كىچىك ئۈچەي، چوڭ ئۈچەي ۋە ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىلىرى ئاناتومىيىسى

ئادەم بەدىنىنىڭ ھەزىم قىلىش سىستېمىسىدىكى ئەڭ مۇھىم قىسىملارنىڭ بىرى بولغان كىچىك ئۈچەي ۋە چوڭ ئۈچەينىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىشى، ئاساسلىقى ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسى (SMA) ئارقىلىق ئەمەلگە ئاشىدۇ. بۇ مۇرەككەپ قان تومۇر تورى ئاشقازان ئاستى بېزىدىن تارتىپ توغرا بوغماق ئۈچەيگىچە بولغان كەڭ دائىرىنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ. بولۇپمۇ كىچىك ئۈچەينىڭ ئوزۇقلۇق سۈمۈرۈش ئىقتىدارى ۋە چوڭ ئۈچەينىڭ سۇنى قايتا سۈمۈرۈش رولى ئۈچۈن، بۇ ئارتېرىيە سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقى ئىنتايىن ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە.

بۇ ئاناتومىيىلىك رەسىمدە قورساق بوشلۇقى ئېچىلغاندىن كېيىنكى ئىچكى ئەزالارنىڭ ئورۇنلىشىشى ۋە قان تومۇرلارنىڭ تارقىلىشى ئېنىق كۆرسىتىلگەن. رەسىمدىكى ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسىنىڭ غول تومۇرىدىن شاخچىلىنىپ چىققان نۇرغۇنلىغان تارماق ئارتېرىيىلەر، خۇددى دەرەخ يىلتىزىغا ئوخشاش ئاچچىق ئۈچەي، يانپاش ئۈچەي ۋە بوغماق ئۈچەيلەرگە تۇتاشقانلىقىنى كۆرەلەيمىز. تۆۋەندە بىز بۇ رەسىمدىكى ھەر بىر ئاناتومىيىلىك ئاتالغۇ ۋە ئۇلارنىڭ رولىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇپ ئۆتىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

كىچىك ئۈچەي، چوڭ ئۈچەي ۋە ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىلىرى (Small Intestine, Large Intestine and Superior Mesenteric Artery / 小肠、大肠和肠系膜上动脉)
بۇ رەسىمنىڭ ئاساسىي تېمىسى بولۇپ، ھەزىم قىلىش يولىنىڭ ئوتتۇرا ۋە تۆۋەنكى قىسىملىرىنى ھەم ئۇلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق ئارتېرىيە سىستېمىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسى قورساق ئائورتا تومۇرىدىن باشلىنىپ، پۈتكۈل كىچىك ئۈچەي ۋە چوڭ ئۈچەينىڭ ئوڭ يېرىم قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئەڭ چوڭ تارماق تومۇرلارنىڭ بىرىدۇر. بۇ سىستېمىنىڭ نورمال ئىشلىشى ئادەم بەدىنىنىڭ ئوزۇقلۇق قوبۇل قىلىشى ۋە ماددا ئالمىشىشى ئۈچۈن كەم بولسا بولمايدىغان شەرت بولۇپ، ھەر قانداق توسۇلۇش ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. كىلىنىكىدا بۇ قۇرۇلمىلارنى پىششىق بىلىش قورساق ئوپېراتسىيىلىرى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

توغرا بوغماق ئۈچەي بېغىش (Transverse Mesocolon / 横结肠系膜)
توغرا بوغماق ئۈچەينى قورساقنىڭ ئارقا دىۋارىغا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان قوش قەۋەتلىك پەردە قۇرۇلمىسىدۇر. ئۇ ئوتتۇرا بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى ۋە باشقا قان تومۇر، نېرۋىلارنىڭ ئۆتۈش يولى ھېسابلىنىدۇ.

توغرا بوغماق ئۈچەي (Transverse Colon / 横结肠)
چوڭ ئۈچەينىڭ ئەڭ ئۇزۇن ۋە ھەرىكەتچان قىسمى بولۇپ، قورساق بوشلۇقىنىڭ ئوڭ تەرىپىدىن سول تەرىپىگە توغرىسىغا سوزۇلغان. ئۇ ئاساسلىقى سۇ ۋە ئېلېكترولىتلارنى سۈمۈرۈش ۋە چوڭ تەرەتنى شەكىللەندۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ.

