بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى: يۇقىرى يۈزىدىن كۆرۈنۈشى
بويۇن ئومۇرتقىسى ئىنسانلارنىڭ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمى بولۇپ، باش سۆڭىكى بىلەن كۆكرەك ئومۇرتقىسى ئارىلىقىغا جايلاشقان. ئۇ جەمئىي يەتتە ئومۇرتقا سۆڭىكىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، باشنى تىرەش، بويۇننىڭ ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇش ۋە ئىنتايىن مۇھىم بولغان ھاياتلىق نېرۋا مەركىزى-يۇلۇننى قوغداش قاتارلىق كۆپ خىل فۇنكسىيەلەرنى ئۆتەيدۇ. بۇ ئومۇرتقىلارنىڭ ئۆزگىچە تۈزۈلۈشى ئۇنىڭغا يۇقىرى دەرىجىدىكى جانلىقلىق ۋە مۇقىملىق ئاتا قىلغان بولۇپ، بۇ ماقالىدە بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ يۇقىرى يۈزىدىن كۆرۈنىدىغان ئاساسلىق ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلىرى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.
يەتتە تانە بويۇن ئومۇرتقىلىرى ئىچىدە بىرىنجىسى، ئىككىنجىسى، ۋە يەتتىنجى ئومۇرتقا سۆڭىكىنىڭ بەزى ئۆزگىچە ئالاھىدىلىكلىرى بولغاچقا، ئۇلارغا ئايرىم ئىسىم بېرىلگەن.
ئۇيغۇرچە ئىسىم : بويۇن ئومۇرتقا سۆڭىكى
ئىنگىلىزچە ئىسىم : Cervical vertebra
تۈركچە ئىسىم : Servikal omur, boyun omurları, servikal vertebra
خەنزۇچە ئىسىم : 颈椎
قىسقارتىلىشى : C ھەرىپى ئارقىلىق ئىنگىلىزچە بويۇن ئومۇرتقا Cervical vertebra سۆزىنى قىسقارتىپ ئىپادىلىنىدۇ. ( يەنى C1, C2, C3, C4, C5, C6, C7 ئارقىلىق يەتتە تانە بويۇن ئومۇرتقا سۆڭىكىنى ئىپادىلەيدۇ. )
رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى
كۆندىلەڭ ئۆسۈكچە تۆشۈكى (Transverse Foramen, 横突孔)
بۇ بويۇن ئومۇرتقىسىغا خاس بولغان ئۆزگىچە تۈزۈلۈش بولۇپ، باشقا بۆلەكلەردىكى ئومۇرتقىلاردا كۆرۈلمەيدۇ. بۇ تۆشۈك ئومۇرتقا ئارتېرىيەسى، ۋېناسى ۋە سىمپاتىك نېرۋا تالالىرىنىڭ ئۆتۈشى ئۈچۈن ھالقىلىق يول ھېسابلىنىدۇ، ھەمدە چوڭ مېڭىنى قان بىلەن تەمىنلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
ئومۇرتقا تۆشۈكى (Vertebral Foramen, 椎孔)
بۇ ھەر بىر ئومۇرتقىنىڭ مەركىزىگە جايلاشقان چوڭ تۆشۈك بولۇپ، بارلىق ئومۇرتقىلارنىڭ ئومۇرتقا تۆشۈكلىرى بىرلىشىپ ئومۇرتقا ئۆستىڭىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئومۇرتقا ئۆستىڭى ئىچىدە يۇلۇن جايلاشقان بولۇپ، بۇ تۈزۈلۈش يۇلۇننى تاشقى زەخىملىنىشتىن ئۈنۈملۈك قوغدايدۇ.
ئومۇرتقا يايى (دوغىسى) (Vertebral Arch, 椎弓)
ئومۇرتقا يايى ئومۇرتقا تۆشۈكىنىڭ كەينى تەرىپىنى ئوراپ تۇرىدىغان سۆڭەك قۇرۇلمىسى بولۇپ، ئۇ ئومۇرتقا ياي يىلتىزى (pedicle) ۋە ئومۇرتقا يايى تاختىسى (lamina) دىن تەركىب تاپىدۇ. بۇ تۈزۈلۈش يۇلۇننى قوغداش بىلەن بىرگە، مۇسكۇل ۋە بوغۇملارنىڭ بىرىكىشى ئۈچۈن مۇھىم يۈزلەرنى ھازىرلاپ بېرىدۇ.
