دۇنيا دىئابېت كېسىلى كۈنى: 14-نويابىر

ھەر يىلى 11-ئاينىڭ 14-كۈنى پۈتۈن دۇنيا مىقياسىدا «دۇنيا دىئابېت كېسىلى كۈنى» (يەنى شېكەر سىيىش كېسىلى كۈنى) سۈپىتىدە خاتىرىلىنىدۇ. بۇ كۈن خەلقئارا دىئابېت فېدېراتسىيەسى (IDF) ۋە دۇنيا سەھىيە تەشكىلاتى (WHO) تەرىپىدىن 1991-يىلى دىئابېت كېسىلىنىڭ كۈنسېرى كۈچىيىۋاتقان تەھدىتىگە جاۋابەن تەسىس قىلىنغان. بۇ كۈننى 14-نويابىرغا بېكىتىشنىڭ سەۋەبى، 1922-يىلى چارلېز بېست بىلەن بىرلىكتە ئىنسۇلىننى كەشىپ قىلغان سېر فرېدېرىك بانتىڭنىڭ تۇغۇلغان كۈنىنى خاتىرىلەش ئۈچۈندۇر. بۇ كۈننىڭ ئاساسلىق مەقسىتى دۇنيا جامائەتچىلىكىنىڭ دىققىتىنى دىئابېت كېسىلىگە مەركەزلەشتۈرۈپ، ئۇنىڭ ئالدىنى ئېلىش، دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشقا بولغان تونۇشىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش، شۇنداقلا دىئابېت بىمارلىرىنى قوللاش ئۈچۈن پائال ھەرىكەت قىلىشقا چاقىرىشتىن ئىبارەت.

دۇنيا دىئابېت كېسىلى كۈنى (شېكەر سىيىش كېسىلى)
World Diabetes Day
世界糖尿病

دىئابېت كېسىلى (شېكەر سىيىش كېسىلى) دېگەن نېمە؟

دىئابېت كېسىلى ئاشقازان ئاستى بېزى يېتەرلىك ئىنسۇلىن ئىشلەپچىقارمىغاندا ياكى بەدەن ئىشلەپچىقارغان ئىنسۇلىننى ئۈنۈملۈك ئىشلىتەلمىگەندە يۈز بېرىدىغان سوزۇلما خاراكتېرلىك كېسەللىكتۇر. ئىنسۇلىن بولسا قاندىكى قەنت مىقدارىنى تەڭشەيدىغان مۇھىم ھورمون. قاندىكى قەنت مىقدارى كونترول قىلىنمىغاندا، ۋاقىتنىڭ ئۆتۈشىگە ئەگىشىپ يۈرەك، قان تومۇر، كۆز، بۆرەك ۋە نېرۋا سىستېمىسى قاتارلىق نۇرغۇن ئەزالارغا ئېغىر زىيان سالىدۇ.

دىئابېت كېسىلىنىڭ تۈرلىرى

دىئابېت كېسىلى ئاساسلىقى بىر نەچچە تۈرگە ئايرىلىدۇ:

• 1-تىپلىق دىئابېت : بۇ تىپتا بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسى ئاشقازان ئاستى بېزىدىكى ئىنسۇلىن ئىشلەپچىقىرىدىغان ھۈجەيرىلەرگە ھۇجۇم قىلىپ، ئۇلارنى ۋەيران قىلىدۇ. شۇڭا بىمارلار ھاياتىنى ساقلاپ قېلىش ئۈچۈن ھەر كۈنى ئىنسۇلىن ئۇرۇشقا موھتاج. بۇ تىپ ئادەتتە بالىلار ۋە ياش-ئۆسمۈرلەردە كۆپ ئۇچرايدۇ، ھەمدە ئۇنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولمايدۇ.
• 2-تىپلىق دىئابېت : بۇ ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان تىپ بولۇپ، پۈتكۈل دىئابېت بىمارلىرىنىڭ %90 تىن كۆپرەكىنى ئىگىلەيدۇ. بۇ تىپتا بەدەن ئىنسۇلىننى ئۈنۈملۈك ئىشلىتەلمەيدۇ ياكى يېتەرلىك ئىشلەپچىقارمايدۇ. 2-تىپلىق دىئابېت ئاساسلىقى ئارتۇقچە بەدەن ئېغىرلىقى ۋە ھەرىكەتسىز تۇرمۇش ئادىتى بىلەن زىچ مۇناسىۋەتلىك بولۇپ، كۆپىنچە قۇرامىغا يەتكەنلەردە كۆرۈلىدۇ، ئەمما يېقىنقى يىللاردىن بۇيان بالىلار ۋە ياشلاردا كۆرۈلۈش نىسبىتىمۇ ئېشىۋاتىدۇ.
• ھامىلىدارلىق دىئابېت : بۇ ھامىلىدارلىق مەزگىلىدە قاندىكى قەنت مىقدارىنىڭ يۇقىرىلاپ كېتىشى بولۇپ، ئادەتتە تۇغۇتتىن كېيىن ئەسلىگە كېلىدۇ. ئەمما بۇ خىل ئەھۋالغا دۇچ كەلگەن ئاياللار ۋە ئۇلارنىڭ بالىلىرى كەلگۈسىدە 2-تىپلىق دىئابېتقا گىرىپتار بولۇش خەۋپىگە ئىگە بولىدۇ.