ئوتتۇرا بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيە (Middle Colic Artery / 中结肠动脉)
ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىققان تۇنجى چوڭ تارماق بولۇپ، توغرا بوغماق ئۈچەينى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ توغرا بوغماق ئۈچەي بېغىشىنىڭ ئىچىدە يۈرىدۇ ۋە ئوڭ ھەم سول تەرەپكە تارماقلىنىدۇ.

چوڭ چاۋا (Greater Omentum / 大网膜)
ئاشقازاننىڭ چوڭ ئەگمىسىدىن ساڭگىلاپ چۈشۈپ، ئۈچەيلەرنىڭ ئۈستىنى يېپىپ تۇرىدىغان ياغلىق پەردە. ئۇ قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قوغداش، ئىسسىقلىق ساقلاش ۋە ياللۇغلىنىش بولغاندا شۇ ئورۇننى ئوراپ يەككىلەش رولىغا ئىگە.

ئاشقازان ئاستى بەز (Pancreas / 胰)
ھەزىم قىلىش فېرمېنتلىرى ۋە ئىنسۇلىن قاتارلىق ھورمۇنلارنى ئىشلەپچىقىرىدىغان مۇھىم بەز ئەزاسىدۇر. رەسىمدە ئۇنىڭ بىر قىسمى كۆرسىتىلگەن بولۇپ، 12 بارماق ئۈچەي بىلەن زىچ مۇناسىۋەتتە بولىدۇ.

ئاشقازان ئاستى بەز 12 بارماق ئۈچەي تۆۋەنكى ئارتېرىيە (Inferior Pancreaticoduodenal Artery / 胰十二指肠下动脉)
بۇ ئارتېرىيە ئاشقازان ئاستى بېزىنىڭ بېشى ۋە 12 بارماق ئۈچەينىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ ئاشقازان ئاستى بېزىنى قان بىلەن تەمىنلەشتە يۇقىرىقى ئارتېرىيە بىلەن تۇتىشىپ تور ھاسىل قىلىدۇ.

ئاچچىق ئۈچەي (Jejunum / 空肠)
كىچىك ئۈچەينىڭ 12 بارماق ئۈچەيدىن كېيىن ئۇلىشىدىغان قىسمى بولۇپ، تاملىرى قېلىن ۋە قان تومۇرلىرى مول بولىدۇ. ئۇ ئوزۇقلۇق ماددىلارنىڭ كۆپ قىسمىنى سۈمۈرۈۋالىدىغان ئاساسلىق ئورۇندۇر.

ئاچچىق ئۈچەي ئارتېرىيىسى (Jejunal Arteries / 空肠动脉)
ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسىنىڭ سول تەرىپىدىن چىققان كۆپ سانلىق تارماقلار بولۇپ، ئاچچىق ئۈچەينى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ ئارتېرىيىلەر ئۈچەي بېغىشى ئىچىدە بىر-بىرى بىلەن تۇتىشىپ ئارتېرىيە ئەگمىلىرىنى ھاسىل قىلىدۇ.

ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيە ۋە ۋىناسى (Superior Mesenteric Artery and Vein / 肠系膜上动静脉)
بۇ رەسىمنىڭ مەركىزىدىكى ئاساسلىق قان تومۇر غولى بولۇپ، ئارتېرىيە ئوكسىگېنلىق قاننى ئۈچەيلەرگە ئېلىپ كەلسە، ۋىنا ئوزۇقلۇققا تويۇنغان قاننى جىگەرگە توشۇيدۇ. ئۇلارنىڭ يانمۇ-يان ماڭغانلىقىنى ۋە ئۈچەي بېغىشىنىڭ يىلتىزىدىن تارقالغانلىقىنى كۆرگىلى بولىدۇ.

ئوڭ بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى (Right Colic Artery / 右结肠动脉)
بۇ ئارتېرىيە ئوڭ تەرەپكە قاراپ مېڭىپ، يۇقىرىقى كۆتۈرۈلگۈچى بوغماق ئۈچەينى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يۇقىرىدا ئوتتۇرا بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى بىلەن، تۆۋەندە يانپاش-بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى بىلەن تۇتىشىدۇ.

