چوڭ مېڭە ۋېنا سىستېمىسى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

چوڭ مېڭە ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ ئاكتىپ مېتابولىزم ئېلىپ بارىدىغان ئەزا بولۇپ، ئۇنىڭ نورمال فۇنكسىيەسى ئارتېرىيە ئارقىلىق ئۈزلۈكسىز ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلىنىشكە باغلىق. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، مېتابولىزم جەريانىدا ھاسىل بولغان كاربون تۆت ئوكسىد ۋە باشقا كېرەكسىز ماددىلارنى ئۈنۈملۈك تازىلاش ئۈچۈن، مۇرەككەپ ۋە ئۆزگىچە بىر ۋېنا سىستېمىسى زۆرۈر. مېڭىنىڭ ۋېنا سىستېمىسى بەدەننىڭ باشقا جايلىرىدىكى ۋېنالارغا ئوخشىمايدىغان بىر قانچە ئالاھىدىلىككە ئىگە: ئۇلارنىڭ تېمى نېپىز، مۇسكۇل قەۋىتى يوق ھەمدە ئەڭ مۇھىمى، ئۇلاردا ۋېنا قاپقىقى (valve) بولمايدۇ. بۇ قاننىڭ ئىككى يۆنىلىشتە ئېقىشىغا شارائىت ھازىرلاپ، بىرەر يول توسۇلۇپ قالغاندا ياندوش يوللار ئارقىلىق قان قايتىشنىڭ داۋاملىشىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

مېڭىنىڭ ۋېنا قېنى ئاساسلىقى ئىككى چوڭ، ئەمما ئۆزئارا تۇتاشقان سىستېما ئارقىلىق قايتۇرۇلىدۇ: يۈزەكى ۋېنا سىستېمىسى ۋە چوڭقۇر ۋېنا سىستېمىسى. يۈزەكى سىستېما چوڭ مېڭە پوستلاق قەۋىتى ۋە ئۇنىڭ ئاستىدىكى ئاق ماددىنىڭ قېنىنى يىغىپ، مېڭە قاتتىق پەردىسى ئىچىدىكى كەڭرى ۋېنا يوللىرى بولغان دۇرال ۋېنا سىنۇسلىرىغا قۇيىدۇ. چوڭقۇر سىستېما بولسا مېڭىنىڭ چوڭقۇر قىسمىدىكى ئاساسىي گانگلىيون، تالامۇس ۋە مېڭە غولى قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم قۇرۇلمىلارنىڭ قېنىنى قايتۇرىدۇ. بۇ ئىككى سىستېمىنىڭ ئاناتومىيەسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، مېڭە ۋېنا سىنۇس ترومبوزى (CVST)، مېڭىگە قان چۈشۈش ۋە باش سۆڭەك ئىچى بېسىمىنىڭ ئۆرلىشى قاتارلىق كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

چوڭ مېڭە يېرىم شارى سىرتقى تەرەپ يۈزىدىكى ۋېنالار
(Veins on the lateral surface of the cerebral hemisphere, 大脑半球外侧面静脉)

چوڭ مېڭە يېرىم شارىنىڭ يۈزەكى ۋېنا سىستېمىسى مېڭە يۈزىدىكى تور پەردە ئاستى بوشلۇقىغا جايلاشقان بولۇپ، چوڭ مېڭە پوستلاق قەۋىتى ۋە ئۇنىڭ ئاستىدىكى يۈزەكى ئاق ماددىنىڭ قان قايتىشىغا مەسئۇل. بۇ ۋېنالار ئۆزئارا تۇتىشىپ مول تور ھاسىل قىلىدۇ ۋە ئاخىرىدا چوڭراق بولغان دۇرال ۋېنا سىنۇسلىرىغا ئېقىپ كىرىدۇ. بۇ سىستېما ئاساسلىقى ئۈچ گۇرۇپپىغا بۆلۈنىدۇ: يۇقىرىقى، ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى چوڭ مېڭە ۋېنالىرى. ئۇلارنىڭ ئارىسىدا يۇقارقى ۋە تۆۋەنكى چېتىق ۋېنالىرى (ترولارد ۋە لاببې ۋېنالىرى) قاتارلىق مۇھىم ياندوش يوللار بار بولۇپ، بۇ يوللار قان قايتىشتا توسالغۇ پەيدا بولغاندا تولۇقلاش رولىنى ئوينايدۇ.

