گۈرەن، ئىڭەك ئاستى ۋە تىل ئاستى بەزلىرى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

يۈز قىسمىدىكى شۆلگەي بەزلىرىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى: گۈرەن، ئىڭەك ئاستى ۋە تىل ئاستى بەزلىرىگە نەزەر

ئىنسان بەدىنىدىكى ھەربىر ئەزا ئۆزىگە خاس مۇھىم ۋەزىپىلەرنى ئۆتەيدۇ، بۇنىڭ ئىچىدە ئېغىز بوشلۇقىدىكى شۆلگەي بەزلىرى ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ باشلىنىشى ۋە ئېغىز بوشلۇقى ساغلاملىقىنى قوغداشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. بۇ بەزلەر ئىشلەپچىقارغان شۆلگەي يېمەكلىكلەرنى تەملەش، چايناش، يۇتۇش ۋە دەسلەپكى قەدەمدە ھەزىم قىلىشقا ياردەم بېرىپلا قالماي، يەنە ئېغىز بوشلۇقىنى سىلىقلاپ، باكتېرىيەلەرنىڭ كۆپىيىشىنى كونترول قىلىدۇ ۋە چىشنى چىرىشتىن ساقلايدۇ. ئادەتتە، شۆلگەي بەزلىرى چوڭ ۋە كىچىك تۈرلەرگە ئايرىلىدۇ، بۇنىڭ ئىچىدە ئۈچ جۈپ چوڭ شۆلگەي بېزى ئەڭ مۇھىم ھېسابلىنىدۇ.

بۇ ئۈچ جۈپ چوڭ شۆلگەي بېزى گۈرەن بەز (قۇلاق يېنى بېزى)، ئىڭەك ئاستى بېزى ۋە تىل ئاستى بېزىدىن ئىبارەت. ئۇلارنىڭ ھەر بىرىنىڭ ئورنى، قۇرۇلمىسى ۋە ئۇلار بىلەن مۇناسىۋەتلىك بولغان قان تومۇر، نېرۋا ۋە مۇسكۇللار ئىنتايىن مۇرەككەپ. بۇ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش تىببىي دىئاگنوز قويۇش، بولۇپمۇ يۈز-بويۇن قىسمىدىكى كېسەللىكلەرنى داۋالاش ۋە ئوپېراتسىيە قىلىشتا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. بۇ ماقالىدە، بىز رەسىمگە بىرلەشتۈرۈپ، بۇ ئۈچ چوڭ شۆلگەي بېزى ۋە ئۇلارنىڭ ئەتراپىدىكى مۇناسىۋەتلىك توقۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيىلىك ئالاھىدىلىكلىرىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

گۈرەن بەز، ئىڭەك ئاستى بەز ۋە تىل ئاستى بېزى سىرتقى تەرەپ يۈزى
(Parotid, Submandibular, and Sublingual Glands, Lateral Aspect / 腮腺،下颌下腺及舌下腺外侧面)

بۇ ئاناتومىيىلىك كۆرۈنۈش ئىنساندىكى ئۈچ چوڭ شۆلگەي بېزىنىڭ يان تەرەپتىن كۆرۈنۈشىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. گۈرەن بەز قۇلاقنىڭ ئالدى ۋە تۆۋەن قىسمىغا جايلاشقان ئەڭ چوڭ شۆلگەي بېزى بولۇپ، ئۇ ئاساسلىقى سۇيۇق شۆلگەي ئىشلەپچىقىرىدۇ. ئىڭەك ئاستى بېزى ئىڭەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، شۆلگەي ئومۇمىي مىقدارىنىڭ كۆپ قىسمىنى ئىشلەپچىقىرىدۇ. تىل ئاستى بېزى بولسا بۇ ئۈچىنىڭ ئىچىدىكى ئەڭ كىچىكى بولۇپ، ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئاستىدا، تىلنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. بۇ ئۈچ بەز بىرلىكتە ھەرىكەت قىلىپ، ئېغىز بوشلۇقىنىڭ نورمال فىزىئولوگىيىلىك ئىقتىدارىنى ساقلاشتا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ.

چىكە يۈزەكى ئارتېرىيىسى (Superficial Temporal Artery / 颞浅动脉)
بۇ تومۇر تاشقى ئاساسىي ئارتېرىيەنىڭ ئاخىرقى شاخلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، قۇلاقنىڭ ئالدىدىن ئۆتۈپ، باش تېرىسى ۋە يۈز قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ سوقۇشىنى چىكە قىسمىدا ئاسانلا ھېس قىلغىلى بولىدۇ.

