چوڭلار ۋە يېڭى تۇغۇلغان بوۋاق باش سۆڭىكى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ئالدىدىن كۆرۈنۈشى

باش ئىسكىلىتى ئاناتومىيىسىغا نەزەر

ئىنسان باش ئىسكىلىتى مۇرەككەپ ھەم مۇھىم قۇرۇلما بولۇپ، مېڭىنى قوغداش، يۈز قىياپىتىنى شەكىللەندۈرۈش ۋە سەزگۈ ئەزالىرىنى جايلاشتۇرۇش قاتارلىق كۆپ خىل ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ. ئۇ نۇرغۇنلىغان سۆڭەكلەرنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان بولۇپ، ھەر بىر سۆڭەكنىڭ ئۆزىگە خاس ئالاھىدىلىكى ۋە فىزىئولوگىيىلىك ئەھمىيىتى بار. باش ئىسكىلىتىنى ئالدى تەرەپتىن كۆزەتكەندە، ئۇنىڭ قۇرۇلمىسىنىڭ نەقەدەر ئىنچىكە ۋە مۇكەممەل لايىھەلەنگەنلىكىنى ھېس قىلغىلى بولىدۇ.

بۇ ماقالىدە، باش ئىسكىلىتىنىڭ ئالدى تەرەپتىن كۆرۈنۈشىدىكى ھەرقايسى مۇھىم ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى، يەنى پېشانە سۆڭىكىدىن تارتىپ ئېڭەك سۆڭىكىگىچە بولغان ھەر بىر بۆلەكنى ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلار بىلەن تەمىنلەپ، ئۇلارنىڭ ئورنى، شەكلى ۋە ئىقتىدارىنى قىسقىچە تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز. شۇنداقلا، يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلارنىڭ باش سۆڭىكىدىكى ئالاھىدە قۇرۇلما — لىپىلداقلار ھەققىدىمۇ توختىلىمىز. بۇ ئارقىلىق، ئوقۇرمەنلەرنىڭ ئىنسان بەدىنىنىڭ بۇ مۇھىم قىسمىغا بولغان تونۇشىنى چوڭقۇرلاشتۇرۇشنى مەقسەت قىلىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

رەسىمدىكى ھەربىر كۆرۈنۈشنىڭ ئىسىملىرى، تەرجىمىلىرى ۋە چۈشەندۈرۈلۈشى

ئۇيغۇرچە ئىسىم : باش ئىسكىلىتى ئالدى تەرەپتىن كۆرۈنۈشى
ئىنگىلىزچە ئىسىم : frontal view of the skull
تۈركچە ئىسىم : kafatasının ön görünümü
خەنزۇچە ئىسىم : 头颅正面观

پېشانە سۆڭىكى (Frontal Bone  额骨)
پېشانە سۆڭىكى باش سۆڭەكنىڭ ئالدى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان ئاساسلىق سۆڭەك بولۇپ، پېشانىنى شەكىللەندۈرىدۇ ۋە مېڭىنىڭ ئالدى بۆلىكىنى قوغدايدۇ. ئۇ يەنە كۆز ئويمىنىنىڭ ئۈستۈنكى گىرۋىكىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىدۇ. بۇ سۆڭەك ئادەمنىڭ تاشقى قىياپىتىنى بەلگىلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ ھەمدە كۆز ۋە بۇرۇن بوشلۇقى قاتارلىق مۇھىم ئەزالارغا قۇرۇلمىلىق تىرەك بىلەن تەمىنلەيدۇ. پېشانە سۆڭىكىنىڭ ئىچكى يۈزىدە مېڭە قان تومۇرلىرى ئۈچۈن ئېرىقچىلار بولۇپ، ئۇنىڭ ساغلاملىقى مېڭىنىڭ نورمال ئىقتىدارى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

قاش ئارىلىقى (Glabella  眉间)
قاش ئارىلىقى ئىككى قاش ئەگمىسىنىڭ ئوتتۇرىسىدىكى سىلىق، سەل كۆتۈرۈلۈپ تۇرغان رايون. ئۇ پېشانە سۆڭىكىنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، يۈز ئىپادىسى ۋە ئانتروپولوگىيىلىك ئۆلچەملەردە مۇھىم بەلگە ھېسابلىنىدۇ.

