ئارسېن As ئېلېمېنتى – خىمىيە ئېلېمېنتلار جەدۋىلىنىڭ 33 نومۇرلۇق يېرىدە ئورۇن ئالماقتا بولۇپ، بۇ بەتتە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى تاپالايسىز.
ئارسېن ( Arsenic ،خىمىيەلىك بەلگىسى As ) ئېلېمېنتلار دەۋرىي جەدۋىلىدىكى 4 – دەۋر 15 – گۇرۇپپىدىكى مېتال ئېلېمېنت بولۇپ، ئاتوم رەت نومۇرى 33، نىسپىي ئاتوم ماسسىسى 74.922.
تەبىئەت دۇنياسىدا كۈل رەڭ ئارسېن، قارا ئارسېن ۋە سېرىق ئارسېندىن ئىبارەت ئۈچ خىل ئاللوتروپ مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ، بۇنىڭ ئىچىدە كۈل رەڭ ئارسېن سانائەتتە ئەڭ كۆپ ئۇچرايدىغان ھەم مۇھىم يەككە ماددا شەكلىدۇر. ئارسېن ئېلېمېنتىنىڭ زىچلىقى 5.727g/cm، ئېرىش نۇقتىسى 817 ° C، قايناش نۇقتىسى 614 ° C. ئۇ كۈمۈش رەڭ پارقىراق سىرتقى كۆرۈنۈشكە ئىگە، قاتتىق ھەم چۈرۈك، مېتالدەك پارقىراق ھەمدە ئىسسىقلىق ئۆتكۈزۈشچانلىقى ۋە توك ئۆتكۈزۈشچانلىقى ياخشى.
ئۇنىڭدىن باشقا، ئارسېننىڭ يەر پوستىدىكى مىقدارى تەخمىنەن 2 ~ 5mg/kg بولۇپ، بىر قەدەر كۆپ ئۇچرايدىغان ئېلېمېنتلارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.
بىخەتەرلىك جەھەتتە، ئارسېن ۋە ئۇنىڭ بىرىكمىلىرى زەھەرلىك بولغاچقا، بىر تەرەپ قىلىش ۋە ئىشلىتىش جەريانىدا ئالاھىدە ئېھتىيات قىلىپ، مۇۋاپىق بىخەتەرلىك تەدبىرلىرىنى قوللىنىپ، ئادەم بەدىنى ۋە مۇھىتقا زىيان يەتكۈزۈشتىن ساقلىنىش كېرەك.
ئارسېن (As) تىببىي ساھەسىدە ئىشلىتىلىشى
ئارسېن ( As ) مېدىتسىنا ساھەسىدە ئاساسلىقى مەلۇم تۈردىكى راك كېسىلىنى داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ، بولۇپمۇ جىددىي خاراكتېرلىك گۆدەك دانچىلىق ھۈجەيرە ئاق قان راكى ( APL ) نى داۋالاشقا ئىشلىتىلىدۇ.
تارىخىي قوللىنىلىشى:مېدىتسىنانىڭ دەسلەپكى مەزگىللىرىدە ئارسېن بىرىكمىسى يامان سۈپەتلىك قان ئازلىق ۋە بەزى تېرە كېسەللىكلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالغان كۆپ خىل كېسەللىكلەرنى داۋالاشقا ئىشلىتىلگەن. مەسىلەن:19 – ئەسىردە كالىي ئارسېنات ئېرىتمىسى ( Fowler سۇيۇقلۇقى ) ئاق قان كېسىلىنى داۋالاشقا ئىشلىتىلگەن بولۇپ، بۇ ھازىرقى زامان ئۆسمىسىنى خىمىيەلىك داۋالاشنىڭ دەسلەپكى شەكلى دەپ قارالغان.
– – – ھازىرقى زامان قوللىنىلىشى:ئارسېن زەھىرى بىلەن نامى بۆرە بولسىمۇ، لېكىن ئارسېن ( 3 ) ئوكسىد ( ATO ) بەزى قان سىستېمىسى كېسەللىكلىرىنى داۋالاشتىكى ئۈنۈملۈك دورىغا ئايلاندى، بولۇپمۇ جىددىي خاراكتېرلىك گۆدەك دانچىلىق ھۈجەيرە ئاق قان راكى ( APL ) نى داۋالاش جەھەتتە كۆرۈنەرلىك داۋالاش ئۈنۈمىنى نامايان قىلدى. بۇنىڭدىن باشقا، تەتقىقاتلاردىن مەلۇم بولۇشىچە، ئارسېن دورىسىنىڭ ئاستا خاراكتېرلىك دانچىلىق ھۈجەيرىلىك ئاق قان كېسىلى ( CML ) ۋە كۆپ ئورۇندا پەيدا بولىدىغان يىلىك ئۆسمىسى ( MM ) قاتارلىق باشقا قان سىستېمىسىدىكى يامان سۈپەتلىك ئۆسمىلەرنىمۇ داۋالاش رولى بار ئىكەن ھەمدە ئاشقازان راكى، جىگەر راكى قاتارلىق ئۇيۇل ئۆسمە ھۈجەيرىلىرىنى تەجرىبە قىلىش جەريانىدا ئۇنىڭ داۋالاش ئۈنۈمى ئىسپاتلانغان.
بۇنىڭدىن باشقا، ئۆسمىگە قارشى تۇرۇش تەتقىقاتىدا، ئارسېن ( Ⅲ ) ئوكسىد بىلەن ئارسېن سۇلفىد ئەڭ كۆپ ئىشلىتىلىدىغان ئىككى خىل ئارسېن دورىسى بولۇپ، ئۇلار بەدەندە ئارسېن ئىئونى شەكلىدە مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ، تەسىر كۆرسىتىش مېخانىزمى ئاساسەن بىردەك. ئارسېنلىق دورىلار ئاكتىپ ئوكسىگېننىڭ ھاسىل بولۇشىنى يېتەكلەپ، ئۆسمە ھۈجەيرىلىرىنىڭ ئۆلۈشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ، شۇڭا ئۇلار باشقا دورىلار، مەسىلەن، Bcl-2 تورمۇزلىغۇچى دورىلار ھەمدە تەبىئىي دورىلارنىڭ ئاكتىپ تەركىبلىرى بىلەن بىرلىشىپ، كۆپ خىل قان ئۆسمىلىرىدە ھەمكارلىشىپ ئۆلۈشنى يېتەكلەش رولىنى ئوينايدۇ.
گەرچە ئارسېننىڭ زەھىرى ئۇنىڭ مېدىتسىنا ساھەسىدىكى ئىشلىتىلىش دائىرىسىنى چەكلەپ قويغان بولسىمۇ، لېكىن بەزى ئالاھىدە داۋالاش ساھەلىرىدە، بولۇپمۇ راك كېسىلىنى داۋالاش جەھەتتە ئارسېن يەنىلا مۇھىم رولىنى جارى قىلدۇرماقتا.
