ئەرلەر دوۋساق ، مەزى بېزى، سۈيدۈك يولى ۋە ئۇرۇق خالتا بېزى ئاناتومىيىسى

ئەرلەر جىنسىي سۈيدۈك يولى ئەزالىرىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە ئىقتىدارى

ئەرلەرنىڭ داس بوشلۇقىدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلار ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، سۈيدۈك چىقىرىش ۋە كۆپىيىش ئىقتىدارىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان ھاياتلىق ھەرىكىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ ئەزالارنىڭ ئىچىدە دوۋساق (سۈيدۈك خالتىسى)، مەزى بېزى (ئالدى مەزى بېزى) ۋە ئۇرۇق خالتا بېزى قاتارلىقلار ئۆز-ئارا زىچ ماسلىشىپ، ئەرلەرنىڭ نورمال فىزىئولوگىيىلىك پائالىيىتىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ ئەزالارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورنى، قۇرۇلمىسى ۋە ئىقتىدارىنى توغرا چۈشىنىش، ئۇلارغا مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنى دىئاگنوز قىلىش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.

بۇ ماقالىدە، بىز ئاناتومىيىلىك رەسىملەرگە ئاساسەن، دوۋساق، مەزى بېزى ۋە ئۇرۇق خالتا بېزىنىڭ ئالدى ۋە ئارقا كۆرۈنۈشىنى تەپسىلىي شەرھىلەپ ئۆتىمىز. ھەر بىر قۇرۇلمىنىڭ ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلىرىنى سېلىشتۇرۇپ، ئۇلارنىڭ ئورنى ۋە ئاساسلىق رولىنى تونۇشتۇرىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

دوۋساق ، مەزى بېزى ۋە ئۇرۇق خالتا بېزى ئارقا كۆرۈنۈشى
(膀胱،前列腺及精囊腺后面观 Bladder, Prostate, and Seminal Vesicle Posterior View)