دىئابېت كېسىلىنىڭ خەۋپ-خەتىرى ۋە ئالامەتلىرى

دىئابېت كېسىلى «جىمجىت قاتىل» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، چۈنكى ئۇنىڭ دەسلەپكى ئالامەتلىرى كۆپىنچە كىشىلەر تەرىپىدىن سەل قارىلىدۇ. كۆپ ئۇچرايدىغان ئالامەتلەر: دائىم ئۇسساش، كۆپ سىيىش، ئاسان ئېچىقىش، سەۋەبسىز ئورۇقلاش، ھارغىنلىق ھېس قىلىش، كۆرۈش قۇۋۋىتىنىڭ خىرەلىشىشى ۋە جاراھەتنىڭ ئاسان ئەملەشى قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئەگەر بۇ ئالامەتلەر كۆرۈلسە، دەرھال دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، قاندىكى قەنت مىقدارىنى تەكشۈرتۈش ئىنتايىن مۇھىم.

ئالدىنى ئېلىش ۋە باشقۇرۇش

2-تىپلىق دىئابېت كېسىلىنىڭ ئالدىنى ئالغىلى ۋە كېچىكتۈرگىلى بولىدۇ. ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش ئارقىلىق خەۋپنى زور دەرىجىدە تۆۋەنلەتكىلى بولىدۇ. بۇنىڭ ئۈچۈن: ساغلام ۋە تەڭپۇڭ ئوزۇقلىنىش (كۆكتات، مېۋە-چېۋە ۋە دانلىق زىرائەتلەرنى كۆپ ئىستېمال قىلىش، قەنت ۋە تويۇنغان ياغ مىقدارى يۇقىرى يېمەكلىكلەردىن ساقلىنىش)؛ ھەپتىسىگە كەم دېگەندە 150 مىنۇت ئوتتۇراھال دەرىجىدىكى بەدەن چېنىقتۇرۇش (مەسىلەن، تېز مېڭىش، سۇ ئۈزۈش)؛ نورمال بەدەن ئېغىرلىقىنى ساقلاش؛ تاماكا تاشلاش قاتارلىقلار ئىنتايىن مۇھىم. دىئابېت بىمارلىرى ئۈچۈن، كېسەللىكنى ئۈنۈملۈك باشقۇرۇش ئارقىلىق ئەگەشمە كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئالغىلى بولىدۇ. بۇ قاندىكى قەنت مىقدارىنى دائىم ئۆلچەپ تۇرۇش، دوختۇرنىڭ كۆرسەتمىسى بويىچە دورا ئىشلىتىش ياكى ئىنسۇلىن ئۇرۇش، شۇنداقلا ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى داۋاملاشتۇرۇشنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

دۇنيا دىئابېت كۈنىنىڭ ئەھمىيىتى

ھەر يىلى دۇنيا دىئابېت كۈنى ئۈچۈن بىر ئالاھىدە تېما بېكىتىلىدۇ. مەسىلەن، 2024-2026-يىللىرىنىڭ تېمىسى «دىئابېت ۋە ساغلاملىق» بولۇپ، دىئابېت بىمارلىرىنىڭ جىسمانىي ساغلاملىقى بىلەن بىرگە، ئۇلارنىڭ روھىي ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈشنىڭ مۇھىملىقىنى تەكىتلەيدۇ. بۇ كۈن ھۆكۈمەتلەر، سەھىيە ئاپپاراتلىرى ۋە ھەر بىر شەخسنى دىئابېت كېسىلىگە قارشى تۇرۇش يولىدا بىرلىكتە ھەرىكەت قىلىشقا، داۋالاش ۋە مائارىپقا ئېرىشىش پۇرسىتىنى كۆپەيتىشكە ئۈندەيدۇ.

خۇلاسە

دىئابېت كېسىلى پۈتۈن دۇنيا مىقياسىدا كۈنسېرى ئېغىرلىشىۋاتقان جامائەت سەھىيە مەسىلىسى. ئۇ مىليونلىغان كىشىلەرنىڭ تۇرمۇش سۈپىتىگە ۋە ھاياتىغا تەھدىت سالماقتا. دۇنيا دىئابېت كۈنى بىزگە بۇ كېسەللىكنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە ئۇنى كونترول قىلىشنىڭ مۇھىملىقىنى ئەسكەرتىدۇ. بىز ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش، ئۆزىمىز ۋە ئائىلىمىزدىكىلەرنىڭ ساغلاملىقىغا كۆڭۈل بۆلۈش، شۇنداقلا دىئابېت ھەققىدىكى بىلىملەرنى تارقىتىش ئارقىلىق، بۇ كېسەللىككە قارشى تۇرۇش كۈرىشىگە ئۆز ھەسسىمىزنى قوشالايمىز.

تېخىمۇ كۆپ تىببىي ساغلاملىق خاتىرە كۈنلىرى ۋە بايراملارنى چۈشەنمەكچى بولسىڭىز، تۆۋەندىكى ئادرىسنى زىيارەت قىلىڭ:

دۇنيا ساغلام كېسەل خاتىرە كۈنلىرى بايراملار تىزىملىكى

دۇنيا ساغلام كېسەل خاتىرە كۈنلىرى بايراملار تىزىملىكى

https://dohturlar.com/dunya-saghlam-kesel-xatire-kunliri-tizimliki