• چوڭ مېڭە يۇقارىقى ۋېنا (Superior cerebral veins, 大脑上静脉)
  بۇ ۋېنالار (8-12 دانە) چوڭ مېڭە يېرىم شارىنىڭ ئۈستى ۋە يان تەرەپ يۈزىنىڭ قان قېنىنى يىغىپ، يۇقىرىغا قاراپ ماڭىدۇ. ئۇلار ئاخىرىدا يۇقىرى ۋاشاقسىمان سىنۇسقا تىك ئېقىپ كىرىدۇ.
• يۇقارىقى چېتىق ۋىنا (Superior anastomotic vein of Trolard, 上吻合静脉)
  بۇ چوڭ مېڭە ئوتتۇرا يۈزە ۋېناسىنى يۇقىرى ۋاشاقسىمان سىنۇس بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان چوڭ بىر ياندوش يول. ئۇنىڭ ياخشى تەرەققىي قىلىشى قان قايتىش يوللىرىنىڭ بىرى توسۇلۇپ قالغاندا مېڭىنى قوغداشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• تۆۋەنكى چېتىق ۋىنا (Inferior anastomotic vein of Labbé, 下吻合静脉)
  بۇ چوڭ مېڭە ئوتتۇرا يۈزە ۋېناسىنى توغرا سىنۇس بىلەن تۇتاشتۇرىدىغان يەنە بىر مۇھىم ياندوش يول. ئۇ ئاساسلىقى چېكە بۆلىكىنىڭ قان قايتىشىغا قاتنىشىدۇ.
• چوڭ مېڭە ئوتتۇرا يۈزە ۋىناسى (Superficial middle cerebral vein, 大脑中浅静脉)
  بۇ ۋېنا يان تەرەپ ئېرىقچىسى (سىلۋىيۇس يېرىقى) نى بويلاپ ماڭىدۇ ۋە ئەتراپتىكى مېڭە پوستلاق قەۋىتىنىڭ قېنىنى يىغىدۇ. ئۇ ئاخىرىدا غارسىمان سىنۇس (cavernous sinus) قا ئېقىپ كىرىدۇ.
• چوڭ مېڭە تۆۋەنكى ۋىنا (Inferior cerebral veins, 大脑下静脉)
  بۇ ۋېنالار چوڭ مېڭە يېرىم شارىنىڭ تۈۋى ۋە يان تەرەپ يۈزىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى قاننى يىغىدۇ. ئۇلار يېقىن ئەتراپتىكى توغرا سىنۇس ۋە تاش ئۈستى سىنۇسى قاتارلىقلارغا ئېقىپ كىرىدۇ.
• توغرا سىنۇس / توغرا كاۋاك (Transverse sinus, 横窦)
  بۇ چوڭ دۇرال ۋېنا سىنۇسى بولۇپ، كىچىك مېڭە چېدىرىنىڭ ئارقا گىرۋىكىگە جايلاشقان. ئۇ يۇقىرى ۋاشاقسىمان سىنۇس ۋە باشقا سىنۇسلاردىن كەلگەن قاننى قوبۇل قىلىپ، سىگما شەكىللىك سىنۇسقا يەتكۈزىدۇ.
• يۇقارى ۋاشاقسىمان سىنۇس / يۇقارىقى ۋاشاقسىمان كاۋاك (Superior sagittal sinus, 上矢状窦)
  بۇ ئەڭ چوڭ دۇرال ۋېنا سىنۇسى بولۇپ، چوڭ مېڭە ئورغىقىنىڭ ئۈستۈنكى گىرۋىكىگە جايلاشقان. ئۇ ئىككى تەرەپ يېرىم شاردىن كەلگەن يۈزەكى ۋېنا قانلىرىنى ۋە مېڭە-يۇلۇن سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.

