چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

چات يېرىق نەيچىسى (Inguinal Canal) ئىنسان بەدىنىنىڭ قورساق دىۋارىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، قورساق بوشلۇقى بىلەن سىرتقى كۆپىيىش ئەزالىرىنى تۇتاشتۇرىدىغان مۇھىم ئۆتۈشمە يولى ھېسابلىنىدۇ. ئاناتومىيىلىك جەھەتتىن ئېيتقاندا، بۇ نەيچە قورساق مۇسكۇللىرى ۋە پەي پەردىلىرىنىڭ ئارىسىدىن قىيپاش ئۆتكەن بىر بوشلۇق بولۇپ، ئەرلەردە ئۇرۇق بېغىشى، ئاياللاردا بالىياتقۇ يۇمىلاق تارىمۇشى بۇ يەردىن ئۆتىدۇ. بۇ قۇرۇلمىنىڭ مۇرەككەپلىكى سەۋەبىدىن، ئۇ بەدەندىكى «ئاجىز نۇقتا» دەپ قارىلىدۇ ۋە چات يېرىق (Hernia) ئەڭ كۆپ كۆرۈلىدىغان ئورۇنلارنىڭ بىرىدۇر.

بۇ ماقالىدە بىز رەسىمدىكى ئاناتومىيىلىك بەلگىلەرگە ئاساسەن، چات يېرىق نەيچىسىنىڭ تۈزۈلۈشىنى، يەنى ئۇنىڭ ئالدى-ئارقا تاملىرى، ئۆگزىسى ۋە ئاستى قىسمىنى تەشكىل قىلغان مۇسكۇل ۋە پەردىلەرنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. بولۇپمۇ ئوپېراتسىيە جەريانىدا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە بولغان قان تومۇرلار، نېرۋىلار ۋە مۇسكۇل قەۋەتلىرىنىڭ ئورۇنلىشىشى ئۈستىدە توختىلىمىز. تۆۋەندە رەسىمدىكى ھەربىر قۇرۇلما تەپسىلىي شەرھلىنىدۇ.

چات يېرىق نەيچىسى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ( Inguinal Canal / 腹股沟管 )

چات يېرىق نەيچىسى قورساق ئالدى دىۋارىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدا، چات يېرىق تارىمۇشىنىڭ ئىچكى يېرىم بۆلىكىنىڭ ئۈستى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئۇزۇنلۇقى تەخمىنەن 4-5 سانتىمېتىر كېلىدىغان قىيپاش تونېلدۇر. بۇ نەيچىنىڭ ئىككى ئېغىزى (ئىچكى ۋە سىرتقى ئېغىزى) ۋە تۆت تېمى (ئالدى، ئارقا، ئۈستى ۋە ئاستى تېمى) بار بولۇپ، ئەرلەردە ئۇرۇق بېغىشى، ئاياللاردا بالىياتقۇ يۇمىلاق تارىمۇشى ئۇنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدۇ. بۇ نەيچىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى قەۋەتمۇ-قەۋەت مۇسكۇل ۋە پەردىلەردىن تۈزۈلگەن بولسىمۇ، لېكىن قورساق دىۋارىدىكى تەبىئىي بوشلۇق ۋە ئاجىز رايون بولغانلىقى ئۈچۈن، چات يېرىق كېسەللىكىنىڭ يۈز بېرىشىدىكى ئاساسلىق ئاناتومىيىلىك ئاساس ھېسابلىنىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي ئىزاھاتى:

1. قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسى ( Aponeurosis of external oblique muscle / 腹外斜肌腱膜 )
   قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ داۋامى بولغان كەڭ ۋە نېپىز پەي قەۋىتى بولۇپ، چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئالدى تېمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇنىڭ تۆۋەنكى قىسمى قېلىنلاپ چات يېرىق تارىمۇشىنى ھاسىل قىلىدۇ.
2. ئاق سىزىق ( Linea alba / 白线 )
   قورساقنىڭ ئوتتۇرا سىزىقىدا جايلاشقان، سول ۋە ئوڭ تەرەپتىكى قورساق مۇسكۇللىرىنىڭ پەيلىرى بىرلىشىپ ھاسىل قىلغان تالالىق قۇرۇلما. ئۇ قورساق تېمىنىڭ مۇستەھكەملىكىنى ساقلاشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
3. قورساق تېمى تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى ( Inferior epigastric artery / 腹壁下动脉 )
   سىرتقى يانپاش ئارتېرىيىسىدىن شاخلىنىپ چىقىپ، قورساق تۈز مۇسكۇلىنىڭ ئارقىسىغا كىرىدىغان مۇھىم قان تومۇر. ئۇ چات يېرىقنىڭ تۈرىنى (ۋاسىتىلىك ياكى بىۋاسىتە يېرىق ئىكەنلىكىنى) پەرقلەندۈرۈشتىكى مۇھىم ئاناتومىيىلىك بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
4. قورساق توغرا سېرىغئېتى ( Transversalis fascia / 腹横筋膜 )
   قورساق توغرا مۇسكۇلىنىڭ ئىچكى يۈزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان نېپىز پەردە بولۇپ، چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئارقا تېمىنى تەشكىل قىلىدۇ. بۇ قەۋەتنىڭ بوشىشىپ كېتىشى بىۋاسىتە چات يېرىقنىڭ پەيدا بولۇشىدىكى ئاساسلىق سەۋەبلەرنىڭ بىرى.
5. چات يېرىق ئورغىقى ( Inguinal falx / Conjoint tendon / 腹股沟镰 )
   قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى ۋە قورساق توغرا مۇسكۇلىنىڭ پەيلىرى بىرلىشىپ ھاسىل قىلغان ئورغاقسىمان قۇرۇلما. ئۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئارقا تېمىنىڭ ئىچكى قىسمىنى كۈچەيتىپ تۇرىدۇ.
6. چات يېرىق تارىمۇش ( Inguinal ligament / 腹股沟韧带 )
   قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسىنىڭ تۆۋەنكى گىرۋىكى قېلىنلاپ ھاسىل بولغان تارىمۇش. ئۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئاستى تېمى (پولى) نى تەشكىل قىلىدۇ ۋە يانپاش بىلەن قورساقنى ئايرىپ تۇرىدۇ.
7. تەتۈر ئايلانغان تارىمۇش ( Reflected ligament / 反转韧带 )
   چات يېرىق تارىمۇشىنىڭ بىر قىسىم تالالىرى يۇقىرىغا ۋە ئىچكى تەرەپكە قاراپ قايرىلىپ ھاسىل بولغان قۇرۇلما. ئۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ تاشقى ھالقىسىنىڭ ئارقا تەرىپىنى كۈچەيتىش رولىنى ئوينايدۇ.
8. ئۇرۇق بېغىشى ( Spermatic cord / 精索 )
   ئەرلەرنىڭ چات يېرىق نەيچىسىدىن ئۆتىدىغان، ئىچىدە ئۇرۇق نەيچىسى، قان تومۇرلار ۋە نېرۋىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان سىلىندىرسىمان قۇرۇلما. ئۇ ئۇرۇقداننى قورساق بوشلۇقى بىلەن تۇتاشتۇرىدۇ.
9. ئۇرۇق نەيچىسى ( Ductus deferens / Vas deferens / 输精管 )
   ئۇرۇقنى ئۇرۇقدان قوشۇمچىسىدىن مەنىي خالتىسىغا توشۇيدىغان مۇسكۇللۇق نەيچە. ئۇ ئۇرۇق بېغىشىنىڭ مەركىزىي قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، قاتتىقلىقى بىلەن قولغا ئاسان ئۇرۇنىدۇ.
10. پىلەكسىمان ۋىنا چىگىشى ( Pampiniform plexus / 蔓状静脉丛 )
    ئۇرۇق بېغىشى ئىچىدىكى ئۇرۇقدان ئارتېرىيىسىنى ئوراپ تۇرىدىغان كىچىك ۋىنالار تورى. ئۇ ئۇرۇقداننىڭ تېمپېراتۇرىسىنى تەڭشەشتە ۋە قاننى قايتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
11. ئۇرۇق بېغىش ئىچكى سېرىغئېتى ( Internal spermatic fascia / 精索内筋膜 )
    قورساق توغرا سېرىغئېتىدىن كېلىپ چىققان نېپىز پەردە بولۇپ، ئۇرۇق بېغىشىنىڭ ئەڭ ئىچكى قەۋىتىنى ئوراپ تۇرىدۇ. ئۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئىچكى ئېغىزىدىن باشلىنىدۇ.
12. ئۇرۇقدان ئارتېرىيىسى ( Testicular artery / 睾丸动脉 )
    قورساق ئائورتىسىدىن بىۋاسىتە چىقىپ، ئۇرۇق بېغىشى ئارقىلىق ئۇرۇقداننى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيە. ئۇ ناھايىتى ئىنچىكە ۋە ئۇزۇن بولۇپ، پىلەكسىمان ۋىنا چىگىشى بىلەن بىللە يۈرىدۇ.
13. ئۇرۇقداننى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇلى ( Cremaster muscle / 提睾肌 )
    ئاساسلىقى قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلىدىن شەكىللەنگەن بولۇپ، ئۇرۇق بېغىشى ۋە ئۇرۇقداننى ئوراپ تۇرىدۇ. بۇ مۇسكۇلنىڭ قىسقىرىشى ئۇرۇقداننى يۇقىرى كۆتۈرۈپ، تېمپېراتۇرىنى تەڭشەشكە ياردەم بېرىدۇ.
14. قورساق توغرا مۇسكۇلى ( Transversus abdominis muscle / 腹横肌 )
    قورساق دىۋارىنىڭ ئەڭ ئىچكى قەۋىتىدىكى مۇسكۇل بولۇپ، تالالىرى توغرىسىغا جايلاشقان. ئۇنىڭ پەي قىسمى چات يېرىق ئورغىقىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ.
15. قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى ( Internal oblique muscle / 腹内斜肌 )
    قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، تالالىرى يەلپۈگۈچسىمان تارقالغان. ئۇ چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئۆگزىسىنى (ئۈستۈنكى دىۋارىنى) ھاسىل قىلىشتا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ.
16. قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇلى ( External oblique muscle / 腹外斜肌 )
    قورساق دىۋارىنىڭ ئەڭ سىرتقى قەۋىتىدىكى چوڭ مۇسكۇل. ئۇنىڭ پەي پەردىسى چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئالدى تېمىنى ۋە سىرتقى ھالقىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

