بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

بىلەك (Forearm) — تىرناق بوغۇمى بىلەن بىلەك بوغۇمى ئارىلىقىدىكى قىسىم بولۇپ، ئۇ ئىككى ئۇزۇن سۆڭەك، يەنى بىلەك سۆڭىكى (Ulna) ۋە يان بىلەك سۆڭىكى (Radius) دىن تەركىب تاپىدۇ. بۇ ئىككى سۆڭەك ئۆزئارا پاراللېل ھالەتتە تىزىلغان بولۇپ، ئۈستى تەرىپىدە يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى (Humerus) بىلەن، ئاستى تەرىپىدە بولسا بىلەك سۆڭەكلىرى (Carpal bones) بىلەن تۇتىشىدۇ. ئۇلارنىڭ ئۆزگىچە ئورۇنلىشىشى ۋە بىر-بىرى بىلەن ھاسىل قىلغان بوغۇملىرى بىلەكنىڭ ئېگىلىش، يېيىلىش ھەرىكىتىدىن باشقا، قولنىڭ ئالقىنىنى ئۈستىگە ۋە ئاستىغا قارايدىغان ئايلانما ھەرىكىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

بىلەك سۆڭىكى بىلەكنىڭ ئىچكى (چىمچىلاق بارماق بىلەن ئوخشاش سەۋىيىدە) تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئاساسلىقى تىرناق بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدىغان تىرەك سۆڭىكى ھېسابلىنىدۇ. يان بىلەك سۆڭىكى بولسا بىلەكنىڭ تاشقى (باش بارماق بىلەن ئوخشاش سەۋىيىدە) تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئۇ بىلەك سۆڭىكىنى ئوق قىلىپ ئايلىنىش ئارقىلىق بىلەكنىڭ ئايلانما ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. بۇ ئىككى سۆڭەكنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ ئىشلىشى، ئىنسانلارنىڭ قولىنىڭ ئىنچىكە ۋە مۇرەككەپ ھەرىكەتلىرىنى ئورۇندىشى ئۈچۈن زۆرۈر ئاساس ھېسابلىنىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ تەپسىلىي ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى

بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكى (Ulna and Radius, 尺骨和桡骨)
بۇ ئىككى سۆڭەك بىرلىكتە بىلەكنىڭ ئىسكىلىتىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇلار ئۈستى (proximal) ۋە ئاستى (distal) ئۇچلىرىدا ئۆزئارا بوغۇم ھاسىل قىلىپ، سۆڭەك ئارىلىق پەردىسى (interosseous membrane) ئارقىلىق بىر-بىرىگە مەھكەم تۇتاشتۇرۇلغان. بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ئۇچى چوڭراق، ئاستى ئۇچى كىچىكرەك بولسا، يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئەكسىچە، يۇقىرى ئۇچى كىچىك، ئاستى ئۇچى چوڭراق بولىدۇ. بۇ قۇرۇلما ئالاھىدىلىكى تىرناق ۋە بىلەك بوغۇملىرىنىڭ فۇنكسىيەلىك تەلىپىگە ماسلاشقان.

بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكى ئالدى كۆرۈنۈشى
(Anterior view of the Ulna and Radius, 尺骨和桡骨正面观)

