ئادەم بەدىنى ئىسكىلىت سۆڭەك تۈزۈلۈشى: ئومۇمىي تونۇشتۇرۇش
ئادەم بەدىنى ئىسكىلىت سىستېمىسى بەدىنىمىزنىڭ ئىچكى تىرەك رامكىسى بولۇپ، قۇرامىغا يەتكەن بىر ئادەمدە تەخمىنەن 206 تال سۆڭەكتىن تەركىب تاپىدۇ. بۇ سىستېما بەدەنگە شەكىل بېرىپلا قالماي، يەنە ھاياتلىق ئۈچۈن مۇھىم ئەزالارنى قوغداش، ھەرىكەتكە ئىمكانىيەت يارىتىش، مىنېرال ماددىلارنى زاپاس ساقلاش ۋە قان ھۈجەيرىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىشتەك كۆپ خىل مۇھىم ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ. بۇ مەزمۇندا، ئادەم ئىسكىلىتىنىڭ ئالدى ۋە ئارقا تەرەپتىن كۆرۈنۈشى چۈشۈرۈلگەن رەسىم ئارقىلىق، بەدىنىمىزدىكى ئاساسلىق سۆڭەكلەرنىڭ ئىسمى ۋە ئورنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.
ئىسكىلىت سۆڭەكلىرىنىڭ تونۇشتۇرۇلۇشى
تۆۋەندە رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ھەر بىر سۆڭەك ۋە قىسىملارنىڭ ئۇيغۇرچە ۋە ئىنگلىزچە نامى ھەم قىسقىچە چۈشەندۈرۈلۈشى بېرىلدى:
باش سۆڭىكى (Skull)
بۇ باش قىسمىنىڭ سۆڭەك رامكىسى بولۇپ، مېڭىنى قوغداش ۋە يۈز قۇرۇلمىسىنى شەكىللەندۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ باش ۋە يۈز قىسمىدىن ئىبارەت ئىككى بۆلەككە ئايرىلىدۇ.
باش قىسىم (Cranial portion)
باش سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ۋە ئارقا قىسمى بولۇپ، چوڭ مېڭىنى ئوراپ تۇرىدۇ ۋە ئۇنى تاشقى زەربىلەردىن ئاسرايدۇ.
يۈز قىسىم (Facial portion)
باش سۆڭىكىنىڭ ئالدى قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ، بۇنىڭغا يۈز، ئېڭەك ۋە كۆز ئويمانلىقىنىڭ سۆڭەكلىرى كىرىدۇ.
كۆكرەك (مۈرە) ئايلانمىسى (Pectoral (shoulder) girdle)
بۇ قۇرۇلما قولنى تەنە غولىغا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇ ئوقۇرەك سۆڭىكى ۋە تاغاق سۆڭىكىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، قولنىڭ كەڭ دائىرىدە ھەرىكەت قىلىشىغا شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ.
ئوقۇرەك سۆڭەك (Clavicle)
بۇ تۆش سۆڭىكى بىلەن تاغاق سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان ئىنچىكە ئۇزۇن سۆڭەك.
تاغاق سۆڭەك (Scapula)
«مۈرە ياپراقچىسى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ. ئۇ كۆكرەكنىڭ ئارقا تەرىپىگە جايلاشقان چوڭ، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك يالپاق سۆڭەك.
تۆش سۆڭەك (Sternum)
كۆكرەكنىڭ ئوتتۇرا قىسمىغا جايلاشقان يالپاق سۆڭەك. ئۇ قوۋۇرغىلارنى كۆكرەك قەپەسىنىڭ ئالدى تەرىپىدە بىر-بىرىگە تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ.
قوۋۇرغا (Ribs)
كۆكرەك قەپەسىنى ھاسىل قىلىدىغان ئۇزۇن، ئەگرى سۆڭەكلەر. يۈرەك ۋە ئۆپكىنى قوغدايدۇ.
ئومۇرتقا تۈۋرۈكى (Vertebral column)
«بەل ئومۇرتقىسى» دەپمۇ ئاتىلىدۇ. ئۇ بىر قاتار ئومۇرتقا سۆڭەكلىرىدىن تەشكىللەنگەن تۈۋرۈك بولۇپ، يۇلۇننى (يىلىك) قوغدايدۇ ھەمدە باش ۋە تەننى تىرەپ تۇرىدۇ.
يانپاش سۆڭەك (Pelvic bone)
بۇ چوڭ سۆڭەك قۇرۇلمىسى بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنى تىرەپ، قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قوغدايدۇ.