قاش ئەگمىسى (Superciliary Arch  眉弓)
قاش ئەگمىسى ھەر بىر كۆز ئويمىنىنىڭ ئۈستىدىكى دۆڭچە شەكىللىك سۆڭەك قۇرۇلمىسى. ئۇ كۆزنى تاشقى زەربىدىن قوغداشتا مەلۇم دەرىجىدە رول ئوينايدۇ ۋە قاشنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدۇ.

چوققا سۆڭىكى (Parietal Bone 顶骨)
چوققا سۆڭىكى باش سۆڭەك قاپقىقىنىڭ ئۈستۈنكى ۋە يان تەرىپىنى ھاسىل قىلىدىغان بىر جۈپ ياپىلاق سۆڭەك. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى مېڭىنىڭ چوققا بۆلىكىنى قوغداش ۋە باش سۆڭەكنىڭ پۈتۈنلۈكىنى ساقلاش.

چاناق ئۈستى ئويۇقى (Supraorbital Notch  框上切迹)
چاناق ئۈستى ئويۇقى كۆز ئويمىنىنىڭ ئۈستۈنكى گىرۋىكىگە جايلاشقان كىچىك ئويۇق. بۇ ئويۇقتىن چاناق ئۈستى نېرۋىسى ۋە قان تومۇرلىرى ئۆتۈپ، پېشانە ۋە باش تېرىسىنى تەمىنلەيدۇ.

پېشانە سۆڭەك ئۆسۈكى (Frontal Process of Zygomatic Bone  额突)
بۇ ئاتالغۇ بەزىدە مەڭز سۆڭىكىنىڭ پېشانە سۆڭىكىگە تۇتىشىدىغان ئۆسۈكىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ كۆز ئويمىنىنىڭ يان تېمىنى شەكىللەندۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.

كېپىنەك سۆڭەك (Sphenoid Bone  蝶骨)
كېپىنەك سۆڭەك باش سۆڭەك ئاساسىنىڭ مەركىزىگە جايلاشقان، شەكلى كېپىنەككە ئوخشايدىغان مۇرەككەپ سۆڭەك. ئۇ نۇرغۇنلىغان باش سۆڭەك نېرۋىلىرى ۋە قان تومۇرلىرى ئۆتىدىغان تۆشۈكلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

ياش خالتا ئويمىنى (Lacrimal Fossa  泪囊凹)
ياش خالتا ئويمىنى كۆز ئويمىنىنىڭ ئىچكى-ئۈستۈنكى بۇرجىكىگە جايلاشقان بولۇپ، ياش خالتسىنى سىغدۇرۇپ تۇرىدۇ. كۆز يېشى مۇشۇ يەردىن يىغىلىپ، بۇرۇن بوشلۇقىغا ئېقىپ كىرىدۇ.

چاناق ئاستى ئېرىقى (Infraorbital Groove  眶下沟)
چاناق ئاستى ئېرىقى كۆز ئويمىنىنىڭ ئاستىنقى قىسمىدىكى ئېرىقچە بولۇپ، چاناق ئاستى نېرۋىسى ۋە قان تومۇرلىرىنىڭ ئۆتۈش يولى ھېسابلىنىدۇ.

بۇرۇن ئوتتۇرا قالقىنى (Middle Nasal Concha  中鼻甲)
بۇرۇن ئوتتۇرا قالقىنى بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ يان تېمىغا جايلاشقان سۆڭەك قۇرۇلما. ئۇ نەپەس ئالغان ھاۋانى نەمدەش، ئىسسىتىش ۋە سۈزۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.