• غالتەك ئويۇقى (Trochlear notch, 滑车切迹): بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ئۇچىدىكى چوڭ، «C» شەكىللىك ئويۇق. ئۇ يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ غالتىكى بىلەن تۇتىشىپ، تىرناق بوغۇمىنىڭ ئېگىلىش-يېيىلىش ھەرىكىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.
• بۈركۈت تۇمشۇقى (Olecranon, 鹰嘴): تىرناقنىڭ ئۇچلۇق چوققىسىنى ھاسىل قىلىدىغان چوڭ، قېلىن، ئەگرى سۆڭەك ئۆسۈكى. تىرناق يېيىلغاندا ئۇ يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ بۈركۈت تۇمشۇق ئويمىنىغا كىرىپ، بوغۇمنى مۇقىملاشتۇرىدۇ.
• تاجىسىمان ئۆسۈك (Coronoid process, 冠突): بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ئۇچىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك ئۆسۈك. تىرناق ئېگىلگەندە، ئۇ يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ تاجىسىمان ئۆسۈك ئويمىنىغا كىرىدۇ.
• يان بىلەك ئويۇقى (Radial notch, 桡切迹): تاجىسىمان ئۆسۈكنىڭ تاشقى تەرىپىدىكى كىچىك ئويۇق. ئۇ يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشى بىلەن تۇتىشىپ، يۇقىرى بىلەك-يان بىلەك بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• بىلەك سۆڭەك ھۈررىكى (Ulnar tuberosity, 尺骨粗隆): تاجىسىمان ئۆسۈكنىڭ ئاستىدىكى سىلىق رايون. ئۇ قول مۇسكۇلى (brachialis muscle) نىڭ ئاساسلىق بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• بىلەك سۆڭەك تېنى (Body of ulna, 尺骨体): بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ۋە تۆۋەن ئۇچلىرىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان ئۇزۇن غول قىسمى. ئۇنىڭ ئۈچ گىرۋىكى ۋە ئۈچ يۈزى بار.
• بىلەك سۆڭىكى (Ulna, 尺骨): بىلەكنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى مۇقىملاشتۇرغۇچى سۆڭەك. ئۇ تىرناق بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق تەركىبىي قىسمى ھېسابلىنىدۇ.
• ئالدى يۈز (Anterior surface, 尺骨前面): بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئالدىغا قارىغان يۈزى. چوڭقۇر بارماق ئېگىش مۇسكۇلى (flexor digitorum profundus) بۇ يەردىن باشلىنىدۇ.
• بىلەك سۆڭەك بېشى (Head of ulna, 尺骨头): بىلەك سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىدىكى يۇمىلاق، كۇنۇپكا شەكىللىك قۇرۇلما. ئۇ يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ بىلەك ئويۇقى بىلەن تۇتىشىپ، تۆۋەن بىلەك-يان بىلەك بوغۇمىنى (distal radioulnar joint) ھاسىل قىلىدۇ.
• بىگىزسىمان ئۆسۈك (Ulnar styloid process, 茎突): بىلەك سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىنىڭ ئىچكى-ئارقا تەرىپىدىكى كىچىك، ئۇچلۇق ئۆسۈك. ئۇ بىلەك بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقى ئۈچۈن مۇھىم تارىمۇشلارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى.
• يان بىلەك سۆڭىكى (Radius, 桡骨): بىلەكنىڭ تاشقى تەرىپىدىكى ھەرىكەتچان سۆڭەك. ئۇ بىلەكنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرۇشقا مەسئۇل.
• يان بىلەك سۆڭەك تېنى (Body of radius, 桡骨体): يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى ئۇزۇن غول قىسمى. ئۇنىڭمۇ ئۈچ گىرۋىكى ۋە ئۈچ يۈزى بار.
• يان بىلەك سۆڭەك ھۈررىكى (Radial tuberosity, 桡骨粗隆): يان بىلەك سۆڭەك بوينىنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى گەۋدىلىك دۆڭچە. ئۇ يۇقىرى قول ئىككى باشلىق مۇسكۇلى (biceps brachii) نىڭ ئاساسلىق بىرىكىش نۇقتىسى.
• يان بىلەك سۆڭەك بوينى (Neck of radius, 桡骨颈): يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشى بىلەن غولىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان تار قىسمى.
• يان بىلەك سۆڭەك بېشى (Head of radius, 桡骨头): يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ئۇچىدىكى دىسكا شەكىللىك قۇرۇلما. ئۇ ئۈستى تەرىپىدە يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ كىچىك بېشى بىلەن، ئىچكى تەرىپىدە بىلەك سۆڭىكىنىڭ يان بىلەك ئويۇقى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.
• ھالقىسىمان بوغۇم يۈزى (Articular circumference, 环状关节面): يان بىلەك سۆڭەك بېشىنىڭ ئەتراپىدىكى سىلىق بوغۇم يۈزى. ئۇ يان بىلەك ئويۇقى ئىچىدە ئايلىنىش ئارقىلىق بىلەكنىڭ ئايلىنىشىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.
• بوغۇم ئويمىنى (Articular fovea, 关节凹): يان بىلەك سۆڭەك بېشىنىڭ ئۈستىدىكى تايىز ئويمانلىق. ئۇ يۇقىرى بىلەك سۆڭىكىنىڭ كىچىك بېشى (capitulum) بىلەن تۇتىشىدۇ.

بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكى ئارقا كۆرۈنۈشى
(Posterior view of the Ulna and Radius, 尺骨和桡骨后面观)

• ئارقا گىرۋىكى (Posterior border, 后缘): يان بىلەك سۆڭىكى ياكى بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئارقا تەرىپىدىكى گىرۋىكى.
• يان بىلەك سىرتقى يان يۈزى (Lateral surface, 桡骨外侧面): يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ تاشقى تەرەپتىكى يۈزى. بىر قىسىم ئايلاندۇرغۇچى مۇسكۇللار بۇ يەرگە بىرىكىدۇ.
• سۆڭەك ئارىلىق گىرۋىكى (Interosseous border, 骨间缘): ئىككى سۆڭەكنىڭ بىر-بىرىگە قاراپ تۇرغان ئۆتكۈر گىرۋىكى. سۆڭەك ئارىلىق پەردىسى مۇشۇ گىرۋەكلەرگە بىرىكىدۇ.
• بىگىزسىمان ئۆسۈك (Radial styloid process, 茎突): يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىنىڭ تاشقى تەرىپىدىكى چوڭراق ئۆسۈك. ئۇ بىلەك بوغۇمىنى مۇقىملاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• بىلەك ئويۇقى (Ulnar notch, 尺切迹): يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىنىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى ئويۇق. ئۇ بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشى بىلەن تۇتىشىپ تۆۋەن بىلەك-يان بىلەك بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• بىلەك سۆڭەك ئىچكى يان يۈزى (Medial surface, 尺骨内侧面): بىلەك سۆڭىكىنىڭ ئىچكى تەرەپتىكى يۈزى.

بىلەك سۆڭەكلىرىنىڭ بىيومېخانىكىسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىىتى

بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكى بىرلىكتە مۇرەككەپ فۇنكسىيەلىك بىرلىك سۈپىتىدە خىزمەت قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ ئەڭ مۇھىم ھەرىكىتى ئالقاننى سىرتقا ئۆرۈش (supination) ۋە ئىچىگە ئۆرۈش (pronation) بولۇپ، بۇ ھەرىكەت يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشىنىڭ ئۆز ئوقىدا ئايلىنىشى ۋە تۆۋەن ئۇچىنىڭ بىلەك سۆڭىكىنى چۆرىدەپ ھەرىكەت قىلىشى ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ. بۇ ھەرىكەت ئىشىكنىڭ تۇتقۇچىنى بۇرۇش، تاماق يېيىش قاتارلىق كۈندىلىك تۇرمۇشتىكى نۇرغۇن پائالىيەتلەر ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

سۆڭەك ئارىلىق پەردىسى بۇ ئىككى سۆڭەكنى بىرىكتۈرۈپلا قالماي، يەنە بىلەكتىن قولغا كۈچ يەتكۈزۈشتە رول ئوينايدۇ. ئۇ يەنە بىلەكنىڭ چوڭقۇر قەۋىتىدىكى مۇسكۇللارغا كەڭ بىرىكىش يۈزى بىلەن تەمىنلەيدۇ.

كلىنىكىدا، بىلەك سۇنۇشلىرى ئىنتايىن كۆپ ئۇچرايدۇ، بولۇپمۇ يىقىلغاندا قول بىلەن تىيىنىش سەۋەبىدىن كېلىپ چىقىدۇ.

• Colles‹ سۇنۇشى: يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىنىڭ سۇنۇشى بولۇپ، سۇنغان قىسمى ئارقىغا يۆتكىلىدۇ. بۇ ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان بىلەك سۇنۇشى ھېسابلىنىدۇ.
• Monteggia سۇنۇشى: بىلەك سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى قىسمى سۇنۇش بىلەن بىرگە يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ بېشىنىڭ بوغۇمدىن چىقىپ كېتىشى.
• Galeazzi سۇنۇشى: يان بىلەك سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن قىسمى سۇنۇش بىلەن بىرگە تۆۋەن بىلەك-يان بىلەك بوغۇمىنىڭ چىقىپ كېتىشى.بۇ خىل مۇرەككەپ سۇنۇشلارغا توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش ئۈچۈن، بۇ ئىككى سۆڭەكنىڭ ئاناتومىيىلىك مۇناسىۋىتىنى ئېنىق چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم.

خۇلاسىلىگەندە، بىلەك سۆڭىكى ۋە يان بىلەك سۆڭىكى بىرلىكتە قولنىڭ كۈچلۈك ھەم جانلىق ھەرىكەت قىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدىغان، ئىنچىكە ماسلاشقان مېخانىك سىستېما ھاسىل قىلىدۇ. ئۇلارنىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، ئۈستۈنكى مۈچە زەخىملىنىشلىرى ۋە كېسەللىكلىرىنى داۋالاشنىڭ ئاساسى.