كىتاب ئوقۇپ بېرىش – ئانا ۋە بالىنىڭ مېڭە دولقۇنى ماسلىشىشىغا ياردەم بېرىدۇ

نۇرغۇن ئاتا-ئانىلار بالىلىرىغا كىتاب ئوقۇپ بېرىشنىڭ ياخشى ئادەت ئىكەنلىكىنى بىلىدۇ، لېكىن بۇ جەرياندا مېڭىدە يۈز بېرىدىغان ھەيران قالارلىق بىيولوگىيەلىك ئۆزگىرىشلەردىن خەۋەرسىز بولۇشى مۇمكىن. يېقىنقى زامان نېرۋا ئىلمى  تەتقىقاتلىرى شۇنى ئىسپاتلىدىكى، بىر ئانا بالىسىغا كىتاب ئوقۇپ بەرگەندە، ئۇلارنىڭ مېڭە دولقۇنلىرى مىللىي سېكۇنت (سېكۇنتنىڭ مىڭدىن بىرى) پەرقى بىلەن ئۆزئارا ماسلىشىدۇ. بۇ پەقەت بىر تەرەپ سۆزلەپ يەنە بىر تەرەپ ئاڭلايدىغان ئاددىي جەريان بولماستىن، بەلكى «نېرۋا ماسلىشىشچانلىقى» (Neural Synchrony) دەپ ئاتىلىدىغان چوڭقۇر روھىي ۋە فىزىئولوگىيەلىك باغلىنىشتۇر.

بۇ خىل مېڭە دولقۇنىنىڭ ماسلىشىشى بالىنىڭ ئەقلىي ۋە روھىي يېتىلىشىدە ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. ئانا ھېكايە ئوقۇۋاتقاندا، ئۇنىڭ ئاۋازىدىكى ھېسسىيات، رىتىم ۋە چىراي ئىپادىلىرى بالىنىڭ مېڭىسىدىكى ئاڭلاش ۋە تىل رايونلىرىنى قوزغىتىدۇ. نەتىجىدە، ئانا بىلەن بالىنىڭ مېڭىسى خۇددى سىمسىز تور ئارقىلىق ئۇلانغاندەك، بىر پۈتۈن گەۋدىگە ئايلىنىپ ئۇچۇر ئالماشتۇرىدۇ. بۇ ماسلىشىش بالىنىڭ دىققىتىنى مەركەزلەشتۈرۈش ئىقتىدارىنى زور دەرىجىدە ئۆستۈرۈپ، ئۇچۇرلارنى قوبۇل قىلىشقا ئەڭ ياخشى شارائىت ھازىرلايدۇ.

تىل يېتىلدۈرۈش سۈرئىتىنىڭ ئىككى ھەسسە ئېشىشى

بۇ تەتقىقاتنىڭ ئەڭ كىشىنى ھاياجانلاندۇرىدىغان نەتىجىلىرىنىڭ بىرى تىل ئۆگىنىش سۈرئىتىگە مۇناسىۋەتلىك. مېڭە دولقۇنى ئانىسى بىلەن ماسلاشقان بالىلارنىڭ يېڭى سۆزلەرنى ئۆگىنىش ۋە تىل ئىقتىدارىنى يېتىلدۈرۈش سۈرئىتى، بۇنداق تەجرىبىنى باشتىن كەچۈرمىگەن بالىلارغا قارىغاندا ئىككى ھەسسە تېز بولىدىغانلىقى بايقالغان. سەۋەبى شۇكى، مېڭە دولقۇنى ماسلاشقاندا، بالىنىڭ مېڭىسىدىكى «ئۆگىنىش دەرۋازىسى» تولۇق ئېچىلىدۇ. بۇ خىل يۇقىرى دەرىجىلىك ماسلىشىش ھالىتىدە، بالا سۆزلەرنىڭ مەنىسىنى تېز چۈشىنىپلا قالماي، ئۇنى ئۇزۇن مۇددەتلىك ئەستە تۇتۇش قابىلىيىتىگە ئىگە بولىدۇ.

چوڭقۇر ئۇيقۇ ۋە بىخەتەرلىك تۇيغۇسى

كىتاب ئوقۇپ بېرىشنىڭ يەنە بىر مۇھىم پايدىسى بالىلارنىڭ ئۇيقۇ سۈپىتىگە بولغان تەسىرىدۇر. تەتقىقاتلاردا كۆرسىتىلىشىچە، مېڭە دولقۇنىنىڭ ماسلىشىشى بالىدا كۈچلۈك بىخەتەرلىك تۇيغۇسى پەيدا قىلىدۇ. ئانىنىڭ تونۇش ئاۋازى ۋە رىتىملىق ھېكايە ئوقۇشى بالىنىڭ نېرۋا سىستېمىسىنى تىنچلاندۇرۇپ، стېرىس (بېسىم) ھورمونى بولغان كورتىزولنى تۆۋەنلىتىدۇ. بۇنىڭ نەتىجىسىدە:

• بالىلار تېخىمۇ تېز ئۇخلايدۇ.
• ئۇيقۇسى تېخىمۇ چوڭقۇر ۋە سۈپەتلىك بولىدۇ.
• چوڭقۇر ئۇيقۇ مېڭىنىڭ يېتىلىشى ۋە كۈندۈزى ئۆگەنگەن بىلىملەرنى پىششىقلىشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىمدۇر.

