ئايلىنىش نورمال بولمىغان ئەھۋالدا، ئىچكى قۇلاق فۇنكسىيەسىدە قالايمىقانچىلىق كۆرۈلۈپ، ئاڭلاش قۇۋۋىتى تۆۋەنلەش، باش قېيىش، غۇڭۇلداش قاتارلىق كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
دەھلىز-قۇلۇلە نېرۋىسى ئىچكى قۇلاقتىن كەلگەن بارلىق سېزىم ئۇچۇرلىرىنى مېڭىگە يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق نېرۋا بولۇپ، ئۇنىڭ ساغلاملىقى ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق فۇنكسىيەسى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. مېڭە بۇ ئۇچۇرلارنى بىر تەرەپ قىلىش ئارقىلىق، بەدەننىڭ مۇھىت بىلەن ماسلىشىپ ياشىشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
قۇلۇلە سۇيۇقلۇق نەيچە ۋېناسى ۋە دەھلىز سۇيۇقلۇق نەيچە ۋېناسى ئىچكى قۇلاقتىكى سۇيۇقلۇقنىڭ ئايلىنىشى ۋە بېسىمىنى تەڭشەيدۇ. بۇ سۇيۇقلۇقلارنىڭ بېسىمىنىڭ ئۆزگىرىشى (مەسىلەن، مېنىيېر كېسىلىدە) ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق فۇنكسىيەسىگە پاسسىپ تەسىر كۆرسىتىدۇ. شۇڭلاشقا، ئىچكى قۇلاقنىڭ ھەربىر قىسمىنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي بەدەن ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
ئىزاھات:
- مېنىيېر كېسىلى
Meniere كېسلى (Meniere’s disease) ئىچكى قۇلاقنى زىيانغا ئۇچرىتىدىغان، ئاڭلاش، تەڭپۇڭلۇق ۋە غۇڭۇلداش (قۇلاق غۇڭۇلدىشى) قاتارلىق سىستېمىلارغا تەسىر كۆرسىتىدىغان سوزۇلما خاراكتېرلىك كېسەللىك. بۇ كېسەللىك ئادەتتە بىرلا قۇلاققا تەسىر كۆرسىتىدۇ، ئەمما بەزى ئەھۋاللاردا ھەر ئىككى قۇلاققا تەسىر كۆرسىتىشىمۇ مۇمكىن. ئۇنىڭ ئاساسلىق ئالاھىدىلىكى ئىچكى قۇلاقتىكى سۇيۇقلۇق بېسىمىنىڭ يۇقىرى كۆتۈرۈلۈشىدۇر.