يانپاش ئۈچەي ئارتېرىيىسى (Ileal Arteries / 回肠动脉)
ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ يانپاش ئۈچەيگە قاراپ ماڭىدىغان كۆپ سانلىق تارماقلاردۇر. بۇلارنىڭ ھاسىل قىلغان قان تومۇر ئەگمىلىرى ئاچچىق ئۈچەيگە قارىغاندا تېخىمۇ مۇرەككەپ ۋە قەۋەتلىك بولىدۇ.

يۇقارىقى كۆتۈرۈلگۈچى بوغماق ئۈچەي (Ascending Colon / 升结肠)
چوڭ ئۈچەينىڭ سوقۇر ئۈچەيدىن باشلىنىپ ئوڭ تەرەپ قورساق بوشلۇقى بويىچە يۇقىرىغا ئۆرلەيدىغان قىسمى. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى سۇ ۋە تۇزلارنى سۈمۈرۈۋېلىشتۇر.

يانپاش بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيىسى (Ileocolic Artery / 回结肠动脉)
ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى ئوڭ تەرەپ تارمىقى بولۇپ، يانپاش ئۈچەينىڭ ئاخىرى، سوقۇر ئۈچەي ۋە كۆتۈرۈلگۈچى بوغماق ئۈچەينىڭ باش قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ يەنە سازاڭ ئۆسۈك ئارتېرىيىسىنىمۇ شاخچىلاپ چىقىرىدۇ.

يانپاش ئۈچەي (Ileum / 回肠)
كىچىك ئۈچەينىڭ ئەڭ ئۇزۇن ۋە ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، ئاساسلىقى ۋىتامىن B12 ۋە ئۆت تۇزلىرىنى سۈمۈرۈشكە مەسئۇل. ئۇ ئوڭ تەرەپ تۆۋەنكى قورساقتا سوقۇر ئۈچەيگە تۇتىشىدۇ.

سوقۇر ئۈچەي (Cecum / 盲肠)
چوڭ ئۈچەينىڭ باشلىنىش قىسمى بولۇپ، خالتا شەكلىدە بولىدۇ. ئۇ يانپاش ئۈچەيدىن كەلگەن ھەزىم بولغان يېمەكلىك قالدۇقلىرىنى قوبۇل قىلىدۇ.

سازاڭ ئۆسۈك (Appendix / 阑尾)
سوقۇر ئۈچەينىڭ ئاخىرىغا تۇتاشقان قۇرتسىمان تار نەيچە بولۇپ، لىمفا توقۇلمىلىرىغا باي. گەرچە ھەزىم قىلىشتا رولى بولمىسىمۇ، ئىممۇنىتېت سىستېمىسىدا بەلگىلىك رولى بار دەپ قارىلىدۇ.

سازاڭ ئۆسۈك ئارتېرىيىسى (Appendicular Artery / 阑尾动脉)
يانپاش-بوغماق ئۈچەي ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، سازاڭ ئۆسۈككىچە بارىدىغان كىچىك ئارتېرىيەدۇر. سازاڭ ئۆسۈك ياللۇغى (appendicitis) بولغاندا، بۇ ئارتېرىيىنىڭ توسۇلۇپ قېلىشى سازاڭ ئۆسۈكنىڭ ئۆلۈشىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

ئۈچەي سىستېمىسى ۋە قان تەمىنلىنىشنىڭ مۇھىملىقى توغرىسىدا ئومۇمىي چۈشەنچە

بۇ ئاناتومىيىلىك رەسىم ۋە يۇقىرىقى ئاتالغۇلار بىزگە ئادەم بەدىنىدىكى «قورساق مېڭىسى» دەپ ئاتىلىدىغان ئۈچەي سىستېمىسىنىڭ نەقەدەر نازۇك ۋە مۇرەككەپ قۇرۇلمىغا ئىگە ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ. ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسى (SMA) نىڭ تارماقلىنىش شەكلى ئىنتايىن ئۆزگىچە بولۇپ، ئۇ «ئارتېرىيە ئەگمىلىرى» (Arterial Arcades) ۋە «تۈز ئارتېرىيىلەر» (Vasa Recta) ئارقىلىق ئۈچەي دىۋارىغا قان يەتكۈزىدۇ. بۇ خىل قۇرۇلما ئۈچەينىڭ ھەرىكەتلىنىشى جەريانىدا قان تەمىناتىنىڭ ئۈزۈلۈپ قالماسلىقىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

