كىكىرتەك بوشلۇقى ئاناتومىيىسى ئارقا كۆرۈنۈشى ۋە كەسمە يۈزى كۆرۈنۈشى

كىكىرتەك ئادەم بەدىنىدىكى ئىنتايىن مۇھىم ۋە كۆپ ئىقتىدارلىق بىر ئەزا بولۇپ، ئۇ پەقەت نەپەس يولىنىڭ بىر قىسمى بولۇپلا قالماي، بەلكى ئاۋاز چىقىرىش ۋە نەپەس يولىنى قوغداشتەك ھاياتىي ۋەزىپىلەرنىمۇ ئۆتەيدۇ. كىكىرتەكنىڭ سىرتقى كۆمۈرچەك رامكىسى ئۇنىڭغا تىرەكلىك ۋە قوغداش رولىنى ئوينىسا، ئۇنىڭ ئىچكى قىسمىدىكى كىكىرتەك بوشلۇقى (Laryngeal Cavity) تېخىمۇ مۇرەككەپ ۋە نازۇك قۇرۇلمىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ماس ھەرىكىتى ئاۋازىمىزنىڭ شەكىللىنىشى ۋە نەپەسلىنىشىمىزنىڭ راۋان بولۇشىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.

كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشىنى چۈشىنىش ئاۋاز كېسەللىكلىرى، قۇلاق-بۇرۇن-بوغۇز كېسەللىكلىرى ۋە نەپەس سىستېمىسى كېسەللىكلىرىگە دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاشتا ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە. بۇ بوشلۇق يۇقىرىدىن تۆۋەنگە قاراپ كىكىرتەك دالىنى، كىكىرتەك ئارىلىق بوشلۇقى ۋە ئاۋاز ئىشىكى ئاستى بوشلۇقىدىن ئىبارەت ئۈچ قىسىمغا بۆلۈنىدۇ. بۇ ماقالىدە، كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ ئارقا تەرەپتىن ۋە تاجىسىمان كەسمە يۈزىدىن كۆرۈنىدىغان ھەربىر قۇرۇلمىسى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلۇپ، ئۇلارنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى يورۇتۇپ بېرىلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلىرى

كىكىرتەك بوشلۇقى ئارقا تەرەپتىن كۆرۈنۈشى (Posterior View of the Laryngeal Cavity, 喉腔后面观)