كىتاب ئوقۇپ بېرىشنىڭ ئاساسلىق پايدىلىرى

ئالىملارنىڭ قارىشىچە، بۇ خىل مېڭە ماسلىشىشىنى پەقەت جانلىق ئوقۇپ بېرىش ئارقىلىقلا ئىشقا ئاشۇرغىلى بولىدۇ (تېلېۋىزور ياكى ئۈنئالغۇ بۇ ئۈنۈمنى بەرمەيدۇ). تۆۋەندىكىسى كىتاب ئوقۇپ بېرىشنىڭ ئاساسلىق پايدىلىرى:

• تىل ئىقتىدارى: سۆزلۈك مىقدارى ۋە جۈملە تۈزۈش ئىقتىدارى تېز تەرەققىي قىلىدۇ.
• ھېسسىيات باشقۇرۇش: ئاتا-ئانا بىلەن بولغان رىشتە كۈچىيىپ، بالىنىڭ ھېسسىياتى مۇقىم بولىدۇ.
• تەپەككۇر قىلىش: ھېكايە ئىچىدىكى ۋەقەلەر بالىنىڭ لوگىكىلىق تەپەككۇرىنى ئۆستۈرىدۇ.
• دىققەتنى يىغىش: بىر ئىشقا زېھنىنى مەركەزلەشتۈرۈش ئادىتى يېتىلىدۇ.

ئەڭ يېڭى تەتقىقات نەتىجىلىرى ۋە مەنبەلەر

بۇ ساھەدىكى تەتقىقاتلار يېقىنقى يىللاردا زور بۆسۈش ھاسىل قىلدى. بولۇپمۇ كامبرىج ئۇنىۋېرسىتېتى (University of Cambridge) ۋە پرىنسېتون ئۇنىۋېرسىتېتى (Princeton University) نىڭ تەتقىقاتچىلىرى مۇھىم نەتىجىلەرنى ئېلان قىلدى.

• 2019-2020-يىللىرىدىكى تەتقىقات (كامبرىج ئۇنىۋېرسىتېتى): دوكتور ۋىكتورىيە لېئوڭ (Victoria Leong) يېتەكچىلىكىدىكى گۇرۇپپا «Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS)» ژۇرنىلىدا ئېلان قىلغان ماقالىسىدە، ئانا بىلەن بالىنىڭ كۆز ئالاقىسى قىلىش ۋە بىللە كىتاب ئوقۇش جەريانىدا مېڭە دولقۇنلىرىنىڭ (Alpha ۋە Theta دولقۇنلىرى) ماسلىشىدىغانلىقىنى، بۇنىڭ ئۆگىنىش ئۈنۈمىنى ئاشۇرىدىغانلىقىنى ئىسپاتلىدى.
• پرىنسېتون ئۇنىۋېرسىتېتى تەتقىقاتى: تەتقىقاتچى ئۇررى ھاسسون (Uri Hasson) نىڭ «نېرۋا جۈپلىشىشى» (Neural Coupling) نەزەرىيىسىگە ئاساسەن، ھېكايە سۆزلىگۈچى بىلەن تىڭشىغۇچىنىڭ مېڭە پائالىيەتلىرىنىڭ ماسلىشىشى چۈشىنىش ۋە ئالاقە قىلىشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

بالىڭىزغا كىتاب ئوقۇپ بېرىش پەقەت ۋاقىت ئۆتكۈزۈش ئەمەس، بەلكى ئۇلارنىڭ كەلگۈسىگە سېلىنغان ئەڭ چوڭ مەبلەغدۇر. مىللىي سېكۇنت ئىچىدە ماسلىشىدىغان مېڭە دولقۇنلىرى، بالىڭىزنىڭ تىلىنى راۋان، ئۇيقۇسىنى تاتلىق، زېھنىنى ئۆتكۈر قىلىدۇ. شۇڭا، ھەر كۈنى ئازراق ۋاقىت ئاجرىتىپ، پۈتۈن دىققىتىڭىز ۋە مېھىر-مۇھەببىتىڭىز بىلەن بالىڭىزغا كىتاب ئوقۇپ بېرىشنى ئۇنتۇماڭ.