نۇرمەمەت دوختۇر

زامانىۋىي تېبابەتنىڭ تەرەققىياتى كىچىك جانلىقلار دۇنياسىنى كۆزىتىش ۋە تەتقىق قىلىش بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك. مىكروسكوپ بولسا بۇ كىچىك دۇنيانىڭ ئىشىكىنى ئاچىدىغان ئاچقۇچ بولۇپ، ئۇ كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش، داۋالاش ئۇسۇللىرىنى تەرەققىي قىلدۇرۇش ۋە ھاياتلىق ئىلمىنىڭ سىرلىرىنى ئېچىشتا ئvەزسىز رول ئوينايدۇ. تېخنىكىنىڭ يۈكسىلىشىگە ئەگىشىپ، مىكروسكوپلارنىڭ تۈرلىرىمۇ كۆپىيىپ، ھەر قايسىسى ئۆزىگە خاس ئىقتىدارلىرى بىلەن تىببىي ساھەنىڭ ئوخشىمىغان ئېھتىياجلىرىنى قاندۇرماقتا. تۆۋەندە تىببىي ساھەدە كۆپ ئىشلىتىلىدىغان بىر قانچە مۇھىم مىكروسكوپ تۈرلىرى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

ئىنسان بەدىنىدىكى سۈيدۈك ئاجرىتىش ۋە نەسىللىنىش سىستېمىسى، گەرچە فۇنكسىيە جەھەتتىن ئوخشىمىسىمۇ، ئەمما تۆرەلمە 발ىنىش ۋە ئاناتومىيىلىك ئورنى جەھەتتە ئىنتايىن زىچ مۇناسىۋەتكە ئىگە بولغاچقا، دائىم «سۈيدۈك-نەسىللىنىش سىستېمىسى» دەپ بىرلىكتە ئاتىلىدۇ. سۈيدۈك ئاجرىتىش سىستېمىسى بەدەندىكى مېتابولىزم قالدۇقلىرىنى سۈزۈپ چىقىرىش، سۇيۇقلۇق ۋە ئېلېكترولىت تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاش، قان بېسىمىنى تەڭشەش قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم ۋەزىپىلەرنى ئۆتىسە؛ نەسىللىنىش سىستېمىسى ئىنسانلارنىڭ ئەۋلاد داۋاملاشتۇرۇشى، جىنسىي ھورمونلارنى ئىشلەپچىقىرىش ۋە ئىككىلەمچى جىنسىي ئالاھىدىلىكلەرنى ساقلاش قاتارلىق فۇنكسىيەلەرگە مەسئۇل.

ئۆپكە ۋە ئۇنى ئوراپ تۇرغان كۆكرەك پەردىسى، كۆكرەك قەپىسى ئىچىگە جايلاشقان بولۇپ، ھاياتلىق ئۈچۈن زۆرۈر بولغان گاز ئالماشتۇرۇش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. گەرچە بۇ ئەزالار تاشقى كۆزگە كۆرۈنمىسىمۇ، ئۇلارنىڭ بەدەن سىرتىدىكى ئورنى، چېگراسى ۋە قۇرۇلمىلىرىنى مەلۇم ئاناتومىيىلىك بەلگىلەر ئارقىلىق پەرەز قىلىشقا بولىدۇ. بۇ «بەدەن سىرتىدىكى قىياس ئورنى» دەپ ئاتىلىدىغان ئۇقۇم، كلىنىكىلىق تىببىيەتتە ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.

نەپەسلىنىش سىستېمىسى ھاياتلىقنىڭ ئاساسى بولۇپ، ئۇنىڭ ئىچىدىكى كاناي، شاخچە كانايلار ۋە ئۆپكە بۆلەكلىرى گاز ئالماشتۇرۇشنى ئىشقا ئاشۇرىدىغان مۇرەككەپ تور سىستېمىسىنى تەشكىل قىلىدۇ. كانايدىن باشلانغان ھاۋا يولى، خۇددى بىر دەرەخنىڭ غولىدىن شاخلىرىغا ئايرىلغاندەك، ئۈزلۈكسىز تارماقلىشىپ ئاخىرىدا ئۆپكىنىڭ ئەڭ كىچىك فۇنكسىيە بىرلىكى بولغان ئۆپكە بۆلەكلىرىگە يېتىپ بارىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەر بىرى ئۆزگىچە ئاناتومىيىلىك ئورۇن ۋە فىزىئولوگىيىلىك رولغا ئىگە بولۇپ، ئۇلارنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشى نەپەس ئېلىش-چىقىرىشنىڭ نورمال ئېلىپ بېرىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

ئىنسانلارنىڭ نەپەسلىنىش سىستېمىسىدىكى مۇھىم ئەزا بولغان ئۆپكە، كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئىچىگە جايلاشقان بولۇپ، ئوڭ ۋە سولدىن ئىبارەت ئىككى قىسىمدىن تەركىب تاپقان. ئۆپكىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، ئۇنىڭ ھەر بىر قىسمى ئۆزگىچە فۇنكسىيە ۋە رولغا ئىگە. ئۆپكىنىڭ ئىچكى تەرەپ يۈزى (Medial surface of the lung) يۈرەك، چوڭ قان تومۇرلار ۋە باشقا كۆكرەك بوشلۇقىدىكى ئەزالار بىلەن بىۋاسىتە ئۇچرىشىپ تۇرىدىغان يۈزى بولۇپ، بۇ يۈزىدىكى ھەرخىل ئويمان، ئېرىق ۋە تۈراكلىق قۇرۇلمىلار ئەتراپتىكى ئەزالار بىلەن بولغان مۇناسىۋەتنى ئەكس ئەتتۈرۈپ بېرىدۇ.