قۇلاق چىكە نېرۋىسى (Auriculotemporal Nerve / 耳颞神经)
بۇ نېرۋا ئۈچ شاخلىق نېرۋىنىڭ ئىڭەك ئاستى شاخچىسىدىن كېلىپ چىققان بولۇپ، گۈرەن بەزگە پاراسىمپاتىك نېرۋا تالالىرىنى يەتكۈزۈپ، شۆلگەي ئاجرىتىشنى غىدىقلايدۇ. ئۇ يەنە چىكە ۋە قۇلاق ئەتراپىدىكى تېرىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.

يۈز توغرا ئارتېرىيىسى (Transverse Facial Artery / 面横动脉)
بۇ ئارتېرىيە چىكە يۈزەكى ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، گۈرەن بەز نەيچىسى بىلەن بىللە ئالدىغا قاراپ ماڭىدۇ. ئۇ گۈرەن بەز، چايناش مۇسكۇلى ۋە يۈز تېرىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

گۈرەن بەز نەيچىسى (Parotid Duct / 腮腺管)
بۇ نەيچە يەنە «ستېنسېن نەيچىسى» دەپمۇ ئاتىلىدىغان بولۇپ، گۈرەن بەزدە ئىشلەپچىقىرىلغان شۆلگەينى ئېغىز بوشلۇقىغا يەتكۈزىدۇ. ئۇنىڭ ئېغىزى ئۈستۈنكى ئىككىنچى چوڭ ئېزىق چىشنىڭ ئۇدۇلىدىكى يۈز لორىغا ئېچىلىدۇ.

گۈرەن بەز (Parotid Gland / 腮腺)
ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ چوڭ شۆلگەي بېزى بولۇپ، قۇلاقنىڭ ئالدى ۋە تۆۋەن تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ ئاساسلىقى سۇيۇق، سېروزلۇق شۆلگەي ئىشلەپچىقىرىپ، يېمەكلىكلەردىكى كراخمالنى پارچىلاشقا ياردەم بېرىدىغان ئامىلازا ئېنزىمنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ.

چايناش مۇسكۇلى (Masseter Muscle / 咬肌)
بۇ يۈز قىسمىدىكى ئەڭ كۈچلۈك مۇسكۇللارنىڭ بىرى بولۇپ، ئىڭەكنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، ئېغىزنى يۇمۇش ۋە چايناش ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. ئۇ ئىڭەك سۆڭىكى بىلەن يۈز سۆڭىكى ئارىلىقىغا جايلاشقان.

تۆۋەنكى ئىڭەك ئاستى نېرۋا تۈگۈنى (Submandibular Ganglion / 下颌下神经节)
بۇ كىچىك نېرۋا تۈگۈنى بولۇپ، ئىڭەك ئاستى ۋە تىل ئاستى بەزلىرىگە پاراسىمپاتىك نېرۋا تالالىرىنى يەتكۈزۈپ، شۆلگەي ئاجرىلىپ چىقىشىنى كونترول قىلىدۇ. ئۇ تىل نېرۋىسىغا ئېسىلىپ تۇرىدۇ.

ئىككى قورساقلىق مۇسكۇل ئارقا قورسىقى (Posterior Belly of Digastric Muscle / 二腹肌后腹)
بۇ ئىككى قورساقلىق مۇسكۇلنىڭ ئارقا قىسمى بولۇپ، چىكە سۆڭىكىنىڭ ئەمچەكسىمان ئۆسۈكىدىن باشلىنىدۇ. ئۇ ئىڭەكنى تۆۋەنگە چۈشۈرۈش (ئېغىزنى ئېچىش) ۋە تىل سۆڭىكىنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈشكە قاتنىشىدۇ.

تۆش ئوقۇرەك ئەمچەكسىمان ئۆسۈك مۇسكۇلى (Sternocleidomastoid Muscle / 胸锁乳突肌)
بويۇندىكى چوڭ ۋە يۈزەكى مۇسكۇل بولۇپ، باشنى ئوخشاش تەرەپكە ئېگىش ۋە قارشى تەرەپكە بۇرۇش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. ئۇ بويۇننى ئالدى ۋە ئارقا ئۈچبۇلۇڭغا ئايرىيدىغان مۇھىم ئاناتومىيىلىك بەلگە ھېسابلىنىدۇ.

