ھەر بىر ئاتا-ئانا پەرزەنتىنىڭ ساغلام ۋە تېتىك ئۆسۈپ يېتىلىشىنى ئارزۇ قىلىدۇ. بۇ جەرياندا، «بالامغا قوشۇمچە ۋىتامىن بېرىشىم كېرەكمۇ؟»، «قايسى ۋىتامىننى بېرىشىم كېرەك؟»، «يېمەك-ئىچمەك يېتەرلىك ئەمەسمۇ؟» دېگەنگە ئوخشاش سوئاللار كۆپچىلىك ئاتا-انىلارنىڭ كۆڭلىدە بولىدۇ. ھەقىقەتەن، ۋىتامىنلار بالىلارنىڭ نورمال ئۆسۈپ يېتىلىشى، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ كۈچىيىشى ۋە ئەقلىي ئىقتىدارىنىڭ يېتىلىشىدە ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ ماقالىدە، قايسى ئەھۋالدا ۋىتامىن تولۇقلاش كېرەكلىكى، بولۇپمۇ قايسى ۋىتامىنلارنىڭ زۆرۈر ئىكەنلىكى ۋە ئۇلارنى قانداق شەكىلدە تولۇقلاش كېرەكلىكى ھەققىدە ئىلمىي ۋە چۈشىنىشلىك يېتەكچىلىك بىلەن تەمىنلەيمىز.
ئاساسلىق پرىنسىپ: تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش – ئەڭ ياخشى ۋىتامىن مەنبەسى
ۋىتامىن تولۇقلاش ھەققىدە سۆزلەشتىن بۇرۇن، ئەڭ مۇھىم بىر نۇقتىنى ئايدىڭلاشتۇرۇۋېلىشىمىز كېرەك: ساغلام، كۆپ خىل ۋە تەڭپۇڭ بولغان يېمەك-ئىچمەك بالىلارغا كېرەكلىك ۋىتامىن ۋە مىنېرال ماددىلارنىڭ ئەڭ ياخشى مەنبەسىدۇر. مېۋە-چېۋە، كۆكتات، دانلىق زىرائەتلەر، ئاقسىل (گۆش، تۇخۇم، پۇرچاق تۈرىدىكىلەر) ۋە سۈت مەھسۇلاتلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان يېمەكلىكلەر ئارقىلىق كۆپىنچە ۋىتامىنلارنى يېتەرلىك مىقداردا قوبۇل قىلغىلى بولىدۇ.
قوشۇمچە ۋىتامىنلار «سېھىرلىك دورا» ئەمەس، بەلكى پەقەت مەلۇم سەۋەبلەر تۈپەيلىدىن يېمەكلىك ئارقىلىق يېتەرلىك ئالالمىغاندا ياكى دوختۇرنىڭ ئالاھىدە تەۋسىيەسى بولغاندا ئىشلىتىلىدىغان بىر تولۇقلىما.
بوۋاقلار ۋە بالىلار ئۈچۈن ئالاھىدە مۇھىم بولغان ۋىتامىنلار
گەرچە كۆپىنچە ۋىتامىنلارنى يېمەكلىكتىن ئالغىلى بولسىمۇ، بىر قىسىم ۋىتامىنلارنى تولۇقلاش ئالاھىدە تەۋسىيە قىلىنىدۇ.
1. ۋىتامىن D (Vitamin D)
- نېمە ئۈچۈن مۇھىم؟ ۋىتامىن D كالتىسىينىڭ سۈمۈرۈلۈشىگە ياردەم بېرىپ، سۆڭەكنىڭ ساغلام يېتىلىشى ئۈچۈن ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇنىڭ يېتىشمەسلىكى بالىلاردا «راخىت» كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
- كىملەرگە كېرەك ۋە قانداق تولۇقلاش؟
- تۇغۇلغاندىن باشلاپ 1 ياشقىچە بولغان بارلىق بوۋاقلار: ئانا سۈتىدە ۋىتامىن D نىڭ مىقدارى ئىنتايىن ئاز بولىدۇ. قۇرۇق سۈتتە گەرچە قوشۇلغان بولسىمۇ، كۈندىلىك ئېھتىياجنى قاندۇرۇشقا يەتمەسلىكى مۇمكىن. شۇڭا، بارلىق بوۋاقلارغا (ئانا سۈتى بىلەن ياكى قۇرۇق سۈت بىلەن بېقىلىشىدىن قەتئىينەزەر) تۇغۇلۇپ بىر نەچچە كۈندىن كېيىنلا كۈنىگە 400 خەلقئارالىق بىرلىك (400 IU) ۋىتامىن D تولۇقلاش تەۋسىيە قىلىنىدۇ.