• ئاۋاز قاتلىقى (Vocal Fold, 声襞)
  ئاۋاز قاتلىقى، يەنى ھەقىقىي ئاۋاز پەردىسى، ئاۋاز ھاسىل قىلىشتىكى يادرولۇق قۇرۇلما ھېسابلىنىدۇ. ئۇ ئاۋاز تارىمۇشى ۋە ئاۋاز پەردە مۇسكۇلىدىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، ئۈستى شىللىق پەردە بىلەن قاپلانغان. ئۆپكىدىن چىققان ھاۋا ئېقىمى ئۇلارنى تەۋرىتىپ ئاۋاز دولقۇنى ھاسىل قىلىدۇ، بۇ ئاۋازنىڭ ئاساسىي مەنبەسىدۇر. ئاۋاز قاتلىقى يەنە نەپەس يولىنى قوغدايدىغان مۇھىم توسۇق بولۇپ، يۇتۇنغاندا ۋە يۆتەلگەندە زىچ يېپىلىپ، يات جىسىملارنىڭ كانايغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• قالقان تىل سۆڭەك پەردىسى (Thyrohyoid Membrane, 甲状舌骨膜)
  بۇ كەڭ، تالالىق پەردە قالقانسىمان كۆمۈرچەكنى تىل سۆڭىكىگە تۇتاشتۇرۇپ، پۈتكۈل كىكىرتەكنى يۇقىرىغا ئېسىپ تۇرىدۇ.
• كىكىرتەك دالىنى (Laryngeal Vestibule, 喉前庭)
  بۇ كىكىرتەك كىرىش ئېغىزىدىن دالان قاتلىقىغىچە بولغان قىسىم بولۇپ، كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ ھاۋانىڭ كىرىش-چىقىشى ئۈچۈن يول بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• كىكىرتەك قاپقاق تۈگۈنچىسى (Epiglottic Tubercle, 会厌结节)
  بۇ كىكىرتەك قاپقىقىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىدىكى شىللىق پەردە ئاستىدا شەكىللەنگەن كىچىك دۆڭچە. ئۇ قاپقاقنىڭ تىرەكلىك قۇرۇلمىسىنىڭ بىر قىسمى.
• دالان قاتلىقى (Vestibular Fold, 前庭襞)
  بۇ «يالغان ئاۋاز پەردىسى» دەپمۇ ئاتىلىدىغان بولۇپ، ئاۋاز قاتلىقىنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان. ئۇ ئاۋاز چىقىرىشقا بىۋاسىتە قاتناشمىسىمۇ، كىكىرتەكنى قوغداش ۋە ئاۋازنىڭ رېزونانسىغا ياردەم بېرىش رولىنى ئوينايدۇ.
• كىكىرتەك قېرىنچىسى (Laryngeal Ventricle, 喉室)
  بۇ دالان قاتلىقى بىلەن ئاۋاز قاتلىقى ئارىسىدىكى كىچىك بوشلۇق. ئۇنىڭ شىللىق پەردىسىدە نۇرغۇن بەزلەر بولۇپ، ئاۋاز پەردىلىرىنى سىلىقلاپ تۇرىدىغان سۇيۇقلۇق ئاجرىتىپ چىقىرىدۇ.
• كاناي (Trachea, 气管)
  كىكىرتەكنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا ئۇلانغان نەپەس يولى. كىكىرتەك بوشلۇقىدىن ئۆتكەن ھاۋا كاناي ئارقىلىق ئۆپكىگە يېتىپ بارىدۇ.
• ھالقىسىمان كۆمۈرچەك تاختىسى (Lamina of Cricoid Cartilage, 环状软骨板)
  بۇ ھالقىسىمان كۆمۈرچەكنىڭ ئارقا قىسمىدىكى كەڭ ۋە مۇستەھكەم قۇرۇلما. ئۇ كىكىرتەكنىڭ ئارقا تېمىنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدۇ.
• ھالقا-قوشۇق ئارقا مۇسكۇلى (Posterior Cricoarytenoid Muscle, 环杓后肌)
  بۇ ئاۋاز قاتلىقىنى ئاچىدىغان بىردىنبىر مۇھىم مۇسكۇل. ئۇ قىسقार्غاندا، قوشۇقسىمان كۆمۈرچەكنى سىرتقا تارتىپ، ئاۋاز ئىشىكىنى كەڭ ئېچىپ، نەپەس ئېلىشقا يول ھازىرلايدۇ.
• قالقانسىمان كۆمۈرچەك (Thyroid Cartilage, 甲状软骨)
  كىكىرتەكنىڭ ئالدى ۋە يان تەرىپىنى قوغداپ تۇرىدىغان ئەڭ چوڭ كۆمۈرچەك. ئۇ ئاۋاز قاتلىقى قاتارلىق ئىچكى قۇرۇلمىلارنىڭ تاشقى رامكىسى ھېسابلىنىدۇ.
• يۇقىرىقى مۈڭگۈز (Superior Horn/Cornu, 上角)
  قالقانسىمان كۆمۈرچەكنىڭ يۇقىرىقى ئارقا قىسمىدىكى ئۆسۈك بولۇپ، تارىمۇش ئارقىلىق تىل سۆڭىكىگە تۇتىشىدۇ.
• قوشۇق قاپقاق قاتلىمى / پۈرۈمى (Aryepiglottic Fold, 杓状会厌襞)
  بۇ شىللىق پەردە قاتلىمى كىكىرتەك كىرىش ئېغىزىنىڭ يان تەرەپ گىرۋىكىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ يۇتۇنغاندا كىكىرتەكنى قوغداشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• تىل سۆڭىكى (Hyoid Bone, 舌骨)
  كىكىرتەكنىڭ ئۈستىگە جايلاشقان U شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ نۇرغۇن مۇسكۇل ۋە تارىمۇشلارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، كىكىرتەكنىڭ ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدۇ.
• كىكىرتەك قاپقىقى (Epiglottis, 会厌)
  يوپۇرماق شەكىللىك بۇ كۆمۈرچەك يۇتۇنغاندا كىكىرتەك كىرىش ئېغىزىنى يېپىپ، يېمەكلىكنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

كېكىرتەك تاجىسىمان كەسمە كۆرۈنۈشى (Coronal Section of the Larynx, 喉冠状切面)

