ئوڭ تەرەپ پەردىلىك ئېزىتقۇ يول ئارقا ئىچكى تەرىپى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئادەم قۇلىقىنىڭ پەردىلىك ئېزىتقۇ يولى: ئەتراپلىق چۈشەندۈرۈش

ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ ۋە ھەيران قالارلىق ئەزالارنىڭ بىرى بولغان قۇلاق، ئاڭلاش ئىقتىدارىدىن باشقا، تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ. قۇلاقتىكى پەردىلىك ئېزىتقۇ يولى دەل بۇ ئىككى مۇھىم فۇنكسىيەنى ئورۇنداشقا مەسئۇل بولغان بىر قاتار ئۆز-ئارا باغلانغان بوشلۇقلار سىستېمىسىدۇر. بۇ ماقالىدە، بىز قۇلاقتىكى پەردىلىك ئېزىتقۇ يولىنىڭ ئوڭ تەرەپ ئارقا ئىچكى قىسمىغا ئالاھىدە دىققەت قىلىپ، ئۇنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى ئەتراپلىق تونۇشتۇرىمىز.

بۇ يەردە كۆرسىتىلگەن رەسىم «ئوڭ تەرەپ پەردىلىك ئېزىتقۇ يول ئارقا ئىچكى تەرىپىدىن كۈزىتىش»نى نامايان قىلىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش بىزگە ئىچكى قۇلاقتىكى نازۇك ۋە مۇرەككەپ قۇرۇلمىلارنى چوڭقۇر چۈشىنىش پۇرسىتى بېرىدۇ. ھەر بىر قىسىمنىڭ ئۆزىگە خاس فۇنكسىيەسى بولۇپ، ئۇلار بىرلىكتە ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاش مېخانىزمىنى شەكىللەندۈرىدۇ. تۆۋەندە بىز بۇ مۇھىم قۇرۇلمىلارنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

1. ئوڭ تەرەپ پەردىلىك ئېزىتقۇ يول ئارقا ئىچكى تەرىپىدىن كۈزىتىش (Right Membranous Labyrinth Postero-Medial View / 右侧膜迷路后内侧面)

بۇ رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ئاساسلىق تونۇشتۇرۇش نۇقتىسى بولۇپ، ئىچكى قۇلاقتىكى پەردىلىك ئېزىتقۇ يولىنىڭ ئوڭ تەرىپىدىكى ئارقا ۋە ئىچكى قىسىملىرىنى نامايان قىلىدۇ. بۇ كۆرۈنۈش ئېزىتقۇ يولىنىڭ ئۈچ ئايلانما نەيچىسى، ئىككى خالتىسى ۋە ئۇلارنىڭ نېرۋا باغلىنىشلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بارلىق مۇھىم قۇرۇلمىلارنى كۆرسىتىدۇ. بۇ ئارقىلىق بىز قۇلاقتىكى تەڭپۇڭلۇق ۋە ئاڭلاش مېخانىزمىنىڭ قانداق ئىشلەيدىغانلىقى توغرىسىدا ئومۇمىي چۈشەنچىگە ئىگە بولالايمىز.

2. ئالدىنقى پەردىلىك يېرىم ئايلانما نەيچە (Anterior Semicircular Duct / 前膜半规管)
بۇ ئۈچ يېرىم ئايلانما نەيچىنىڭ بىرى بولۇپ، باش قىسمىنىڭ ئۈستى-ئاستى يۆنىلىشتىكى ھەرىكىتىنى (مەسىلەن، بېشىنى لىڭشىتىش) ھېس قىلىشقا مەسئۇل. ئۇ ئىچىدىكى سۇيۇقلۇقنىڭ ھەرىكىتى ئارقىلىق مېڭىگە سىگنال ئەۋەتىپ، تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.