• دوۋساق (Bladder, 膀胱)
  دوۋساق كىچىك داس بوشلۇقىغا جايلاشقان، مۇسكۇللۇق، ئىلاستىكىلىق ئەزا بولۇپ، ئۇنىڭ ئاساسلىق ئىقتىدارى بۆرەكتىن كەلگەن سۈيدۈكنى ۋاقىتلىق ساقلاش ۋە بەدەندىن چىقىرىۋېتىش. ئۇنىڭ سىغىمى ئادەتتە 350 مىللىلىتىردىن 500 مىللىلىتىرغىچە بولىدۇ، ئەمما كېڭىيىشچانلىقى سەۋەبىدىن تېخىمۇ كۆپ سۈيدۈكنى سىغدۇرالايدۇ. دوۋساقنىڭ دىۋارى دېترۇسور مۇسكۇلى (detrusor muscle) دەپ ئاتىلىدىغان سىلىق مۇسكۇللاردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇ مۇسكۇللار قىسقىرىش ئارقىلىق سۈيدۈكنى سۈيدۈك يولىغا ئىتتىرىدۇ. دوۋساقنىڭ ساغلاملىقى سۈيدۈك سىستېمىسىنىڭ نورمال ئىشلىشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
• ئۇرۇق نەيچىسى (Ductus Deferens / Vas Deferens, 输精管)
  ئۇرۇق نەيچىسى ئۇرۇقداندىن كەلگەن ئۇرۇقنى ئۇرۇق خالتا بېزىگە يەتكۈزىدىغان ئۇزۇن، نېپىز نەيچە. ئۇ ئۇرۇقنى توشۇش ۋە ساقلاشتىكى مۇھىم يول ھېسابلىنىدۇ.
• سۈيدۈك نەيچىسى (Ureter, 输尿管)
  سۈيدۈك نەيچىسى بۆرەكتە ھاسىل بولغان سۈيدۈكنى دوۋساققا يەتكۈزىدىغان بىر جۈپ نەيچە. ئۇلار سۈيدۈكنىڭ ئۈزلۈكسىز ئېقىشىنى كاپالەتلەندۈرۈپ، دوۋساقنىڭ ئارقا تەرىپىگە تۇتىشىدۇ.
• ئۇرۇق نەيچىسىنىڭ ئامپۇل قىسمى كەسمە يۈزى (Ampulla of Ductus Deferens, Cut Surface, 输精管壶腹断面)
  بۇ ئۇرۇق نەيچىسىنىڭ دوۋساقنىڭ ئارقىسىدا كېڭەيگەن قىسمى بولۇپ، ئۇرۇق چىقىرىشتىن بۇرۇن ئۇرۇقنى ۋاقىتلىق ساقلاش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسى ئۇرۇقنىڭ ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدىغان مۇرەككەپ قاتلاملاردىن تەركىب تاپقان.
• ئۇرۇق خالتا بېزى كەسمە يۈزى (Seminal Vesicle, Cut Surface, 精囊断面)
  بۇ ئۇرۇق خالتا بېزىنىڭ ئىچكى قۇرۇلمىسىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان كۆرۈنۈش. ئۇنىڭ ئىچى ھەسەل ئۇيىسىغا ئوخشاش نۇرغۇن كىچىك بۆلمىلەردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇ يەردە ئۇرۇق سۇيۇقلۇقى ئىشلەپچىقىرىلىدۇ.
• ئۇرۇق چىقىرىش نەيچىسى (Ejaculatory Duct, 射精管)
  ئۇرۇق چىقىرىش نەيچىسى ئۇرۇق نەيچىسىنىڭ ئامپۇل قىسمى بىلەن ئۇرۇق خالتا بېزى نەيچىسىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولىدۇ. ئۇ ئۇرۇق ۋە ئۇرۇق سۇيۇقلۇقىنى مەزى بېزى ئىچىدىكى سۈيدۈك يولىغا ئۆتكۈزۈپ بېرىدۇ.
• مەزى بېزى (Prostate, 前列腺)
  مەزى بېزى دوۋساقنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، سۈيدۈك يولىنىڭ باشلىنىش قىسمىنى ئوراپ تۇرىدۇ. ئۇ ئۇرۇق سۇيۇقلۇقىنىڭ مۇھىم بىر قىسمىنى ئىشلەپچىقىرىپ، ئۇرۇقنىڭ ھاياتىي كۈچى ۋە ھەرىكەتچانلىقىنى ئاشۇرىدۇ.
• ئۇرۇق خالتا بېزى (Seminal Vesicle / Seminal Gland, 精囊)
  بۇ بىر جۈپ بەز بولۇپ، دوۋساقنىڭ ئارقىسىغا جايلاشقان. ئۇ ئۇرۇق سۇيۇقلۇقىنىڭ تەخمىنەن 70% نى ئىشلەپچىقىرىدىغان بولۇپ، بۇ سۇيۇقلۇق فروكتوزاغا باي بولۇپ، ئۇرۇقنى ئېنېرگىيە بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• ئۇرۇق نەيچىسىنىڭ ئامپۇل قىسمى (Ampulla of Ductus Deferens, 输精管壶腹)
  بۇ ئۇرۇق نەيچىسىنىڭ ئاخىرقى، كېڭەيگەن بۆلىكى بولۇپ، ئۇرۇق چىقىرىش نەيچىسى بىلەن تۇتىشىشتىن ئىلگىرى ئۇرۇقنى ساقلايدۇ. ئۇ ئۇرۇقنىڭ قويۇپ بېرىلىشىنى كونترول قىلىشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

دوۋساق ۋە ئەرلەر سۈيدۈك يولىنىڭ مەزى بېزى قىسمى ئالدى كۆرۈنۈشى
(膀胱及男性尿道前列腺部前面观 Bladder and Prostatic Part of Male Urethra, Anterior View)