- شەكلى: بوۋاقلار ئۈچۈن مەخسۇس ئىشلەنگەن سۇيۇق تۈردىكى (تامچە) ۋىتامىن D ئەڭ مۇۋاپىق.
- 1 ياشتىن ئاشقان بالىلار: ئەگەر بالىڭىز كۈندە يېتەرلىك مىقداردا ۋىتامىن D قوشۇلغان سۈت (مەسىلەن، 1 لىتىر) ئىچمىسە ياكى قۇياش نۇرىنى يېتەرلىك قوبۇل قىلمىسا (بولۇپمۇ قىش پەسلىدە)، دوختۇرنىڭ تەۋسىيەسى بويىچە داۋاملىق تولۇقلاشقا توغرا كېلىدۇ.
2. تۆمۈر (Iron)
- نېمە ئۈچۈن مۇھىم؟ تۆمۈر قاندىكى قىزىل قان ھۈجەيرىلىرىنىڭ شەكىللىنىشى ۋە چوڭ مېڭىنىڭ يېتىلىشى ئۈچۈن ئىنتايىن زۆرۈر. ئۇنىڭ يېتىشمەسلىكى تۆمۈر كەملىك ئانېمىيەسىنى (قان ئازلىق) كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
- كىملەرگە كېرەك ۋە قانداق تولۇقلاش؟
- ۋاقتىدىن بۇرۇن تۇغۇلغان بوۋاقلار: ئۇلارنىڭ بەدىنىدە زاپاس ساقلانغان تۆمۈر مىقدارى ئاز بولىدۇ، شۇڭا دوختۇرنىڭ يېتەكچىلىكىدە بالدۇرراق تۆمۈر تولۇقلاش كېرەك.
- ئانا سۈتى بىلەن بېقىلىۋاتقان بوۋاقلار: ئانا سۈتىدىكى تۆمۈر مىقدارى 4-6 ئايلىقتىن كېيىن بوۋاقنىڭ ئېھتىياجىنى قاندۇرالمايدۇ. شۇڭا، 4-6 ئايلىقتىن باشلاپ تۆمۈر قوشۇلغان قوشۇمچە يېمەكلىكلەرنى (مەسىلەن، گۈرۈچ ئۇنى، گۆش ئېزىلمىسى) بېرىش ئىنتايىن مۇھىم. ئەگەر يېمەكلىكتىن يېتەرلىك ئالالمىسا، دوختۇر تۆمۈر تولۇقلىغۇچى دورا (تامچە) بېرىشنى تەۋسىيە قىلىشى مۇمكىن.
- شەكلى: ئالدى بىلەن يېمەكلىك ئارقىلىق تولۇقلاش ئەۋزەل. قىزىل گۆش، جىگەر، تۇخۇم سېرىقى، پالەك، پۇرچاق قاتارلىق تۆمۈر مول يېمەكلىكلەرنى بالىنىڭ يېمەكلىك تىزىملىكىگە قوشۇڭ. ۋىتامىن C تۆمۈرنىڭ سۈمۈرۈلۈشىگە ياردەم بېرىدۇ، شۇڭا تۆمۈرلۈك يېمەكلىكلەرنى كۆكتات-مېۋىلەر بىلەن بىللە بېرىڭ. دوختۇر تەۋسىيە قىلغاندىلا قوشۇمچە دورا ئىشلىتىڭ.