ھەر يىلى 10-ئاينىڭ 16-كۈنى پۈتكۈل دۇنيا تېببىيەت ساھەسى ئۈچۈن ئابىدە خاراكتېرلىك بىر كۈن - دۇنيا ناركوز كۈنىنى خاتىرىلەيدۇ. بۇ كۈن پەقەت بىر خاتىرىلەش كۈنى بولۇپلا قالماي، بەلكى ئىنسانىيەتنىڭ ئاغرىق-ئازابقا قارشى كۈرىشىدىكى غايەت زور بىر قەدەمنى، زامانىۋى ئوپېراتسىيەنىڭ تۇغۇلغانلىقىنى ۋە مىليونلىغان كىشىنىڭ ھاياتىنى قۇتقۇزۇپ قالغان ناركوز ئىلمىنىڭ ئۇلۇغلىقىنى نامايان قىلىدۇ.

كىكىرتەك ئادەم بەدىنىدىكى ئىنتايىن مۇھىم ۋە كۆپ ئىقتىدارلىق بىر ئەزا بولۇپ، ئۇ پەقەت نەپەس يولىنىڭ بىر قىسمى بولۇپلا قالماي، بەلكى ئاۋاز چىقىرىش ۋە نەپەس يولىنى قوغداشتەك ھاياتىي ۋەزىپىلەرنىمۇ ئۆتەيدۇ. كىكىرتەكنىڭ سىرتقى كۆمۈرچەك رامكىسى ئۇنىڭغا تىرەكلىك ۋە قوغداش رولىنى ئوينىسا، ئۇنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى كىكىرتەك بوشلۇقى (Laryngeal Cavity) تېخىمۇ مۇرەككەپ ۋە نازۇك قۇرۇلمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ماس ھەرىكىتى ئاۋازىمىزنىڭ شەكىللىنىشى ۋە نەپەسلىنىشىمىزنىڭ راۋان بولۇشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

كىكىرتەك، يەنى بوغۇزىمىزدىكى ئاۋاز چىقىرىش ۋە نەپەسلىنىشنى باشقۇرىدىغان ھالقىلىق ئەزا بولۇپ، ئۇنىڭ نورمال خىزمىتى كىكىرتەك مۇسكۇللىرىنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشىگە باغلىق. بۇ مۇسكۇللار نەپەس يولىنى ئوچۇق تۇتۇش، ئاۋاز پەردىلىرىنى كونترول قىلىش ئارقىلىق ئاۋازنىڭ يۇقىرى-تۆۋەنلىكىنى ۋە سۈپىتىنى تەڭشەش، ھەمدە يۇتقاندا يېمەكلىكنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىش قاتارلىق كۆپ خىل ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ. بۇ مۇسكۇللارنىڭ ئۆزگىچە تۈزۈلۈشى ۋە ئىنچىكە ھەرىكىتى ئىنسانلارنىڭ مۇرەككەپ ئاۋاز سىگناللىرىنى ھاسىل قىلىشىغا ۋە ئۈنۈملۈك نەپەس ئېلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

كىكىرتەك، يەنى بوغۇز، نەپەس يولى بىلەن ئاۋاز چىقىرىش ئىقتىدارىنى ئۆز-ئارا بىرلەشتۈرگەن مۇرەككەپ بىر ئەزا. ئۇ نەپەس يولىنىڭ يۇقىرى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئۆپكىنى قوغداش، ھاۋا ئېقىمىنى كونترول ق qilish ۋە ئەڭ مۇھىمى، ئىنسان ئاۋازىنى شەكىللەندۈرۈشتە مەركىزىي رول ئوينايدۇ. كىكىرتەكنىڭ بۇ كۆپ خىل فۇنكسىيەلىرى ئۇنىڭ ئۆزگىچە ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى، يەنى كۆمۈرچەك رامكىسى، ئۇلارنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان تارىمۇشلار ۋە ئۇلارنى ھەرىكەتلەندۈرىدىغان مۇسكۇللارنىڭ ئىنچىكە ماسلىشىشى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ.

كىكىرتەك نەپەس يولىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى بولۇپ، ئاۋاز چىقىرىش ۋە نەپەس يولىنى قوغداش قاتارلىق ھاياتىي ئىقتىدارلارنى ئۈستىگە ئالىدۇ. ئۇنىڭ مۇرەككەپ قۇرۇلمىسى بىر قانچە كۆمۈرچەك، تارىمۇش ۋە مۇسكۇللاردىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، بۇلار ئۆزئارا ماسلىشىپ كىكىرتەكنىڭ نورمال فۇنكسىيەسىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. كىكىرتەكنىڭ ساغلاملىقى ئاۋازىمىزنىڭ جاراڭلىق بولۇشى ۋە نەپەس ئېلىشىمىزنىڭ راۋان بولۇشىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.