3. سىرتقى پەردىلىك ئامپۇل (Lateral Membranous Ampulla / 外膜壶腹)
بۇ سىرتقى يېرىم ئايلانما نەيچىنىڭ ئېغىزىدىكى كېڭەيمە قىسىم بولۇپ، ئىچىدە تۈكلۈك ھۈجەيرىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كرىستال بار. بۇ كرىستال بەدەننىڭ يان تەرەپ ھەرىكىتىنى (مەسىلەن، سولغا-ئوڭغا بۇرۇلۇش) بايقىيالايدۇ.

4. سىرتقى پەردىلىك يېرىم ئايلانما نەيچە (Lateral Semicircular Duct / 外膜半规管)
بۇ نەيچە باش قىسمىنىڭ ئوڭ-سولغا بۇرۇلۇش ھەرىكىتىنى (مەسىلەن، «ياق» دېگەندەك) ھېس قىلىشقا مەسئۇل. ئۇ ئامپۇل بىلەن بىرلىكتە، ھەرىكەت ئۇچۇرلىرىنى مېڭىگە يەتكۈزۈپ، تەڭپۇڭلۇقنى ساقلايدۇ.

5. ئومۇمىي پەردىلىك پۇت (Common Membranous Crus / 总膜脚)
بۇ ئالدىنقى ۋە ئارقا يېرىم ئايلانما نەيچىلەرنىڭ بىرىكىپ، سوقىچاق خالتا بىلەن تۇتىشىدىغان قىسمى. ئۇ ئىككى نەيچىدىن كەلگەن سىگناللارنى بىر يەرگە توپلاپ، مېڭىگە يوللايدۇ.

6. تاق پەردىلىك پۇت (Single Membranous Crus / 单膜脚)
بۇ ئۈچ يېرىم ئايلانما نەيچىنىڭ تاق ئاخىرلىشىش قىسمى بولۇپ، ھەر بىر نەيچىنىڭ ئايرىم-ئايرىم ھالدا سوقىچاق خالتا بىلەن تۇتىشىدىغان يېرىنى كۆرسىتىدۇ.

7. ئىچكى لىمفا نەيچىسى (Endolymphatic Duct / 内淋巴管)
بۇ نەيچە سوقىچاق خالتا ۋە شار خالتىدىن باشلىنىپ، ئىچكى لىمفا خالتىسىغا تۇتىشىدۇ. ئۇ ئىچكى قۇلاقتىكى ئىچكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ بېسىمىنى تەڭشەيدۇ.

8. ئارقا پەردىلىك يېرىم ئايلانما نەيچە (Posterior Semicircular Duct / 后膜半规管)
بۇ نەيچە باش قىسمىنىڭ ئالدى-كەينىگە ئېگىلىش ھەرىكىتىنى (مەسىلەن، «ھەئە» دېگەندەك) ھېس قىلىشقا مەسئۇل. ئۇنىڭدىكى تۈكلۈك ھۈجەيرىلەر سۇيۇقلۇق ھەرىكىتىنى بايقىيالايدۇ.

9. سوقىچاق خالتا (Utricle / 椭圆囊)
بۇ ئىچكى قۇلاقتىكى ئىككى خالتىنىڭ بىرى بولۇپ، تىك ھەرىكەتنى (يۇقىرى-تۆۋەن) ۋە باش قىسمىنىڭ يۆنىلىش ئۆزگىرىشىنى ھېس قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئىچىدە كالتسىي كاربوناتتىن تەركىب تاپقان Otolith بار.

10. سوقىچاق – شار خالتا نەيچىسى (Utriculosaccular Duct / 椭圆球囊管)
بۇ نەيچە سوقىچاق خالتا بىلەن شار خالتىنى تۇتاشتۇرىدۇ. ئۇ ئىچكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ ئىككى خالتا ئارىسىدا ئالماشتۇرۇلۇشىغا ياردەم بېرىدۇ.