يۇقىرىقى بىلەك سۆڭەك (Humerus)
يۇقىرى بىلەكتىكى ئۇزۇن سۆڭەك بولۇپ، مۈرىدىن بىلەككىچە سوزۇلغان.
بىلەك سۆڭەك (Ulnar bone / Ulna)
بىلەكتىكى ئىككى ئۇزۇن سۆڭەكنىڭ بىرى بولۇپ، ئىچ تەرەپكە جايلاشقان.
يان بىلەك سۆڭەك (Radius)
بىلەكتىكى يەنە بىر ئۇزۇن سۆڭەك بولۇپ، سىرت تەرەپكە جايلاشقان.
بېغىش سۆڭەك (Carpals)
قول بېغىشىنى تەشكىل قىلىدىغان سەككىز تال كىچىك سۆڭەك. ئۇلار قولنى بىلەككە تۇتاشتۇرىدۇ.
ئالقان سۆڭەك (Metacarpals)
قول ئالقىنىدىكى بەش تال سۆڭەك بولۇپ، بېغىش سۆڭەكلىرى بىلەن بارماق سۆڭەكلىرىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ.
بارماق سۆڭەك (قول) (Phalanges – hand)
قول بارماقلىرىنى تەشكىل قىلىدىغان سۆڭەكلەر. ھەر بىر بارماقتا ئۈچتىن (يىراق، ئوتتۇرا، يېقىن بۆلەك)، باش بارماقتا ئىككىدىن بارماق سۆڭىكى بار.
يوتا سۆڭەك (Femur)
يوتا سۆڭىكى ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ ئۇزۇن، ئەڭ ئېغىر ۋە ئەڭ كۈچلۈك سۆڭەك ھېسابلىنىدۇ.
لىپەك سۆڭەك (Patella)
ئادەتتە «تىز قاپقىقى» دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ تىز بوغۇمىنىڭ ئالدىغا جايلاشقان كىچىك سۆڭەك.
پاچاق / پاقالچاق سۆڭەك (Tibia)
پاقالچاقتىكى چوڭ سۆڭەك بولۇپ، بەدەن ئېغىرلىقىنىڭ كۆپ قىسمىنى كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ.
يان پاچاق / پاقالچاق سۆڭەك (Fibula)
پاقالچاقتىكى كىچىكرەك سۆڭەك بولۇپ، پاقالچاق سۆڭىكىگە پاراللېل جايلاشقان ۋە پۇت بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىغا ياردەم بېرىدۇ.
ئوشۇق سۆڭەك (Tarsals)
ھەر بىر پۇتتىكى يەتتە تال بوغۇملۇق سۆڭەك توپلىمى بولۇپ، پاقالچاق ۋە يان پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى ئۇچى بىلەن تاپان سۆڭەكلىرى ئارىسىغا جايلاشقان.
تاپان سۆڭەك (Metatarsals)
پۇت تاپىنىدىكى بەش تال ئۇزۇن سۆڭەك بولۇپ، ئوشۇق سۆڭەكلىرى بىلەن پۇت بارماق سۆڭەكلىرىنى تۇتاشتۇرىدۇ.
بارماق سۆڭەك (پۇت) (Phalanges – foot)
پۇت بارماقلىرىنى تەشكىل قىلىدىغان سۆڭەكلەر. قول بارمىقىغا ئوخشاش، ھەر بىر پۇت بارمىقىدا ئۈچتىن، چوڭ بارماقتا ئىككىدىن بارماق سۆڭىكى بار.
كۆرگىنىمىزدەك، ئادەم ئىسكىلىتى بىر مۇرەككەپ ھەم ھاياتىي ئەھمىيەتكە ئىگە سىستېما. ئۇ بەدىنىمىزگە ئاساسىي شەكىل ۋە تىرەكلىك بېرىپلا قالماي، يەنە مېڭە، يۈرەك ۋە ئۆپكە قاتارلىق ئەڭ نازۇك ئەزالىرىمىز ئۈچۈن قوغداش قالقىنى رولىنى ئوينايدۇ. ئۇندىن باشقا، مۇسكۇللار بىلەن ماسلىشىپ، مېڭىش، يۈگۈرۈشتىن تارتىپ قولىمىزنىڭ ئىنچىكە ھەرىكەتلىرىگىچە بولغان بارلىق ھەرىكەت شەكىللىرىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.