سۆڭەكلىك بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلى (Bony Nasal Septum  鼻骨中隔)
سۆڭەكلىك بۇرۇن ئوتتۇرا پاسىلى بۇرۇن بوشلۇقىنى سول ۋە ئوڭ دەپ ئىككىگە ئايرىپ تۇرىدىغان سۆڭەكلىك قۇرۇلما. ئۇ بۇرۇننىڭ تىرەك قۇرۇلمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى.

بۇرۇن تۆۋەن قالقىنى (Inferior Nasal Concha  下鼻甲)
بۇرۇن تۆۋەن قالقىنى بۇرۇن بوشلۇقىدىكى ئۈچ جۈپ بۇرۇن قالقىنىنىڭ ئەڭ چوڭى ۋە ئەڭ تۆۋەنگە جايلاشقىنى. ئۇ ھاۋا ئېقىمىنى تەڭشەشتە ۋە ھاۋانى بىر تەرەپ قىلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

يۇقىرىقى ئېڭەك سۆڭىكى (Maxilla  上颌骨)
يۇقىرىقى ئېڭەك سۆڭىكى يۈز ئىسكىلىتىنىڭ مەركىزىنى تەشكىل قىلىدىغان بىر جۈپ سۆڭەك بولۇپ، يۇقىرىقى چىشلارنى كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ. ئۇ يەنە كۆز ئويمىنى، بۇرۇن بوشلۇقى ۋە ئېغىز بوشلۇقىنىڭ شەكىللىنىشىگە قاتنىشىدۇ.

ئامۇتسىمان تۆشۈك (Piriform Aperture  梨状孔)
ئامۇتسىمان تۆشۈك بۇرۇن بوشلۇقىنىڭ ئالدىدىكى ئامۇت شەكىللىك ئېچىلمىسى. ئۇ ھاۋانىڭ بۇرۇن بوشلۇقىغا كىرىدىغان ئاساسلىق يولى ھېسابلىنىدۇ.

تۆۋەنكى ئېڭەك بۇلۇڭى (Angle of the Mandible  下颌角)
تۆۋەنكى ئېڭەك بۇلۇڭى تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ گەجگە شېخى بىلەن گەۋدىسى ئۇچراشقان بۇلۇڭلۇق قىسمى. بۇ جاي چايناش مۇسكۇللىرىنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، يۈز شەكلىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

ئېڭەك تۆشۈكى (Mental Foramen  颏骨孔)
ئېڭەك تۆشۈكى تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان كىچىك تۆشۈك. بۇ تۆشۈكتىن ئېڭەك نېرۋىسى ۋە قان تومۇرلىرى ئۆتۈپ، تۆۋەنكى كالپۇك ۋە ئېڭەك تېرىسىنى تەمىنلەيدۇ.

ئېڭەك دۆڭچىسى (Mental Protuberance  颏骨隆凸)
ئېڭەك دۆڭچىسى ئېڭەكنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك كۆتۈرۈلگەن سۆڭەك قۇرۇلمىسى. ئۇ ئىنسانلارغا خاس بولغان بىر ئالاھىدىلىك بولۇپ، ئېڭەكنىڭ شەكلىنى بەلگىلەيدۇ.

تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكى (Mandible  下颌骨)
تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكى باش سۆڭىكىدىكى بىردىنبىر ھەرىكەتچان سۆڭەك بولۇپ، چاينىغاندا، سۆزلىگەندە ۋە باشقا يۈز ھەرىكەتلىرىدە ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ. ئۇ تۆۋەنكى چىشلارنى كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ.

قوزۇق چىش ئويمىنى (Canine Fossa  尖牙窝)
قوزۇق چىش ئويمىنى يۇقىرىقى ئېڭەك سۆڭىكىنىڭ ئالدى يۈزىدىكى، قوزۇق چىش يىلتىزىنىڭ ئۈستىدىكى ئويمانلىق. ئۇ بەزى يۈز مۇسكۇللىرىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.