11. ئىچكى لىمفا خالتىسى (Endolymphatic Sac / 内淋巴囊)
بۇ خالتا ئىچكى لىمفا نەيچىسىنىڭ ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، ئىچكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى سۈمۈرۈپ، ئۇنىڭ بېسىمىنى تەڭشەيدۇ. بۇ خالتىنىڭ فۇنكسىيەسى قالايمىقانلاشسا، مېنيېر كېسەللىكىگە ئوخشاش تەڭپۇڭلۇق مەسىلىلىرى كېلىپ چىقىشى مۇمكىن.

12. ئارقا پەردىلىك ئامپۇل (Posterior Membranous Ampulla / 后膜壶腹)
بۇ ئارقا يېرىم ئايلانما نەيچىنىڭ كېڭەيمە قىسمى بولۇپ، باش قىسمىنىڭ ئالدى-كەينىگە ئېگىلىش ھەرىكىتىنى ھېس قىلىدىغان تۈكلۈك ھۈجەيرىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

13. ئامپۇل قىرى (Ampullary Crest / 壶腹嵴)
بۇ ئامپۇل ئىچىدىكى كىرىستال قۇرۇلمىسى بولۇپ، تۈكلۈك ھۈجەيرىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ يېرىم ئايلانما نەيچىلەردىكى سۇيۇقلۇق ھەرىكىتىنى مېڭىگە سىگنال قىلىپ يوللايدۇ.

14. ئارقا ئامپۇل نېرۋىسى (Posterior Ampullary Nerve / 后壶腹神经)
بۇ نېرۋا ئارقا ئامپۇلدىكى تۈكلۈك ھۈجەيرىلەردىن كەلگەن ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇ تەڭپۇڭلۇق تۇيغۇسىنى شەكىللەندۈرۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

15. شار خالتا (Saccule / 球囊)
بۇ ئىچكى قۇلاقتىكى ئىككى خالتىنىڭ يەنە بىرى بولۇپ، توغرىسىغا ھەرىكەتنى (يان تەرەپ) ۋە باش قىسمىنىڭ يۆنىلىش ئۆزگىرىشىنى ھېس قىلىدۇ. ئۇنىڭ ئىچىدىمۇ Otolith بار.

16. سوقىچاق خالتا دېغى (Utricular Macula / 椭圆囊斑)
بۇ سوقىچاق خالتىنىڭ ئىچكى يۈزىدىكى تۈكلۈك ھۈجەيرىلەر توپى بولۇپ، باش قىسمىنىڭ تىك ھەرىكىتى ۋە تارتىش كۈچىنى ھېس قىلىدۇ.

17. شار خالتا دېغى (Saccular Macula / 球囊斑)
بۇ شار خالتىنىڭ ئىچكى يۈزىدىكى تۈكلۈك ھۈجەيرىلەر توپى بولۇپ، باش قىسمىنىڭ توغرىسىغا ھەرىكىتىنى ۋە تارتىش كۈچىنى ھېس قىلىدۇ.

18. شار خالتا نېرۋىسى (Saccular Nerve / 球囊神经)
بۇ نېرۋا شار خالتا دېغىدىن كەلگەن ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇ ئادەمنىڭ تىك يۈرۈش ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ساقلىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

19. سوقىچاق خالتا نېرۋىسى (Utricular Nerve / 椭圆囊神经)
بۇ نېرۋا سوقىچاق خالتا دېغىدىن كەلگەن ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇ باش قىسمىنىڭ يۆنىلىشى ۋە تىك ھەرىكىتىنى بېكىتىشكە ياردەم بېرىدۇ.

20. سىرتقى ئامپۇل نېرۋىسى (Lateral Ampullary Nerve / 外壶腹神经)
بۇ نېرۋا سىرتقى ئامپۇلدىكى تۈكلۈك ھۈجەيرىلەردىن كەلگەن ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇ يان تەرەپ ھەرىكىتىنى ھېس قىلىشقا مەسئۇل.

21. ئالدىنقى ئامپۇل نېرۋىسى (Anterior Ampullary Nerve / 前壶腹神经)
بۇ نېرۋا ئالدىنقى ئامپۇلدىكى تۈكلۈك ھۈجەيرىلەردىن كەلگەن ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇ باش قىسمىنىڭ ئۈستى-ئاستى يۆنىلىشتىكى ھەرىكىتىنى بېكىتىشكە ياردەم بېرىدۇ.

