چوڭقۇر سېرىق ئېتى ۋە مۇناسىۋەتلىك قۇرۇلمىلارغا چوڭقۇر نەزەر

كىرىش سۆز

بويۇن باش بىلەن كۆكرەكنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان ھاياتلىق يولى بولۇپ، ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە مۇھىم ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىغا ئىگە. ئۇنىڭ ئىچىدە نۇرغۇنلىغان ھاياتىي ئەھمىيەتكە ئىگە مۇسكۇللار، قان تومۇرلار، نېرۋىلار، لمفا تۈگۈنلىرى، نەپەس يولى ۋە ھەزىم قىلىش يولىنىڭ مۇھىم بۆلەكلىرى جايلاشقان. بۇ نازۇك قۇرۇلمىلارنىڭ ھەممىسى بىر گەۋدە بولۇپ، بىر-بىرى بىلەن ماسلىشىپ ئىشلەش ئارقىلىق، باشنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىش، يۈز ئىپادىسىنى ئىشقا ئاشۇرۇش، نەپەس ئېلىش، يۇتۇش ۋە سۆزلەش قاتارلىق نۇرغۇنلىغان فيزىئولوگىيىلىك فۇنكسىيەلەرنى تاماملايدۇ.

بويۇننىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى تەرتىپكە سېلىش ۋە قوغداشتا بويۇن پەردىلىرى، يەنى بويۇن ئېتى (fascia) ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ پەردىلەر بويۇندىكى ھەر قايسى ئەزالارنى ئوراپ، ئۇلارنى ئايرىم-ئايرىم بوشلۇقلارغا بۆلۈپ بېرىدۇ، بۇنىڭ بىلەن ھەر قايسى قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆز ئورنىدا مۇقىم تۇرۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ ھەمدە يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىشىنى چەكلەيدۇ. بۇ پەردىلەر ئىچىدىكى ئەڭ مۇھىم ۋە مۇرەككەپ بولغىنى دەل بويۇن چوڭقۇر سېرىق ئېتى (يەنى چوڭقۇر بويۇن پەردىسى) بولۇپ، ئۇ بويۇن ئاناتومىيىسىنىڭ يادروسى ھېسابلىنىدۇ.

1. بويۇن چوڭقۇر سېرىق ئېتى (Deep Cervical Fascia, 颈深筋膜)

بويۇن چوڭقۇر سېرىق ئېتى يۈزەكى پەردىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، پۈتۈن بويۇننى ياقىدەك ئوراپ تۇرىدىغان كۈچلۈك تالالىق بىرىكتۈرگۈچى توقۇلما. ئۇ ئاساسلىقى ئۈچ قەۋەتكە بۆلۈنىدۇ: سىرتقى قەۋەت (investing layer)، كاناي ئالدى قەۋىتى (pretracheal layer) ۋە ئومۇرتقا ئالدى قەۋىتى (prevertebral layer). بۇ پەردە بويۇندىكى مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنى ئوراپ، ئۇلارغا تىرەكلىك ۋە قوغداش رولىنى ئوينايدۇ، شۇنداقلا بويۇندىكى بوشلۇقلارنى شەكىللەندۈرۈپ، يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىش يولىنى بەلگىلەيدۇ. كلىنىكىدا، بويۇن رايونىدىكى ئوپېراتسىيەلەر ۋە يۇقۇملىنىشنى داۋالاشتا بۇ پەردىلەرنىڭ ئورنى ۋە مۇناسىۋىتىنى چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم.

2. گۈرەن بەز (Parotid Gland, 腮腺)

گۈرەن بەز ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ چوڭ شۆلگەي بېزى بولۇپ، قۇلاقنىڭ ئالدى ۋە ئاستى تەرىپىگە جايلاشقان.ئۇ شۆلگەي ئىشلەپچىقىرىپ، ئېغىز بوشلۇقىنى نەم تۇتۇش، يېمەكلىكنىڭ ھەزىم بولۇشىغا ياردەم بېرىش ۋە چىشنى قوغداش قاتارلىق مۇھىم روللارنى ئوينايدۇ.

3. گەجگە كىچىك نېرۋىسى (Lesser Occipital Nerve, 枕小神经)

بۇ نېرۋا بويۇن نېرۋا تورىدىن چىققان تېرە نېرۋىسى بولۇپ، باش سۆڭىكىنىڭ كەينى تەرىپىدىكى ۋە قۇلاقنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىدىكى تېرىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ. ئۇ دائىم تۆش-ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكچە مۇسكۇلىنىڭ كەينى گىرۋىكىدىن يۈزەكىلىشىپ چىقىدۇ.

4. قۇلاق چوڭ نېرۋىسى (Great Auricular Nerve, 耳大神经)

بۇمۇ بويۇن نېرۋا تورىدىن كەلگەن ئەڭ چوڭ تېرە نېرۋىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ قۇلاق، گۈرەن بەز ئەتراپىدىكى تېرە ۋە چىش ۋە سۆڭىكى بۇلۇڭى ئەتراپىدىكى تېرىلەرنىڭ سېزىمىنى تەمىنلەيدۇ.