• كىندىك ئوتتۇرا تارىمۇشى (Median Umbilical Ligament, 脐正中韧带)
  بۇ تۆرەلمە دەۋرىدىكى ئۇرۇقچى نەيچىسىنىڭ قالدۇقى بولۇپ، قۇرامىغا يەتكەندىن كېيىن دوۋساقنىڭ ئۇچىنى قورساقنىڭ ئالدى دىۋارىغا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان تالا شەكىللىك باغلىغۇچ. ئۇ دوۋساقنىڭ ئورنىنى مۇقىملاشتۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.
• دوۋساق ئۇچى (Apex of Bladder, 膀胱尖)
  دوۋساقنىڭ ئالدى-ئۈستى قىسمىدىكى ئۇچلۇق بۆلىكى بولۇپ، كىندىك ئوتتۇرا تارىمۇشىغا تۇتىشىدۇ. ئۇ دوۋساقنىڭ ئاناتومىيىلىك ئورنىنى بەلگىلەشتىكى مۇھىم بىر بەلگە.
• سۈيدۈك نەيچە ئېغىزى (Ureteral Orifice, 输尿管口)
  بۇ سۈيدۈك نەيچىسىنىڭ دوۋساققا ئېچىلىدىغان ئېغىزى بولۇپ، سۈيدۈكنىڭ دوۋساققا كىرىشىنى كونترول قىلىدۇ. بۇ ئېغىزلار سۈيدۈكنىڭ بۆرەككە قايتا ئېقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدىغان كلاپان رولىنى ئوينايدۇ.
• دوۋساق تۈۋى (Fundus of Bladder, 膀胱底)
  دوۋساقنىڭ ئارقا-تۆۋەن قىسمى بولۇپ، دوۋساق ئۈچ بۇلۇڭىنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ دوۋساق كېڭەيگەندە ئەڭ كۆپ ئۆزگىرىدىغان قىسىم ھېسابلىنىدۇ.
• سۈيدۈك يولى ئىچكى ئېغىزى (Internal Urethral Orifice, 尿道内口)
  بۇ دوۋساق بىلەن سۈيدۈك يولىنىڭ تۇتاشقان جايىدىكى ئېغىز بولۇپ، سۈيدۈك چىقىرىشنى كونترول قىلىدىغان ئىچكى سفىنكتېر (قىسقۇچ مۇسكۇل) مۇشۇ يەرگە جايلاشقان. ئۇ ئادەتتە ئاپتوماتىك ھالدا كونترول قىلىنىدۇ.
• سۈيدۈك يول قىرى (Urethral Crest, 尿道嵴)
  بۇ مەزى بېزىدىكى سۈيدۈك يولىنىڭ ئارقا دىۋارىدا بويلاپ سوزۇلغان ئۇزۇنچاق ئۆسۈكچە. ئۇ سۈيدۈك ۋە ئۇرۇقنىڭ ئېقىش يۆنىلىشىنى تەڭشەشتە مەلۇم رول ئوينايدۇ.
• مەزى بېزى كىچىك خالتىسى (Prostatic Utricle, 前列腺小囊)
  بۇ ئۇرۇق دۆڭچىسىنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان كىچىك، كور نەيچە شەكىللىك قۇرۇلما. ئۇ تۆرەلمە دەۋرىدە ئاياللارنىڭ بالىياتقۇسى ۋە جىنسىي يولىغا ھومولوگ بولغان ئەزا بولۇپ، قۇرامىغا يەتكەندە ئىقتىdarىي رولى بولمايدۇ.
• ئۇرۇق چىقىرىش نەيچە ئېغىزى (Opening of Ejaculatory Duct, 射精管口)