بىسلىق ئۆسۈكچە (Spinous Process, 棘突)
بىسلىق ئۆسۈكچە ئومۇرتقا يايىنىڭ كەينىگە قاراپ ئۆسۈپ چىققان سۆڭەك ئۆسۈكى بولۇپ، ئۇنى بويۇننىڭ كەينى تەرىپىدىكى تېرە ئاستىدىن بىۋاسىتە ھېس قىلغىلى بولىدۇ. كۆپىنچە بويۇن ئومۇرتقىلىرىنىڭ بىسلىق ئۆسۈكچىسىنىڭ ئۇچى ئىككىگە ئايرىلغان (bifid) بولۇپ، بۇ بويۇن مۇسكۇللىرى ۋە توقۇلمىلىرىنىڭ بىرىكىش يۈزىنى كېڭەيتىدۇ.
ئومۇرتقا تېنى (Vertebral Body, 椎体)
ئومۇرتقا تېنى ئومۇرتقىنىڭ ئالدى قىسمىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە كۈچ كۆتۈرىدىغان قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى باشنىڭ ۋە بەدەننىڭ يۇقىرى قىسمىنىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش ۋە كۈچنى تۆۋەنگە يەتكۈزۈش رولىنى ئوينايدۇ.
بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ۋە فۇنكسىيەسى
بويۇن ئومۇرتقىسىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشىنى چۈشىنىش نېرۋا كېسەللىكلىرى، سۆڭەك كېسەللىكلىرى ۋە زەخىملىنىش كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بويۇن ئومۇرتقىسى ھەرىكەت قىلىش بىلەن بىر ۋاقىتتا، مۇقىملىقنى ساقلاش ئېھتىياجى ئوتتۇرىسىدىكى نازۇك تەڭپۇڭلۇقنى ساقلايدۇ. بۇ بۆلەكتە كۆپ كۆرۈلىدىغان كېسەللىكلەردىن بويۇن ئومۇرتقا تەخسىسى پۇلتىيىپ چىقىش (herniated disc)، بويۇن ئومۇرتقا سۆڭەك ئۆسۈش كېسىلى (cervical spondylosis) ۋە ھەر خىل زەخىملىنىشلەر بار. بۇ كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش پىلانى تۈزۈشتە، ھەر بىر ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىنىڭ ئورنى ۋە فۇنكسىيەسىنى ئېنىق بىلىش ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.
مەسىلەن، كۆندىلەڭ ئۆسۈكچە تۆشۈكىنىڭ تارىيىپ قېلىشى ئومۇرتقا ئارتېرىيەسىنى بېسىپ، مېڭىگە قان يېتىشمەسلىكنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. ئومۇرتقا تۆشۈكىنىڭ كېسەللىك ئۆزگىرىشلىرى بولسا يۇلۇننى بىۋاسىتە بېسىپ، ئېغىر نېرۋا زەخىملىنىش ئالامەتلىرىنى پەيدا قىلىدۇ. شۇڭلاشقا، رېنتگېن (X-ray)، كومپيۇتېرلىق توموگرافىيە (CT) ۋە ماگنىتلىق رېزونانس تەسۋىرى (MRI) قاتارلىق تەكشۈرۈش ۋاسىتىلىرى ئارقىلىق بۇ تۈزۈلۈشلەرنى كۆزىتىش كلىنىكىدا كەم بولسا بولمايدىغان قەدەم-باسقۇچ ھېسابلىنىدۇ.
بويۇن ئومۇرتقىسى گەرچە كىچىك بولسىمۇ، ئۇنىڭ تۈزۈلۈشى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە فۇنكسىيەسى كۆپ خىلدۇر. ئومۇرتقا تېنى ئېغىرلىق كۆتۈرىدۇ، ئومۇرتقا يايى ۋە ئۆسۈكچىلەر مۇسكۇللارنىڭ تۇتىشىش نۇقتىسى بولۇپ ھەرىكەتنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ، ئومۇرتقا تۆشۈكى ۋە كۆندىلەڭ ئۆسۈكچە تۆشۈكى بولسا مۇھىم نېرۋا ۋە قان تومۇرلارغا بىخەتەر يول ھازىرلاپ بېرىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ماسلىشىپ ئىشلىشى ئارقىلىق بويۇننىڭ نورمال فۇنكسىيەسىگە كاپالەتلىك قىلىنىدۇ. شۇڭا، مېدىتسىنا خادىملىرى ئۈچۈن بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەرنى پۇختا ئىگىلەش، كېسەللىكلەرگە توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاشنىڭ ئاساسىدۇر.