5. بويۇن سىرتقى ۋېناسى (External Jugular Vein, 颈外静脉)

بويۇن سىرتقى ۋېناسى بويۇننىڭ يۈزەكى قىسمىدىكى ئاساسلىق ۋېنا قان تومۇرى بولۇپ، باش ۋە يۈز قىسمىدىكى قاننى يىغىپ، ئوقۇرەك ئاستى ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ. ئۇنىڭ ئورنى يۈزەكى بولغاچقا، بەزىدە تېرىدىن كۆرۈنۈپ تۇرىدۇ.

6. ئومۇرتقا ئالدى قەۋەت (Prevertebral Layer, 椎前层)

بۇ قەۋەت بويۇن چوڭقۇر سېرىق ئېتىنىڭ ئەڭ ئىچكى قەۋىتى بولۇپ، بويۇن ئومۇرتقىسى ۋە ئۇنىڭغا مۇناسىۋەتلىك مۇسكۇللارنى ئوراپ تۇرىدۇ. ئۇ بويۇننىڭ كەينى تەرىپىدىكى قۇرۇلمىلارنى مۇقىملاشتۇرۇش ۋە قوغداشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

7. قىيپاش چاسا مۇسكۇلى (Trapezius Muscle, 斜方肌)

قىيپاش چاسا مۇسكۇلى كەڭ، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك مۇسكۇل بولۇپ، باش سۆڭىكىدىن تارتىپ كۆكرەك ئومۇرتقىسىغىچە سوزۇلۇپ، مۈرە سۆڭىكىگە تۇتىشىدۇ. ئۇ مۈرىنى كۆتۈرۈش، چۈشۈرۈش، كەينىگە تارتىش ۋە باشنى ھەرىكەتلەندۈرۈش قاتارلىق فۇنكسىيەلەرنى ئورۇندايدۇ.

8. ئوقۇرەك سۆڭەك ئۈستى نېرۋىسى (Supraclavicular Nerve, 锁骨上神经)

بۇ نېرۋا بويۇن نېرۋا تورىدىن كېلىپ چىقىدىغان بولۇپ، ئاساسلىقى مۈرە، كۆكرەكنىڭ ئۈستۈنكى قىسمى ۋە ئوقۇرەك سۆڭىكى ئەتراپىدىكى تېرىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.

9. بويۇن كەڭ مۇسكۇلى (Platysma Muscle, 颈阔肌)

بۇ ئىنتايىن نېپىز، كەڭ مۇسكۇل بولۇپ، بويۇننىڭ يۈزەكى پەردىسى ئىچىگە جايلاشقان. ئۇ كۆكرەكنىڭ ئۈستىدىن باشلىنىپ، تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكىگە تۇتىشىدۇ ھەمدە يۈز ئىپادىسىگە قاتنىشىدۇ، مەسىلەن، ئېغىزنىڭ بۇلۇڭىنى تۆۋەنگە تارتىش قاتارلىقلار.

10. تۆۋەنكى ئېڭەك ئاستى بېزى (Submandibular Gland, 下颌下腺)

بۇ ئاساسلىق ئۈچ چوڭ شۆلگەي بەزلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. ئۇ ئىشلەپچىقارغان شۆلگەي ھەم يېپىشقاق ھەم سۇيۇق بولۇپ، ئېغىز بوشلۇقىنى سىلىقلاش ۋە ھەزىم قىلىشقا ياردەم بېرىش رولىنى ئوينايدۇ.

11. يۈزە قەۋەت (Superficial Layer / Investing Layer, 浅层)

بۇ يەردە كۆرسىتىلگەن «يۈزە قەۋەت» بويۇن چوڭقۇر سېرىق ئېتىنىڭ ئەڭ سىرتقى قەۋىتىنى، يەنى ئوراپ تۇرغۇچى قەۋەتنى كۆرسىتىدۇ. بۇ قەۋەت بويۇندىكى بارلىق قۇرۇلمىلارنى سىرتىدىن ئوراپ، تۆش-ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكچە مۇسكۇلى ۋە قىيپاش چاسا مۇسكۇلىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

12. كاناي ئالدى قەۋەت (Pretracheal Layer, 气管前层)

بۇ قەۋەت بويۇن چوڭقۇر سېرىق ئېتىنىڭ ئوتتۇرا قەۋىتى بولۇپ، بويۇننىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ قالقانسىمان بەز، كاناي ۋە قىزىلئۆڭگەچ قاتارلىق ئەزالارنى ئوراپ تۇرىدۇ.