چوڭ مېڭە چوڭقۇر ۋىنالار
(Deep cerebral veins, 大脑深静脉)

چوڭ مېڭىنىڭ چوڭقۇر ۋېنا سىستېمىسى مېڭىنىڭ مەركىزىي قىسمىدىكى چوڭقۇر كۈل رەڭ ماددا يادرولىرى ۋە ئاق ماددا قۇرۇلمىلىرىنىڭ قان قايتىشىغا مەسئۇل. بۇ قۇرۇلمىلار ئاساسىي گانگلىيون، تالامۇس، ئىچكى خالتا، قاداق تەن ۋە مېڭە قېرىنچىلىرى ئەتراپىدىكى توقۇلمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ سىستېمىدىكى نۇرغۇن كىچىك ۋېنالار ئاخىرىدا ئىككى چوڭ تال بولغان چوڭ مېڭە ئىچكى ۋېناسىغا بىرلىشىدۇ. بۇ ئىككى ۋېنا ئۆزئارا قوشۇلۇپ، گالېن چوڭ مېڭە چوڭ ۋېناسىنى ھاسىل قىلىدۇ، ئاندىن ئۇ ئوڭ سىنۇسقا ئېقىپ كىرىدۇ. چوڭقۇر ۋېنا سىستېمىسىنىڭ توسۇلۇشى ئېغىر، ھاياتقا خەۋپ يەتكۈزىدىغان ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

• قاداق تەن (Corpus callosum, 胼胝体)
  بۇ ئىككى چوڭ مېڭە يېرىم شارىنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان ئەڭ چوڭ ئاق ماددا تالالىرى دەستىسى. ئۇ چوڭقۇر ۋېنالار، بولۇپمۇ چوڭ مېڭە ئىچكى ۋېناسى ئۈچۈن مۇھىم ئاناتومىيەلىك بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
• سۈزۈك پاسىل (Septum pellucidum, 透明隔)
  بۇ ئىككى يان مېڭە قېرىنچىسىنىڭ ئالدىنقى مۈڭگۈزلىرىنى ئايرىپ تۇرىدىغان نېپىز پەردە. ئۇنىڭ يېنىدىن سۈزۈك پاسىل ۋېناسى ئۆتۈپ، چوڭ مېڭە ئىچكى ۋېناسىغا قوشۇلىدۇ.
• دۆڭچە يىپ يۇقارىقى ۋىنا / ئاخىرقى ۋىنا (Superior thalamostriate vein / Terminal vein, 丘纹上静脉 / 终静脉)
  بۇ ۋېنا تالامۇس بىلەن قۇيرۇقسىمان يادرونىڭ ئارىسىدىكى ئېرىقچىدا ماڭىدۇ. ئۇ ئاساسىي گانگلىيون ۋە تالامۇسنىڭ قېنىنى يىغىدىغان ئاساسلىق چوڭقۇر ۋېنا بولۇپ، چوڭ مېڭە ئىچكى ۋېناسىنىڭ مۇھىم بىر قوشۇلغۇچىسى.
• تومۇرلۇق چىگىش (Choroid plexus, 脉络丛)
  بۇ مېڭە قېرىنچىلىرى ئىچىگە جايلاشقان بولۇپ، مېڭە-يۇلۇن سۇيۇقلۇقىنى ئىشلەپچىقىرىشقا مەسئۇل. ئۇنىڭ قان قېنى چوڭقۇر ۋېنا سىستېمىسى ئارقىلىق قايتۇرۇلىدۇ.
• چوڭ مېڭە چوڭ ۋىنا (Great cerebral vein of Galen, 大脑大静脉)
  بۇ ئىككى تەرەپتىكى چوڭ مېڭە ئىچكى ۋېناسىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان قىسقا، ئەمما توم بىر ۋېنا. ئۇ ئاخىرىدا ئوڭ سىنۇس (straight sinus) قا ئېقىپ كىرىدۇ.
• چىلخوزا تەن / مېڭە ئۈستى بېزى (Pineal gland, 松果体)
  بۇ مېلاتونىن ھورمۇنىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان كىچىك بىر ئىچكى ئاجراتما بەز. ئۇ گالېن چوڭ ۋېناسىنىڭ يېنىغا جايلاشقان بولۇپ، مۇھىم ئاناتومىيەلىك بەلگە ھېسابلىنىدۇ.
• چوڭ مېڭە ئىچى ۋىناسى (Internal cerebral vein, 大脑内静脉)
  بىر جۈپ بولۇپ، ھەر بىرى دۆڭچە يىپ يۇقارىقى ۋېنا ۋە سۈزۈك پاسىل ۋېناسىنىڭ قوشۇلۇشىدىن ھاسىل بولىدۇ. ئۇلار ئۈچىنچى مېڭە قېرىنچىسىنىڭ ئۆگزىسىدە ئارقىغا قاراپ مېڭىپ، گالېن چوڭ ۋېناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• قۇيرۇقسىمان يادرو بېشى (Head of the caudate nucleus, 尾状核头)
  بۇ ئاساسىي گانگلىيوننىڭ بىر قىسمى بولۇپ، ھەرىكەتنى كونترول قىلىش ۋە ئۆگىنىشتە رول ئوينايدۇ. ئۇ يان مېڭە قېرىنچىسىنىڭ يان تېمىنى ھاسىل قىلىپ، دۆڭچە يىپ يۇقارىقى ۋېنا بىلەن زىچ مۇناسىۋەتتە بولىدۇ.