بويۇن سىرت ۋىناسى (External Jugular Vein / 颈外静脉)
بويۇننىڭ يان تەرىپىدىكى يۈزەكى ۋېنا تومۇرى بولۇپ، باش ۋە يۈز قىسمىدىكى قاننىڭ كۆپ قىسمىنى يىغىپ، ئوقۇرەك ئاستى ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ. ئۇ تۆش-ئوقۇرەك-ئەمچەكسىمان مۇسكۇلنىڭ يۈزىدىن ئۆتىدۇ.

بىگىزسىمان ئۆسۈك-تىل سۆڭەك مۇسكۇلى (Stylohyoid Muscle / 茎突舌骨肌)
ئىككى قورساقلىق مۇسكۇلنىڭ ئارقا قورسىقى بىلەن بىللە ماڭىدىغان نېپىز مۇسكۇل. ئۇ تىل سۆڭىكىنى يۇقىرىغا ۋە ئارقىغا تارتىپ، يۇتۇش جەريانىغا ياردەم بېرىدۇ.

تۆۋەنكى ئىڭەك ئاستى بېزى (Submandibular Gland / 下颌下腺)
چوڭلۇقى ياڭاققا ئوخشايدىغان بۇ بەز ئىڭەك سۆڭىكىنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ تىنچ ھالەتتە بەدەندىكى شۆلگەينىڭ تەخمىنەن %70 نى ئىشلەپچىقىرىدۇ.

ئىككى قورساقلىق مۇسكۇل (Digastric Muscle / 二腹肌)
ئالدى ۋە ئارقا قورساق دەپ ئىككى قىسىمغا ئايرىلىدىغان بۇ مۇسكۇل ئېغىزنى ئېچىش ۋە يۇتۇش جەريانىدا تىل سۆڭىكىنى كۆتۈرۈش قاتارلىق مۇھىم ئىقتىدارلارنى ئۆتەيدۇ.

ئىڭەك تىل سۆڭەك مۇسكۇلى (Mylohyoid Muscle / 下颌舌骨肌)
بۇ مۇسكۇل ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئاستىنقى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان مۇسكۇللۇق دىئافراگما ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ تىلنى كۆتۈرۈش، يۇتۇش ۋە ئېغىزنى ئېچىشقا ياردەم بېرىدۇ.

تىل ۋىناسى (Lingual Vein / 舌静脉)
تىل ۋە ئېغىز بوشلۇقى ئاستىدىكى قىسمەن قاننى يىغىپ، ئىچكى بويۇن ۋېناسىغا قۇيۇلىدۇ. ئۇ تىل ئارتېرىيىسى ۋە تىل نېرۋىسى بىلەن بىللە ماڭىدۇ.

تىل ئارتېرىيىسى (Lingual Artery / 舌动脉)
تاشقى ئاساسىي ئارتېرىيەدىن چىقىپ، تىل، تىل ئاستى بېزى ۋە ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ئاستىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ تىلنىڭ ھەرىكىتى ۋە ئىقتىدارى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

تىل نېرۋا (Lingual Nerve / 舌神经)
بۇ نېرۋا تىلنىڭ ئالدىنقى ئۈچتىن ئىككى قىسمىنىڭ ئومۇمىي سېزىمىنى (مەسىلەن، ئاغرىق، تېمپېراتۇرا، تېگىشىش) باشقۇرىدۇ. شۇنداقلا، ئۇ يۈز نېرۋىسىدىن كەلگەن تەم سەزگۈ تالالىرىنى ئېلىپ يۈرۈپ، تەم بىلىش سېزىمىگەمۇ قاتنىشىدۇ.

تۆۋەنكى ئىڭەك ئاستى بېزى نەيچىسى (Submandibular Duct / 下颌下腺管)
بۇ نەيچە «ۋارتون نەيچىسى» دەپمۇ ئاتىلىدىغان بولۇپ، ئۇزۇنلۇقى 5 سانتىمېتىر ئەتراپىدا كېلىدۇ. ئۇ ئىڭەك ئاستى بېزىدىن چىققان شۆلگەينى تىلنىڭ ئاستىدىكى تىل ئاستى گۆشچىسىگە يەتكۈزىدۇ.