باشقا ۋىتامىنلارنى قاچان تولۇقلاش كېرەك؟
كۆپىنچە ئەھۋالدا، ۋىتامىن A، C، B تۈرىدىكىلەرنى تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش ئارقىلىق تولۇق ئالغىلى بولىدۇ. لېكىن تۆۋەندىكى ئالاھىدە ئەھۋاللاردا دوختۇر بىلەن مەسلىھەتلىشىپ، قوشۇمچە ۋىتامىن بېرىش زۆرۈر بولۇشى مۇمكىن:
- تاماق تاللايدىغان بالىلار (Picky Eaters): ئۇزۇن مۇددەت مېۋە-كۆكتات ياكى مەلۇم تۈردىكى يېمەكلىكلەرنى رەت قىلىدىغان بالىلاردا ۋىتامىن يېتىشمەسلىك خەۋپى بولىدۇ.
- سوزۇلما كىسەللىكلەر: بەزى كېسەللىكلەر (مەسىلەن، ئۈچەي ياللۇغى، سىستىك تالالىشىش) ۋىتامىنلارنىڭ سۈمۈرۈلۈشىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ.
- ئۆسۈملۈك ئاساسىدىكى يېمەكلىكلەرنىلا يەيدىغان بالىلار (Vegan/Vegetarian): بۇنداق بالىلاردا ۋىتامىن B12، تۆمۈر، كالتىسىي ۋە ۋىتامىن D يېتىشمەسلىكى مۇمكىن.
- بىرىكمە ۋىتامىن ئىشلىتىش: ئەگەر بالىڭىز يۇقىرىدىكى ئەھۋاللارغا ئۇچرىمىغان بولسا، ئادەتتە بىرىكمە ۋىتامىن ئىشلىتىشنىڭ ھاجىتى يوق. ھەر قانداق بىرىكمە ۋىتامىننى ئىشلىتىشتىن بۇرۇن چوقۇم دوختۇر بىلەن مەسلىھەتلىشىڭ.
ۋىتامىن تولۇقلاشتا دىققەت قىلىدىغان ئىشلار
- دوختۇر بىلەن مەسلىھەتلىشىڭ: بالىڭىزغا ھەر قانداق ۋىتامىن ياكى تولۇقلىما بېرىشتىن بۇرۇن چوقۇم بالىلار دوختۇرى ياكى ئوزۇقلۇقشۇناس بىلەن مەسلىھەتلىشىڭ.
- مىقدارىنى توغرا كونترول قىلىڭ: ۋىتامىننى كۆپ ئىستېمال قىلىش پايدىسىز، ھەتتا زىيانلىق بولۇشى مۇمكىن. بولۇپمۇ مايدا ئېرىيدىغان ۋىتامىنلار (A, D, E, K) بەدەندە يىغىلىپ قېلىپ زەھەرلىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
- بالىلارغا ماس مەھسۇلات تاللاڭ: بالىلار ئۈچۈن مەخسۇس ئىشلەنگەن، يېشىغا ماس كېلىدىغان مەھسۇلاتلارنى تاللاڭ. شېكەرلىك، تاتلىق تەم بېرىلگەن ۋىتامىنلارنى بالىلار تاتلىق-تۈرۈم دەپ ئويلاپ كۆپ يەپ سېلىشى مۇمكىن.
- بىخەتەر يەردە ساقلاڭ: ۋىتامىنلارنى دورا قاتارىدا كۆرۈپ، بالىلارنىڭ قولى يەتمەيدىغان بىخەتەر يەرگە قويۇڭ.
بالىلارنىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن ۋىتامىنلار ھەقىقەتەن مۇھىم، ئەمما ئۇلارنىڭ ئەڭ ياخشى مەنبەسى تەبىئىي ۋە كۆپ خىل يېمەكلىكلەردۇر. تۇغما بوۋاقلار ئۈچۈن ۋىتامىن D نى قوشۇمچە تولۇقلاش زۆرۈر، 4-6 ئايلىقتىن كېيىن تۆمۈرگە مول يېمەكلىكلەرنى قوشۇش ھالقىلىق. باشقا ھەر قانداق ۋىتامىن تولۇقلىمىسىنى ئىشلىتىشتىن ئىلگىرى، چوقۇم دوختۇرنىڭ كەسپىي يېتەكچىلىكىگە ئاساسلىنىڭ. پەرزەنتىڭىزنىڭ ئوزۇقلىنىشىغا كۆڭۈل بۆلۈش – ئۇنىڭغا بېرىلگەن ئەڭ ياخشى سوۋغاتتۇر.