22. قۇلۇلە نەيچىسى (Cochlear Duct / 蜗管)
بۇ نەيچە ئاڭلاش فۇنكسىيەسىگە مەسئۇل بولغان بۇرۇلما قۇرۇلما. ئۇنىڭ ئىچىدە ئاۋاز دولقۇنلىرىنى نېرۋا سىگنالىغا ئايلاندۇرىدىغان كورتى ئەزاسى بار.

23. دەلىز – قۇلۇلە نېرۋىسى دەلىز قىسمى (Vestibulocochlear Nerve Vestibular Part / 前庭蜗位听神经前庭部)
بۇ نېرۋا دەلىز (تەڭپۇڭلۇق) قىسمىدىن كەلگەن ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇنىڭ ئۆزى سوقىچاق خالتا، شار خالتا ۋە يېرىم ئايلانما نەيچىلەردىن كەلگەن سىگناللارنى بىر يەرگە توپلايدۇ.

24. دەلىز – قۇلۇلە نېرۋىسى قۇلۇلە قىسمى (Vestibulocochlear Nerve Cochlear Part / 前庭蜗位听神经蜗部)
بۇ نېرۋا قۇلۇلە (ئاڭلاش) قىسمىدىن كەلگەن ئۇچۇرلارنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ. ئۇ ئاۋاز دولقۇنلىرىنى ئاڭلاش مەركىزىگە يەتكۈزۈش فۇنكسىيەسىنى ئۆتەيدۇ.

25. يۈز نېرۋا (Facial Nerve / 面神经)
بۇ نېرۋا يۈزنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدىغان، شۇنداقلا تىلنىڭ ئالدىنقى قىسمىدىكى تەم سېزىمىغا مەسئۇل بولغان نېرۋا. گەرچە ئۇ بىۋاسىتە ئىچكى قۇلاقنىڭ تەڭپۇڭلۇق ياكى ئاڭلاش فۇنكسىيەسىگە باغلىنىشلىق بولمىسىمۇ، ئۇنىڭ قۇلاق ئەتراپىدىن ئۆتىدىغانلىقى سەۋەبىدىن بۇ رەسىمدە كۆرسىتىلگەن.

26. ئالدىنقى پەردىلىك ئامپۇل (Anterior Membranous Ampulla / 前膜壶腹)
بۇ ئالدىنقى يېرىم ئايلانما نەيچىنىڭ كېڭەيمە قىسمى بولۇپ، باش قىسمىنىڭ ئۈستى-ئاستى يۆنىلىشتىكى ھەرىكىتىنى ھېس قىلىدىغان تۈكلۈك ھۈجەيرىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاشتا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ.

ئومۇمىي تونۇشتۇرۇش

ئادەم قۇلىقىنىڭ پەردىلىك ئېزىتقۇ يولى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە مۇھىم بىر ئەزا سىستېمىسى بولۇپ، ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاش قاتارلىق ئىككى ئاساسلىق فۇنكسىيەنى ئۆتەيدۇ. بۇ سىستېما ئۈچ يېرىم ئايلانما نەيچە، ئىككى خالتا (سوقىچاق خالتا ۋە شار خالتا) ۋە قۇلۇلە قاتارلىق بىر يۈرۈش ئۆز-ئارا باغلانغان قۇرۇلمىلاردىن تەركىب تاپىدۇ.