• كىكىرتەك ئارىلىق بوشلۇقى (Intermediate Cavity of Larynx, 喉中间腔)
  بۇ كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ ئوتتۇرا قىسمى بولۇپ، كىكىرتەك قېرىنچىسىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ ئاۋازنىڭ دەسلەپكى رېزونانسىغا قاتنىشىدۇ.
• ئاۋاز پەردە مۇسكۇلى (Vocalis Muscle, 声带肌)
  بۇ ئاۋاز قاتلىقىنىڭ ئىچكى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان مۇسكۇل. ئۇنىڭ قىسقىرىشى ئاۋاز پەردىسىنىڭ جىددىيلىكىنى ئىنچىكە تەڭشەپ، ئاۋازنىڭ سۈپىتىنى ئۆزگەرتىدۇ.
• ئاۋاز ئىشىكى ئاستى بوشلۇقى (Infraglottic Cavity, 声门下腔)
  بۇ ئاۋاز قاتلىقىدىن تۆۋەن، كانايغىچە بولغان قىسىم. ئۇ ھاۋانىڭ ئۆپكىگە كىرىپ-چىقىشىدىكى ئاخىرقى يول ھېسابلىنىدۇ.
• ھالقىسىمان كۆمۈرچەك (Cricoid Cartilage, 环状软骨)
  بۇ كىكىرتەكنىڭ ئاساسىنى تەشكىل قىلىدىغان تولۇق ھالقا شەكىللىك بىردىنبىر كۆمۈرچەك. ئۇ كاناينىڭ ئوچۇق تۇرۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• قالقانسىمان بەز (Thyroid Gland, 甲状腺)
  بۇ كىكىرتەك ۋە كاناينىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان مۇھىم ئىچكى ئاجراتما بېزى. ئۇنىڭ كېسەللىكلىرى بەزىدە كىكىرتەككە بېسىم پەيدا قىلىپ، ئاۋاز ۋە نەپەسلىنىشكە تەسىر كۆرسىتىشى مۇمكىن.

كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ ئىچىدىكى قۇرۇلمىلار ئۆز-ئارا زىچ ماسلىشىپ، ئۈچ چوڭ فۇنكسىيەنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ: نەپەسلىنىش، ئاۋاز چىقىرىش ۋە قوغداش.

• نەپەسلىنىش: تىنىچ ھالەتتىكى نەپەسلىنىشتە، ھالقا-قوشۇق ئارقا مۇسكۇلى ئاۋاز قاتلىقىنى ئېچىپ، ئاۋاز ئىشىكىنى كەڭەيتىپ، ھاۋانىڭ راۋان ئۆتۈشىگە شارائىت يارىتىدۇ. ئەگەر بۇ مۇسكۇل زەخىملەنسە ياكى پالەچلەنسە، نەپەس قىيىنلىشىش كېلىپ چىقىدۇ.
• ئاۋاز چىقىرىش: ئاۋاز چىقارغاندا، ئاۋاز قاتلىقى بىر-بىرىگە يېقىنلىشىدۇ. ئۆپكىدىن چىققان ھاۋا بېسىمى ئۇلارنى دەۋرىيلىك ھالدا ئېچىپ-يېپىپ، تەۋرىنىش ھاسىل قىلىدۇ. بۇ تەۋرىنىشنىڭ چاستوتىسى ئاۋازنىڭ يۇقىرى-تۆۋەنلىكىنى، كۈچلۈكلۈكى بولسا ئاۋازنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى بەلگىلەيدۇ. كىكىرتەك قېرىنچىسى ۋە كىكىرتەك دالىنى قاتارلىق بوشلۇقلار ئاۋازنىڭ رېزونانسىنى شەكىللەندۈرۈپ، ئۇنى تېخىمۇ جاراڭلىق قىلىدۇ.
• قوغداش: يۇتۇش جەريانىدا، كىكىرتەك يۇقىرىغا كۆتۈرۈلۈپ، كىكىرتەك قاپقىقى تۆۋەنگە يېپىلىدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا دالان قاتلىقى ۋە ئاۋاز قاتلىقى زىچ يېپىلىپ، ئۈچ قەۋەتلىك مۇداپىئە سىستېمىسى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ مېخانىزم يېمەكلىك ۋە سۇيۇقلۇقنىڭ نەپەس يولىغا كىرىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

كلىنىكىدا، كىكىرتەك بوشلۇقىدىكى كېسەللىكلەر كۆپ ئۇچرايدۇ. مەسىلەن، كىكىرتەك ياللۇغى (laryngitis) ئاۋاز قاتلىقىنىڭ ئىششىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، ئاۋاز پۈتۈپ قېلىشقا سەۋەب بولىدۇ. ئاۋازنى كۆپ ئىشلەتكەن كىشىلەردە ئاۋاز قاتلىقىدا تۈگۈنچە (nodule) ياكى مۇنچاق گۆش ( 息肉 polyp) پەيدا بولۇپ، ئاۋازنىڭ سۈپىتىگە تەسىر كۆرسىتىدۇ. كىكىرتەك راكى كۆپىنچە ئاۋاز قاتلىقىدا باشلىنىدىغان بولۇپ، بالدۇر بايقاش ۋە داۋالاش ئىنتايىن مۇھىم. شۇڭلاشقا، كىكىرتەك بوشلۇقىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش، كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە داۋالاشتا ئvسىز قىممەتكە ئىگە.