مەڭز سۆڭىكى (Zygomatic Bone  颧骨)
مەڭز سۆڭىكى «چېكى سۆڭىكى» دەپمۇ ئاتىلىدىغان بولۇپ، مەڭزنىڭ دۆڭچىسىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ كۆز ئويمىنىنىڭ يان ۋە ئاستىنقى قىسىملىرىنى شەكىللەندۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.

چاناق ئاستى تۆشۈكى (Infraorbital Foramen  眶下孔)
چاناق ئاستى تۆشۈكى يۇقىرىقى ئېڭەك سۆڭىكىدە، كۆز ئويمىنىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. بۇ تۆشۈكتىن چاناق ئاستى نېرۋىسى ۋە قان تومۇرلىرى ئۆتۈپ، يۈزنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى تەمىنلەيدۇ.

چاناق ئاستى يېرىقى (Inferior Orbital Fissure  眶下裂)
چاناق ئاستى يېرىقى كۆز ئويمىنىنىڭ ئاستىنقى ۋە يان تېمى ئارىسىدىكى يېرىق.] ئۇنىڭدىن نېرۋا ۋە قان تومۇرلار ئۆتۈپ، كۆز ئويمىنىنى باشقا قۇرۇلمىلار بىلەن تۇتاشتۇرىدۇ.

ياش سۆڭىكى (Lacrimal Bone  泪骨)
ياش سۆڭىكى كۆز ئويمىنىنىڭ ئىچكى تېمىغا جايلاشقان كىچىك، نېپىز سۆڭەك. ئۇ ياش خالتا ئويمىنىنى شەكىللەندۈرۈشكە قاتنىشىدۇ.

چېكە سۆڭىكى (Temporal Bone  颞骨)
چېكە سۆڭىكى باش سۆڭەكنىڭ يان تەرىپىگە جايلاشقان بىر جۈپ مۇرەككەپ سۆڭەك. ئۇ ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق ئەزالىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ھەمدە تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.

چاناق ئۈستى يېرىقى (Superior Orbital Fissure  眶上裂)
چاناق ئۈستى يېرىقى كېپىنەك سۆڭەكنىڭ چوڭ ۋە كىچىك قانىتى ئارىسىدىكى يېرىق. ئۇنىڭدىن كۆزنى ھەرىكەتلەندۈرىدىغان نۇرغۇن نېرۋىلار ۋە قان تومۇرلار ئۆتىدۇ.

كۆرۈش نېرۋا نەيچىسى (Optic Canal 视神经管)
كۆرۈش نېرۋا نەيچىسى كېپىنەك سۆڭەكنىڭ كىچىك قانىتىغا جايلاشقان بولۇپ، كۆرۈش نېرۋىسى ۋە كۆز ئارتېرىيەسىنى مېڭە بوشلۇقىدىن كۆز ئويمىنىغا ئۆتكۈزىدۇ.

بۇرۇن سۆڭىكى (Nasal Bone  鼻骨)
بۇرۇن سۆڭىكى بۇرۇننىڭ كۆۋرۈكىنى ھاسىل قىلىدىغان بىر جۈپ كىچىك، تىك تۆتبۇلۇڭ شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ بۇرۇننىڭ يۇقىرىقى قىسمىنىڭ شەكلىنى بەلگىلەيدۇ.

يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقنىڭ باش سۆڭىكى

ئالدى لىپىلداق (Anterior Fontanelle  前囟门)
ئالدى لىپىلداق بوۋاقلارنىڭ باش سۆڭىكىدىكى ئەڭ چوڭ يۇمشاق رايون بولۇپ، پېشانە ۋە چوققا سۆڭەكلىرى ئارىسىغا جايلاشقان. ئۇ بوۋاقنىڭ مېڭىسىنىڭ تېز تەرەققىي قىلىشىغا شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ ۋە ئادەتتە 13-24 ئايلىق بولغاندا يېپىلىدۇ.