چات يېرىق نەيچىسىنىڭ كىلىنىكىلىق ۋە ئاناتومىيىلىك ئەھمىيىتى

چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئاناتومىيىسى تاشقى كېسەللىكلەر، بولۇپمۇ چات يېرىقنى ياماش ئوپېراتسىيىسى (Herniorrhaphy) ئۈچۈن ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە. بۇ رايوننىڭ «قۇتا» شەكىللىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم: ئالدى تامنى قورساق سىرتقى قىيپاش مۇسكۇل پەي پەردىسى، ئارقا تامنى قورساق توغرا سېرىغئېتى ۋە چات يېرىق ئورغىقى، ئۈستى تامنى (ئۆگزىسىنى) قورساق ئىچكى قىيپاش مۇسكۇلى بىلەن قورساق توغرا مۇسكۇلىنىڭ ئەگمە گىرۋىكى، ئاستى تامنى (پىلىنى) بولسا چات يېرىق تارىمۇشى تەشكىل قىلىدۇ. دوختۇرلار بۇ قەۋەتلەرنى ئېنىق پەرقلەندۈرۈش ئارقىلىق، ئوپېراتسىيە جەريانىدا نېرۋا ۋە تومۇرلارنى زەخىملەندۈرۈۋېلىشتىن ساقلىنالايدۇ.

چات يېرىق كېسەللىكىدە، ئەگەر ئۈچەي ياكى باشقا ئەزالار چات يېرىق نەيچىسىنىڭ ئىچكى ئېغىزى (Deep inguinal ring) ئارقىلىق نەيچىگە كىرىپ قالسا، بۇ «ۋاسىتىلىك چات يېرىق» (Indirect hernia) دەپ ئاتىلىدۇ؛ ئەگەر قورساق تېمى تۆۋەنكى ئارتېرىيىسىنىڭ ئىچكى تەرىپىدىن، يەنى خېسېلباخ ئۈچبۇلۇڭى (Hesselbach’s triangle) دىن بىۋاسىتە تېشىپ چىقسا، بۇ «بىۋاسىتە چات يېرىق» (Direct hernia) دەپ ئاتىلىدۇ. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن «قورساق تېمى تۆۋەنكى ئارتېرىيىسى» دەل مۇشۇ ئىككى خىل يېرىقنى پەرقلەندۈرۈشتىكى ئاچقۇچلۇق بەلگە ھېسابلىنىدۇ.

ئەرلەرنىڭ كۆپىيىش سىستېمىسى ساغلاملىقى ئۈچۈن ئۇرۇق بېغىشىنىڭ بۇ نەيچە ئىچىدىكى بىخەتەرلىكى ئىنتايىن مۇھىم. رەسىمدىكى «پىلەكسىمان ۋىنا چىگىشى» ۋە «ئۇرۇق نەيچىسى» نىڭ زىچ ئورۇنلىشىشى، بۇ رايوندىكى ھەر قانداق بېسىم ياكى ياللۇغلىنىشنىڭ ئەرلەرنىڭ تۇغۇت ئىقتىدارىغا تەسىر كۆرسىتىش ئېھتىماللىقى بارلىقىنى بىلدۈرىدۇ. مەسىلەن، ۋارال (Varicocele) كېسەللىكىدە دەل مۇشۇ يەردىكى ۋىنالار كېڭىيىپ كېتىدۇ.

ئاخىرىدا، چات يېرىق ئوپېراتسىيىسىدە سۈنئىي تور (Mesh) ئىشلىتىپ قورساق دىۋارىنى مۇستەھكەملەشتە، «چات يېرىق تارىمۇشى»، «قورساق توغرا سېرىغئېتى» ۋە «چات يېرىق ئورغىقى» قاتارلىق قۇرۇلمىلار تورنى مۇقىملاشتۇرىدىغان ئاساسلىق تىرەك نۇقتىلىرى ھېسابلىنىدۇ. شۇڭا بۇ ئاناتومىيىلىك رەسىم پەقەت نەزەرىيەۋى بىلىم بولۇپلا قالماستىن، بەلكى ئەمەلىي ئوپېراتسىيەدىكى يول خەرىتىسىدۇر.