تىل ئاستى بېزى (Sublingual Gland / 舌下腺)
چوڭ شۆلگەي بەزلىرى ئىچىدىكى ئەڭ كىچىكى، بادام شەكىللىك بولۇپ، تىلنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. ئۇ ئاساسلىقى يېپىشقاق شۆلگەي ئىشلەپچىقىرىپ، ئېغىز بوشلۇقىنى سىلىقلاش رولىنى ئوينايدۇ.

تىل ئاستى دىلچىقى (Sublingual Caruncle / 舌下阜)
تىل يۇگىنىنىڭ ئىككى تەرىپىدىكى كىچىك دۆڭچە بولۇپ، ئىڭەك ئاستى بېزى نەيچىسى ۋە تىل ئاستى بېزىنىڭ ئاساسلىق نەيچىسى مۇشۇ يەرگە ئېچىلىدۇ. شۆلگەي مۇشۇ ئورۇندىن ئېغىز بوشلۇقىغا كىرىدۇ.

تىل ئاستى پۈرۈمى (Sublingual Fold / 舌下襞)
تىل ئاستى بېزىنىڭ ئۈستىنى قاپلاپ تۇرغان لორلۇق پەردە قاتلىمى بولۇپ، بىر قاتار كىچىك تىل ئاستى بەز نەيچىلىرى مۇشۇ پۈرۈمگە ئېچىلىدۇ.

ئېغىز ئايلانما مۇسكۇلى (Orbicularis Oris Muscle / 口轮匝肌)
لەۋنى ئەتراپلاپ تۇرىدىغان بۇ مۇرەككەپ مۇسكۇل ئېغىزنى يۇمۇش، لەۋنى چۈچەيتىش (سۆيۈش) ۋە سۆزلەش جەريانىدىكى لەۋ ھەرىكەتلىرىنى كونترول قىلىدۇ.

قوۋۇز مۇسكۇل (Buccinator Muscle / 颊肌)
يۈزنىڭ يان تەرىپىدىكى نېپىز، تەكشى مۇسكۇل بولۇپ، چايناش جەريانىدا يېمەكلىكلەرنى چىشلار ئارىسىدا ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ يەنە پۈۋلەش ۋە سۈمۈرۈش قاتارلىق ھەرىكەتلەرگىمۇ قاتنىشىدۇ.

قوشۇمچە گۈرەن بەز (Accessory Parotid Gland / 副腮腺)
بۇ ئاساسلىق گۈرەن بەزدىن ئايرىم ھالدا، گۈرەن بەز نەيچىسىنىڭ ئۈستىدە ئۇچرايدىغان كىچىك بەز توقۇلمىسى. ئۇ ئۆزىنىڭ كىچىك نەيچىسى ئارقىلىق ئاساسلىق نەيچىگە تۇتىشىدۇ.

مەڭىز مۇسكۇلى (Zygomaticus Muscle / 颧肌)
بۇ مۇسكۇل يۈز سۆڭىكىدىن باشلىنىپ، ئېغىز بۇلۇڭىغا تۇتىشىدۇ. ئۇ قىسقارغاندا ئېغىز بۇلۇڭىنى يۇقىرىغا ۋە يان تەرەپكە تارتىپ، كۈلۈمسىرەش ئىپادىسىنى شەكىللەندۈرىدۇ.

يۇقىرىقى كالپۇكنى كۆتۈرگۈچى مۇسكۇل (Levator Labii Superioris Muscle / 提上唇肌)
بۇ مۇسكۇل يۇقىرىقى كالپۇكنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈپ، چىش مىلىكىنى ئاشكارىلاشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ يۈزدىكى ھەر خىل ئىپادىلەرنى شەكىللەندۈرۈشكە قاتنىشىدۇ.

كۆز ئايلانما مۇسكۇلى (Orbicularis Oculi Muscle / 眼轮匝肌)
كۆزنى ئوراپ تۇرىدىغان بۇ مۇسكۇل كۆزنى قىسىش ۋە يۇمۇش ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ. ئۇ كۆزنى تاشقى زەخىملەردىن قوغداش ۋە ياشنىڭ تارقىلىشىغا ياردەم بېرىش رولىغا ئىگە.