كىلىنىكىلىق نۇقتىدىن ئالغاندا، بۇ قان تومۇرلارنىڭ ئورنى ۋە يۆنىلىشى ئوپېراتسىيە جەريانىدا ئىنتايىن مۇھىم. مەسىلەن، ئۈچەينىڭ مەلۇم بىر قىسمىنى كېسىپ ئېلىۋېتىش توغرا كەلگەندە (مەسىلەن، ئۈچەي ئۆسمىسى ياكى ئۈچەي تولغىقى سەۋەبىدىن)، دوختۇرلار چوقۇم قايسى ئارتېرىيە تارمىقىنىڭ قايسى بۆلەكنى تەمىنلەيدىغانلىقىنى ئېنىق بىلىشى كېرەك. قان تەمىناتى ياخشى بولمىغان ئۈچەي ئۇلىنىشى (anastomosis) ئاسانلا ئۈچەي ئېقىپ كېتىش ياكى نېكروزلىنىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

ئاچچىق ئۈچەي بىلەن يانپاش ئۈچەينىڭ ئارىسىدا روشەن چېگرا بولمىسىمۇ، قان تومۇرلارنىڭ قۇرۇلمىسى ئارقىلىق ئۇلارنى پەرقلەندۈرگىلى بولىدۇ. ئادەتتە، ئاچچىق ئۈچەينىڭ ئارتېرىيە ئەگمىلىرى ئاز (1-2 قەۋەت) ۋە تۈز ئارتېرىيىلىرى ئۇزۇن بولىدۇ. ئەكسىچە، يانپاش ئۈچەينىڭ ئەگمىلىرى كۆپ (3-4 قەۋەت) ۋە تۈز ئارتېرىيىلىرى قىسقا بولىدۇ. بۇ پەرقلەر ئوپېراتسىيە جەريانىدا ئۈچەينىڭ قايسى بۆلىكىنى بىر تەرەپ قىلىۋاتقانلىقىنى پەرقلەندۈرۈشتە ياردەم بېرىدۇ.

سازاڭ ئۆسۈك ۋە سوقۇر ئۈچەي رايونى قورساقنىڭ ئوڭ تەرەپ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، بۇ يەر «مەك-بۇرنىي نۇقتىسى» (McBurney’s point) بىلەن مۇناسىۋەتلىك. سازاڭ ئۆسۈك ئارتېرىيىسىنىڭ يەككە تارماق بولۇشى، سازاڭ ئۆسۈك ياللۇغى ئېغىرلاشقاندا ئاسانلا قان تەمىناتىنىڭ ئۈزۈلۈپ، سازاڭ ئۆسۈكنىڭ تېشىلىپ كېتىشىگە سەۋەب بولىدىغان ئاساسلىق ئامىلدۇر.

خۇلاسىلىگەندە، كىچىك ۋە چوڭ ئۈچەينىڭ ئاناتومىيىسى ھەمدە ئۇلارنىڭ ئۈچەي بېغىش يۇقىرىقى ئارتېرىيىسى ئارقىلىق قان بىلەن تەمىنلىنىشى، ھاياتلىق پائالىيىتى ئۈچۈن زۆرۈر بولغان مېخانىزىمدۇر. بۇ سىستېمىدىكى ھەر بىر تارماق تومۇر ۋە ھەر بىر ئۈچەي بۆلىكى ئۆزىگە خاس فىزىيولوگىيىلىك ۋەزىپىنى ئۆتەيدۇ. تىببىي خادىملار ۋە ئوقۇغۇچىلار ئۈچۈن بۇ قۇرۇلمىلارنى چوڭقۇر چۈشىنىش، ھەزىم قىلىش سىستېمىسى كېسەللىكلىرىگە توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشنىڭ ئاچقۇچى ھېسابلىنىدۇ.