خۇلاسە ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

چوڭ مېڭىنىڭ يۈزەكى ۋە چوڭقۇر ۋېنا سىستېمىسىنى چۈشىنىش نېرۋا كېسەللىكلىرىگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ئىنتايىن مۇھىم. بۇ سىستېمىدا كۆرۈلىدىغان كېسەللىكلەرنىڭ ئىچىدە، مېڭە ۋېنا سىنۇس ترومبوزى (CVST) ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان ۋە ئەڭ خەتەرلىك كېسەللىكلەرنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.

• مېڭە ۋېنا سىنۇس ترومبوزى (CVST): بۇ كېسەللىك دۇرال ۋېنا سىنۇسلىرى ياكى چوڭ مېڭە ۋېنالىرىدا قان ئۇيۇمى پەيدا بولۇپ، قان قايتىشنىڭ توسالغۇغا ئۇچرىشىنى كۆرسىتىدۇ. قان قايتىش توسالغۇغا ئۇچرىغاندا، مېڭە توقۇلمىسىدا قان يىغىلىپ، مېڭە ئىششىقى ۋە باش سۆڭەك ئىچى بېسىمىنىڭ ئۆرلىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. ئېغىر ئەھۋاللاردا، ۋېنا خاراكتېرلىك مېڭە قان يېتىشمەسلىك ياكى مېڭىگە قان چۈشۈشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ھاياتقا خەۋپ ئېلىپ كېلىدۇ. CVST نىڭ كلىنىكىلىق ئالامەتلىرى كۆپ خىل بولۇپ، ئاساسلىقى باش ئاغرىقى، كۆرۈش تورلىشىش، تۇتقاقلىق ۋە پالەچلىك قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.
• دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇللىرى: زامانىۋى تەسۋىر تېخنىكىلىرى، بولۇپمۇ ماگنىتلىق رېزونانس ۋېنوگرافىيە (MRV) ۋە كومپيۇتېر توموگرافىيە ۋېنوگرافىيە (CTV) قاتارلىقلار مېڭە ۋېنا سىستېمىسىنى زەخىمسىز ھالدا ئېنىق كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ. بۇ تەكشۈرۈشلەر ئارقىلىق ترومبوزنىڭ ئورنى، دائىرىسى ۋە مېڭىگە بولغان تەسىرىنى ئېنىقلاشقا بولىدۇ.
• نېرۋا ئوپېراتسىيەسىدىكى ئەھمىيىتى: نېرۋا تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرلىرى مېڭە ئۆسمىسىنى ئېلىۋېتىش ياكى باشقا ئوپېراتسىيەلەرنى ئېلىپ بارغاندا، چوڭ مېڭە ۋېنالىرىنى، بولۇپمۇ ترولارد ۋە لاببې قاتارلىق مۇھىم چېتىق ۋېنالارنى زەخىملەندۈرۈپ قويۇشتىن ئېھتىيات قىلىشى كېرەك. بۇ مۇھىم ۋېنالارنىڭ زەخىملىنىشى ئوپېراتسىيەدىن كېيىن ئېغىر دەرىجىدىكى مېڭە ئىششىقى ۋە قاناشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

خۇلاسىلىغاندا، مېڭىنىڭ ۋېنا سىستېمىسى گەرچە كۆپىنچە كۆزگە چېلىقمىسىمۇ، ئۇنىڭ ساغلاملىقى مېڭىنىڭ نورمال فۇنكسىيەسى ئۈچۈن ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇ مۇرەككەپ تورنىڭ ئاناتومىيەسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇر ئىگىلەش، مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرگە ۋاقتىدا، توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشنىڭ ئاساسى ھېسابلىنىدۇ.