ئارقا لىپىلداق (Posterior Fontanelle  后囟门)
ئارقا لىپىلداق چوققا ۋە كەينى مېڭە سۆڭەكلىرى ئارىسىغا جايلاشقان كىچىكرەك، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك يۇمشاق رايون. ئۇ ئادەتتە بوۋاق تۇغۇلۇپ 2-3 ئايدىن كېيىن يېپىلىدۇ.

باش ئىسكىلىتىنىڭ ئومۇمىي ئەھمىيىتى ۋە قوغداش

باش ئىسكىلىتى ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ مۇھىم قوغداش قۇرۇلمىلىرىنىڭ بىرى. ئۇنىڭ ئاساسلىق رولى مېڭىنى، سەزگۈ ئەزالىرىنى (كۆز، قۇلاق، بۇرۇن) ۋە يۈز قىسمىدىكى نازۇك توقۇلمىلارنى تاشقى زەربىدىن ساقلاش. باش سۆڭەكنىڭ پۇختا بولۇشى نېرۋا سىستېمىسىنىڭ نورمال خىزمىتى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. شۇڭلاشقا، كۈندىلىك تۇرمۇشتا ۋە ھەرخىل تەنھەرىكەت پائالىيەتلىرىدە باشنى قوغداش ئىنتايىن مۇھىم.

باش ئىسكىلىتىنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ئۈچۈن تۆۋەندىكىلەرگە دىققەت قىلىش كېرەك:

• بىخەتەرلىك: ۋېلىسىپىت مىنگەندە، موتسىكلىت ھەيدىگەندە ۋە باشقا خەۋپى يۇقىرى پائالىيەتلەر بىلەن شۇغۇللانغاندا بىخەتەرلىك قالپىقى كىيىش كېرەك.
• ساغلام تۇرمۇش ئادىتى: يېتەرلىك كالتسىي ۋە ۋىتامىن D قوبۇل قىلىش سۆڭەكنىڭ پۇختىلىقىنى ئاشۇرىدۇ. دائىملىق چېنىقىش سۆڭەك زىچلىقىنى ياخشىلاشقا پايدىلىق.
• قەرەللىك تەكشۈرتۈش: باش قىسمىدا بىنورماللىق ياكى ئاغرىق سېزىلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، كېرەكلىك تەكشۈرۈشلەرنى ئېلىپ بېرىش لازىم.

يېڭى تۇغۇلغان بوۋاقلارنىڭ باش سۆڭىكى يۇمشاق بولۇپ، ئاسانلا شەكىل ئۆزگەرتىپ كېتىشى مۇمكىن. شۇڭا، بوۋاقنى ئۇخلىغاندا دائىم بىر تەرەپكە ياتقۇزۇۋەرمەسلىك، باش شەكلىنىڭ نورمال تەرەققىي قىلىشىغا كۆڭۈل بۆلۈش كېرەك. لىپىلداقلارنىڭ يېپىلىش ۋاقتى ۋە ئەھۋالى بوۋاقنىڭ تەرەققىياتىنى كۆزىتىشتىكى مۇھىم كۆرسەتكۈچلەرنىڭ بىرى بولۇپ، نورمالسىز ئەھۋال كۆرۈلسە، دەرھال بالىلار دوختۇرىدىن مەسلىھەت سوراش زۆرۈر.

خۇلاسىلىگەندە، باش ئىسكىلىتى ئىنسان بەدىنىنىڭ ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە مۇھىم بىر قىسمى. ئۇنىڭ ھەر بىر قۇرۇلمىسىنىڭ ئۆزىگە خاس ئىقتىدارى بار بولۇپ، بىر-بىرى بىلەن زىچ ماسلىشىپ، ھاياتلىق پائالىيەتلىرىمىزنىڭ نورمال ئېلىپ بېرىلىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش ۋە ئۇلارنى ئاسراش ھەر بىرىمىزنىڭ مەسئۇلىيىتىدۇر.