  ئۇرۇق چىقىرىش نەيچىسىنىڭ مەزى بېزىدىكى سۈيدۈك يولىغا ئېچىلىدىغان ئېغىزى. ئۇرۇق ۋە ئۇرۇق سۇيۇقلۇقى مۇشۇ ئېغىز ئارقىلىق سۈيدۈك يولىغا قويۇپ بېرىلىدۇ.
• دوۋساق تېنى (Body of Bladder, 膀胱体)
  دوۋساقنىڭ ئاساسلىق قىسمى بولۇپ، دوۋساق ئۇچى، تۈۋى ۋە چوققىسىنىڭ ئارىلىقىدىكى كەڭ رايوننى كۆرسىتىدۇ. ئۇ سۈيدۈكنى ساقلاشتىكى ئاساسلىق بوشلۇق ھېسابلىنىدۇ.
• شىللىق پەردە قاتلىقى (Mucosal Fold / Rugae, 粘膜襞)
  دوۋساق بوشىغاندا ئۇنىڭ ئىچكى يۈزىدە پەيدا بولىدىغان قاتلاملار. بۇ قاتلاملار دوۋساق سۈيدۈك بىلەن تولغاندا يېيىلىپ، دوۋساقنىڭ ھەجىمىنى كېڭەيتىشكە شارائىت يارىتىپ بېرىدۇ.
• سۈيدۈك نەيچە ئارىلىق قاتلىقى (Interureteric Crest, 输尿管间襞)
  بۇ ئىككى سۈيدۈك نەيچىسى ئېغىزىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان شىللىق پەردە قاتلىمى. ئۇ دوۋساق ئۈچ بۇلۇڭىنىڭ ئۈستۈنكى چېگراسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• دوۋساق ئۈچ بۇلۇڭى (Trigone of Bladder, 膀胱三角)
  ئىككى سۈيدۈك نەيچىسى ئېغىزى ۋە سۈيدۈك يولى ئىچكى ئېغىزىدىن تەشكىل تاپقان ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك رايون. بۇ رايوننىڭ شىللىق پەردىسى باشقا جايلارغا قارىغاندا تۈز ھەم سىلىق بولۇپ، دوۋساق تولغان تەقدىردىمۇ قاتلام پەيدا بولمايدۇ.
• دوۋساق تىك قىسمى (Uvula of Bladder, 膀胱垂)
  سۈيدۈك يولى ئىچكى ئېغىزىنىڭ كەينىدىكى كىچىك ئۆسۈكچە بولۇپ، بەزى كىشىلەردە، بولۇپمۇ مەزى بېزى چوڭىيىپ كەتكەنلەردە تېخىمۇ روشەن كۆرۈنىدۇ. ئۇ سۈيدۈكنىڭ ئېقىپ چىقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشقا ياردەم بېرىشى مۇمكىن.
• ئۇرۇق دۆڭچىسى (Seminal Colliculus / Verumontanum, 精阜)
  مەزى بېزىدىكى سۈيدۈك يولىنىڭ ئارقا دىۋارىغا جايلاشقان دۆڭچە شەكىللىك قۇرۇلما. ئۇرۇق چىقىرىش نەيچىسىنىڭ ئېغىزى ۋە مەزى بېزى كىچىك خالتىسى مۇشۇ يەرگە ئېچىلىدۇ
• مەزى بېزى كاۋىكى (Prostatic Sinus, 前列腺窦)
  سۈيدۈك يول قىرىنىڭ ئىككى تەرىپىدىكى ئويمانلىق بولۇپ، نۇرغۇنلىغان كىچىك مەزى بېزى نەيچىلىرى مۇشۇ يەرگە ئېچىلىدۇ. مەزى بېزى سۇيۇقلۇقى مۇشۇ يەردىن سۈيدۈك يولىغا ئاجرىتىلىپ چىقىرىلىدۇ.