• تەڭپۇڭلۇق فۇنكسىيەسى: يېرىم ئايلانما نەيچىلەر ۋە خالتىلار بىرلىكتە بەدەننىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاشقا مەسئۇل. يېرىم ئايلانما نەيچىلەر باش قىسمىنىڭ ئۈچ ئۆلچەملىك ھەرىكىتىنى (ئېگىلىش، بۇرۇلۇش، لىڭشىتىش) ھېس قىلسا، سوقىچاق خالتا ۋە شار خالتا تىك ۋە توغرىسىغا ھەرىكەتنى، شۇنداقلا تارتىش كۈچىنىڭ يۆنىلىشىنى بايقىيالايدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئىچىدە ئىچكى لىمفا سۇيۇقلۇقى بار بولۇپ، ھەرىكەت قىلغاندا بۇ سۇيۇقلۇق ھەرىكەتلىنىپ، تۈكلۈك ھۈجەيرىلەرنى غىدىقلايدۇ. بۇ غىدىقلىنىش نېرۋا سىگنالىغا ئايلىنىپ، دەلىز نېرۋىسى ئارقىلىق مېڭىگە يەتكۈزۈلىدۇ. مېڭە بۇ ئۇچۇرلارنى قوبۇل قىلىپ، بەدەننىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى تەڭشەيدۇ.

• ئاڭلاش فۇنكسىيەسى: قۇلۇلە پەردىلىك ئېزىتقۇ يولىنىڭ ئاڭلاشقا مەسئۇل قىسمى. ئۇنىڭ ئىچىدىكى كورتى ئەزاسى ئاۋاز دولقۇنلىرىنى مېخانىكىلىق غىدىقلىنىشتىن ئېلېكتىرىك نېرۋا سىگنالىغا ئايلاندۇرىدۇ. ئاۋاز دولقۇنلىرى قۇلاق پەردىسىنى تەۋرىتىپ، ئوتتۇرا قۇلاقتىكى ئاڭلاش سۆڭەكچىلىرى ئارقىلىق قۇلۇلەگە يەتكۈزۈلىدۇ. قۇلۇلە ئىچىدىكى سۇيۇقلۇقنىڭ ھەرىكىتى تۈكلۈك ھۈجەيرىلەرنى غىدىقلاپ، ئاڭلاش نېرۋىسى ئارقىلىق ئاۋاز ئۇچۇرلىرىنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ.

• نېرۋا باغلىنىشلىرى: دەلىز-قۇلۇلە نېرۋىسى ئىچكى قۇلاقتىكى بارلىق سىگناللارنى مېڭىگە يەتكۈزۈشتىكى ئاساسلىق يول. ئۇ ئىككى قىسىمدىن تەركىب تاپىدۇ: دەلىز قىسمى (تەڭپۇڭلۇققا مەسئۇل) ۋە قۇلۇلە قىسمى (ئاڭلاشقا مەسئۇل). بۇ نېرۋىنىڭ ساغلام فۇنكسىيەسى نورمال ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاش ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

• كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى: پەردىلىك ئېزىتقۇ يولىنىڭ ھەر قانداق بىر قىسمىدىكى قالايمىقانچىلىق ياكى زەخىملىنىش ئاڭلاش قۇۋۋىتىنىڭ تۆۋەنلىشى، باش قېيىش، تەڭپۇڭلۇق يوقىتىش (ۋېرتىگو)، قۇلاق غۇڭۇلداش قاتارلىق ھەر خىل كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. مېنيېر كېسەللىكى، خاس ياكى بېنىن پاروكسىمال پوسىزىيەلىك باش قېيىش (BPPV) قاتارلىق كېسەللىكلەر بۇ سىستېمىنىڭ ئىقتىدارىنىڭ بۇزۇلۇشى بىلەن مۇناسىۋەتلىك. شۇڭا، بۇ سىستېمىنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، قۇلاق كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم.

پەردىلىك ئېزىتقۇ يولىنىڭ مۇرەككەپ مېخانىزمى بىزنىڭ مۇھىت بىلەن بولغان ئۆز-ئارا تەسىرىمىزنى بېكىتىدۇ. ئۇنىڭ ئاۋازنى پەرقلەندۈرۈش، بەدەننىڭ بوشلۇقتىكى ئورنىنى ھېس قىلىش ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاش ئىقتىدارى ئادەم بەدىنىنىڭ ھەيران قالارلىق مۇرەككەپلىكىنى نامايان قىلىدۇ.