13. تۆش-ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكچە مۇسكۇلى (Sternocleidomastoid Muscle, 胸锁乳头肌)

بۇ بويۇندىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ مۇھىم مۇسكۇللارنىڭ بىرى بولۇپ، ئىككى بېشى بار. ئۇ بويۇننى ئالدى ۋە كەينى ئۈچبۇلۇڭ رايونىغا ئايرىيدىغان مۇھىم بەلگە ھېسابلىنىدۇ، ھەمدە باشنى ئالدىغا ئېگىش، يانغا بۇراش ۋە ئايلاندۇرۇش ھەرىكەتلىرىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.

بويۇن ئاناتومىيەسىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

بويۇن ئاناتومىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش تېببىي ساھەدىكى نۇرغۇن كەسىپلەر ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بويۇن چوڭقۇر سېرىق ئېتىنىڭ قەۋەتلىرى بويۇن بوشلۇقلىرىنى شەكىللەندۈرىدۇ، بۇ بوشلۇقلار يۇقۇملىنىشنىڭ تارقىلىشىغا يول ئېچىپ بېرىشى مۇمكىن. مەسىلەن، يۇتقۇنچاق كەينى بوشلۇقىدىكى يۇقۇملىنىش تۆۋەنگە قاراپ كۆكرەك بوشلۇقىغا تارقىلىپ، ئېغىر ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. شۇڭلاشقا، دوختۇرلار يۇقۇملىنىشنى دىئاگنوز قويغاندا ۋە داۋالىغاندا بۇ ئاناتومىيىلىك مۇناسىۋەتلەرنى ئالاھىدە ئويلىشىشى كېرەك.

بويۇن رايونىدىكى ئوپېراتسىيەلەر، مەسىلەن، قالقانسىمان بەزنى كېسىپ ئېلىۋېتىش، بويۇن لمفا تۈگۈنلىرىنى تازىلاش ياكى ئاساسىي تومۇرغا نەيچە سېلىش قاتارلىق مەشغۇلاتلاردا، ئوپېراتسىيەچى دوختۇرلار بويۇندىكى قان تومۇر، نېرۋا ۋە مۇسكۇللارنىڭ ئورنىنى ئىنتايىن ئېنىق بىلىشى كېرەك. تۆش-ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكچە مۇسكۇلى ۋە ئۇنىڭ ئەتراپىدىكى قۇرۇلمىلار بويۇننى ئۈچبۇلۇڭ رايونلارغا ئايرىيدۇ، بۇ رايونلار ئوپېراتسىيەدە مۇھىم يەر بەلگىسى بولۇپ ھېسابلىنىدۇ.

• ئالدى ئۈچبۇلۇڭ (Anterior Triangle): بۇ رايوندا قالقانسىمان بەز، كېكىردەك، يۇتقۇنچاق ۋە ئاساسىي تومۇر قاتارلىق مۇھىم ئەزالار بار.

• كەينى ئۈچبۇلۇڭ (Posterior Triangle): بۇ رايوندا قوشۇمچە نېرۋا (accessory nerve)، قول نېرۋا تورى (brachial plexus) ۋە بىر قىسىم مۇھىم قان تومۇرلار جايلاشقان. بۇ نېرۋىلارنىڭ زەخىملىنىشى مۈرە ۋە قولنىڭ ھەرىكىتىگە ئېغىر تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن.

ئۇنىڭدىن باشقا، ناركوزچى دوختۇرلار رايونلۇق ناركوز قىلغاندا، مەسىلەن بويۇن نېرۋا تورىنى توسۇش (cervical plexus block) ئارقىلىق بويۇن ۋە مۈرە رايونىدىكى ئوپېراتسىيەلەرنى ئاغرىقسىزلاندۇرغاندا، بۇ نېرۋىلارنىڭ ئورنى ۋە ئۇلارنى ئوراپ تۇرغان پەردىلەرنىڭ مۇناسىۋىتىنى ئېنىق بىلىشى شەرت.

فىزىكىلىق داۋالاش ۋە تەنھەرىكەت تېبابىتىدىمۇ بويۇن مۇسكۇللىرى ۋە پەردىلىرىنىڭ رولى مۇھىم. قىيپاش چاسا مۇسكۇلى ۋە تۆش-ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈكچە مۇسكۇلى قاتارلىق مۇسكۇللارنىڭ جىددىيلىشىشى ياكى زەخىملىنىشى بويۇن ئاغرىقى، باش ئاغرىقى ۋە مۈرە-قول ھەرىكىتىنىڭ چەكلىنىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. شۇڭا، بۇ مۇسكۇللارنى توغرا چېنىقتۇرۇش ۋە بوشىتىش ئارقىلىق نۇرغۇن كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئالغىلى ۋە داۋالىغىلى بولىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، بويۇن ئاناتومىيەسى، بولۇپمۇ بويۇن چوڭقۇر سېرىق ئېتى ۋە ئۇنىڭ قەۋەتلىرى، كلىنىكىلىق دىئاگنوز، ئوپېراتسىيە ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. بۇ مۇرەككەپ قۇرۇلمىلارنى چوڭقۇر چۈشىنىش تېببىي خادىملارنىڭ بىخەتەر ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاش پىلانى تۈزۈشىگە ياردەم بېرىدۇ.