ساغلاملىق ئەھمىيىتى

دوۋساق، مەزى بېزى ۋە ئۇرۇق خالتا بېزى قاتارلىق ئەزالار ئەرلەرنىڭ سۈيدۈك ۋە كۆپىيىش سىستېمىسىدىكى يادرولۇق تەركىbىي قىسىملار. ئۇلارنىڭ نورمال ئىقتىدارى ئەرلەرنىڭ ئومۇمىي ساغلاملىقى ۋە تۇرمۇش سۈپىتى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. بۇ ئەزالارنىڭ ئاناتومىيىلىك مۇناسىۋىتى زىچ بولغاچقا، بىر ئەزانىڭ كېسەللىك ئۆزگىرىشى باشقا ئەزالارغىمۇ تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن.

بۇ ئەزالارغا مۇناسىۋەتلىك كۆپ كۆرۈلىدىغان كېسەللىكلەر:

• مەزى بېزى ياللۇغى (Prostatitis): بۇ ياش ۋە ئوتتۇرا ياشلىق ئەرلەردە كۆپ ئۇچرايدىغان ياللۇغلىنىش بولۇپ، سۈيدۈك جىددىلىشىش، سۈيدۈك ئاغرىش ۋە كىچىك داس بوشلۇقى ئاغرىش قاتارلىق ئالامەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• مەزى بېزى چوڭىيىش (Benign Prostatic Hyperplasia – BPH): ياشانغان ئەرلەردە كۆپ ئۇچرايدىغان فىزىئولوگىيىلىك ئۆزگىرىش بولۇپ، چوڭىيىپ كەتكەن مەزى بېزى سۈيدۈك يولىنى بېسىپ، سۈيدۈك چىقىرىشتا قىيىنچىلىق، سۈيدۈك ئېقىمىنىڭ ئاجىزلىشىشى ۋە كېچىدە كۆپ سۈيدۈك قىستاش قاتارلىق ئالامەتلەرنى پەيدا قىلىدۇ.
• مەزى بېزى راكى (Prostate Cancer): ئەرلەردە كۆپ كۆرۈلىدىغان ئەڭ خەتەرلىك ئۆسمىلەرنىڭ بىرى. دەسلەپكى مەزگىللەردە كۆپىنچە ئالامەتسىز بولغاچقا، قەرەللىك تەكشۈرتۈش ئىنتايىن مۇھىم.
• دوۋساق ياللۇغى (Cystitis): ئادەتتە باكتېرىيە يۇقۇملىنىشىدىن كېلىپ چىقىدىغان ياللۇغ بولۇپ، دائىم سۈيدۈك قىستاش، سۈيدۈك ئاغرىش ۋە سۈيدۈكتە قان كۆرۈلۈش قاتارلىق ئالامەتلەر بىلەن ئىپادىلىنىدۇ.
• ئۇرۇق خالتا بېزى ياللۇغى (Seminal Vesiculitis): كۆپىنچە مەزى بېزى ياللۇغى بىلەن بىللە كۆرۈلىدۇ، ئۇرۇقتا قان كۆرۈلۈش (hemospermia) ۋە ئۇرۇق چىقارغاندا ئاغرىش قاتارلىق ئالامەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

بۇ ئەزالارنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ئۈچۈن، ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش، يېتەرلىك سۇ ئىچىش، قەرەللىك بەدەن چېنىقتۇرۇش، سۈيدۈكنى ئۇزۇن تۇتۇۋالماسلىق ھەمدە قەرەللىك تىببىي تەكشۈرتۈپ تۇرۇش ئىنتايىن زۆرۈر. ئەگەر يۇقىرىقىغا ئوخشاش كېسەللىك ئالامەتلىرى كۆرۈلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، كەسپىي دىئاگنوز ۋە داۋالاش ئېلىش كېرەك. ئەرلەر ساغلاملىقىغا بولغان تونۇشنى ئۆستۈرۈش ئارقىلىق، نۇرغۇن كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئالغىلى ۋە ئۇلارنىڭ ئېغىرلىشىپ كېتىشىدىن ساقلانغىلى بولىدۇ.