شۆلگەي بەزلىرىنىڭ فىزىئولوگىيىلىك ئەھمىيىتى ۋە كلىنىكىلىق مۇناسىۋىتى

يۇقىرىدا تونۇشتۇرۇلغان گۈرەن بەز، ئىڭەك ئاستى بېزى ۋە تىل ئاستى بېزى ئىنسانلارنىڭ ھاياتىي پائالىيىتىدە كەم بولسا بولمايدىغان روللارنى ئوينايدۇ. ئۇلارنىڭ ئىقتىدارى نورمال بولمىغاندا، بىر قاتار كېسەللىكلەر كېلىپ چىقىشى مۇمكىن. بۇ بەزلەر ۋە ئۇلارنىڭ ئەتراپىدىكى قۇرۇلمىلارنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ئومۇمىي سالامەتلىك ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

شۆلگەينىڭ ئاساسلىق رولى تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

• ھەزىم قىلىشقا ياردەم بېرىش: شۆلگەيدىكى ئامىلازا ۋە لىپازا قاتارلىق ئېنزىملار كاربون سۇ بىرىكمىلىرى ۋە مايلارنىڭ دەسلەپكى پارچىلىنىشىنى باشلايدۇ.
• سىلىقلاش ۋە نەم تۇتۇش: شۆلگەي يېمەكلىكلەرنى نەملاپ، چايناش ۋە يۇتۇشنى ئاسانلاشتۇرىدۇ، شۇنداقلا سۆزلەش جەريانىدا ئېغىز بوشلۇقىنىڭ سىلىق بولۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• قوغداش ۋە تازىلاش: ئۇ ئېغىز بوشلۇقىدىكى يېمەكلىك قالدۇقلىرى ۋە باكتېرىيەلەرنى يۇيۇپ، چىشلارنىڭ يۈزىنى تازىلايدۇ. شۆلگەيدىكى لىزوزىم، لاكتوفېررىن قاتارلىق ماددىلار باكتېرىيەگە قارشى تۇرۇش ئىقتىدارىغا ئىگە.
• بۇففېرلىق رولى: شۆلگەي كىسلاتالىق ماددىلارنى نېيتراللاشتۇرۇپ، ئېغىز بوشلۇقىنىڭ pH قىممىتىنى مۇقىملاشتۇرۇپ، چىشلارنىڭ كىسلاتا تەرىپىدىن چىرىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

بۇ بەزلەردە كۆپ ئۇچرايدىغان كېسەللىكلەر ياللۇغ (سىئالادېنىت)، شۆلگەي بېزى تېشى (سىئالولىتىئاز)، ئىممۇنىتېت سىستېمىسى قالايمىقانلىشىشتىن كېلىپ چىققان شوگرېن ئۇنىۋېرسال كېسەللىكى (ئېغىز-كۆز قۇرغاقلىشىش) ۋە ئۆسمىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بولۇپمۇ گۈرەن بەز ئۆسمىسى شۆلگەي بېزى ئۆسمىلىرىنىڭ 80% نى ئىگىلەيدۇ. يۈز نېرۋىسى گۈرەن بەزنىڭ ئىچىدىن ئۆتىدىغان بولغاچقا، گۈرەن بەز ئوپېراتسىيىسى قىلغاندا يۈز نېرۋىسىنى زەخىملەندۈرۈۋېلىشتىن ساقلىنىش ئىنتايىن مۇھىم. شۇڭلاشقا، بۇ رايوندىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى ئىنچىكە بىلىش ھەر بىر تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرى ئۈچۈن زۆرۈر شەرتتۇر.

خۇلاسىلىگەندە، گۈرەن بەز، ئىڭەك ئاستى بېزى ۋە تىل ئاستى بېزى ھەمدە ئۇلارغا تۇتىشىدىغان نېرۋا، قان تومۇر ۋە مۇسكۇللار ئۆزئارا ماسلىشىپ، مۇرەككەپ ۋە نازۇك بىر سىستېما ھاسىل قىلغان. بۇ سىستېمىنىڭ ھەرقانداق بىر قىسمىدا مەسىلە كۆرۈلسە، ئېغىز بوشلۇقىنىڭ ساغلاملىقى ۋە ھەزىم قىلىش ئىقتىدارىغا بىۋاسىتە تەسىر يېتىدۇ. شۇڭا، بۇ ئاناتومىيىلىك بىلىملەرنى ئىگىلەش ۋە ئۇنى كلىنىكىلىق ئەمەلىيەت بىلەن بىرلەشتۈرۈش، كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش، توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.