كۆكرەك ئائورتىسى ۋە كۆكرەك تېمىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى: تەپسىلىي چۈشەندۈرۈش

كىرىش سۆز

ئىنسان بەدىنىنىڭ كۆكرەك قىسمى ھاياتلىق ئۈچۈن ئەڭ مۇھىم ئەزالارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، بۇ رايوننىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە نازۇك كېلىدۇ. كۆكرەك بوشلۇقىدىكى قان ئايلىنىش سىستېمىسىنىڭ مەركىزى بولغان ئائورتا (چوڭ ئارتېرىيە) ۋە ئۇنى قورشاپ تۇرغان كۆكرەك تېمى (قوۋۇرغا ۋە مۇسكۇللار) نەپەسلىنىش ۋە قان يەتكۈزۈشتە ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. بۇ ماقالىدە تەمىنلەنگەن دىئاگراممىغا ئاساسەن، كۆكرەك ئائورتىسىنىڭ تارماقلىرى، كۆكرەك تېمىنىڭ مۇسكۇل ۋە نېرۋا تۈزۈلۈشى ھەققىدە توختىلىمىز.

تۆۋەندىكى مەزمۇنلاردا، رەسىمدىكى ھەر بىر بەلگە (Label) نىڭ ئۇيغۇرچە ئاتىلىشى، ئىنگىلىزچە ۋە خەنزۇچە ئىلمىي ناملىرى بىلەن بىرگە تونۇشتۇرۇلىدۇ. بولۇپمۇ تىببىي ساھەدىكى ئوقۇغۇچىلار ۋە ساغلاملىق بىلىملىرىگە قىزىققۇچىلار ئۈچۈن، بۇ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ ئورنى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، كۆكرەك ئاغرىقى، نەپەس يولى كېسەللىكلىرى ۋە قان ئايلىنىش سىستېمىسى مەسىلىلىرىنى تېخىمۇ چوڭقۇر تونۇشقا ياردەم بېرىدۇ.

رەسىمدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي ئىزاھاتى

1. كۆكرەك ئائورتىسى ۋە ئۇنىڭ تارماقلىرى (Thoracic Aorta & Branches, 胸主动脉及其分支)
كۆكرەك ئائورتىسى ئائورتا يايىدىن داۋاملىشىپ كەلگەن بەدەننىڭ ئەڭ چوڭ ئارتېرىيە تومۇرىنىڭ كۆكرەك قىسمىدىكى بۆلىكى بولۇپ، ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ سول ئالدى تەرىپىنى بويلاپ تۆۋەنگە ماڭىدۇ. بۇ تومۇر كۆكرەك قەپىزىدىكى بارلىق ئەزالارنى، جۈملىدىن ئۆپكە، قىزىلئۆڭگەچ، ۋە قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللىرىنى ئوكسىگېنلىق قان بىلەن تەمىنلەيدىغان نۇرغۇن تارماقلارنى چىقىرىدۇ. ئۇ تۆۋەنگە قاراپ مېڭىپ دىئافراگمىدىن ئۆتكەندىن كېيىن قورساق ئائورتىسى دەپ ئاتىلىپ، بەدەننىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەشنى داۋاملاشتۇرىدۇ. كۆكرەك ئائورتىسىنىڭ ساغلاملىقى پۈتۈن بەدەن قان ئايلىنىشى ئۈچۈن ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە بولۇپ، ئۇنىڭدىن ئايرىلغان تارماقلار ھاياتلىقنى ساقلاشتىكى ھالقىلىق يوللاردۇر.

2. كۆكرەك تېمى قىسمەنلىك ئاناتومىيىسى (Thoracic Wall Regional Anatomy, 胸壁局解)
كۆكرەك تېمى (ياكى كۆكرەك قەپىزى تېمى) قوۋۇرغىلار، تۆش سۆڭىكى، ئومۇرتقىلار ھەمدە بۇلارنىڭ ئارىسىدىكى مۇسكۇل ۋە نېرۋىلاردىن تەركىب تاپقان مۇستەھكەم قۇرۇلمىدۇر. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى يۈرەك ۋە ئۆپكە قاتارلىق مۇھىم ئەزالارنى تاشقى زەربىدىن قوغداش بىلەن بىرگە، نەپەسلىنىش ھەرىكىتى جەريانىدا كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ كېڭىيىپ-تارايتىشىغا ياردەم بېرىشتىن ئىبارەت. كۆكرەك تېمىنىڭ قاتلىمى تېرىدىن باشلىنىپ، تېرە ئاستى توقۇلمىسى، مۇسكۇل قەۋىتى (قوۋۇرغا ئارا مۇسكۇللار) ۋە ئەڭ ئىچكى پەردىلەرگىچە سوزۇلىدۇ. بۇ رايوننىڭ ئاناتومىيىسىنى پىششىق بىلىش كۆكرەك ئوپېراتسىيەلىرى ۋە نەپەس يولى كېسەللىكلىرىنى دىئاگنوز قويۇشتا ئىنتايىن مۇھىمدۇر.

3. ئالدى قىيپاش بولۇڭلۇق مۇسكۇل (Scalenus Anterior, 前斜角肌)
بويۇن قىسمىنىڭ چوڭقۇر قاتلىمىغا جايلاشقان مۇسكۇل بولۇپ، بىرىنچى قوۋۇرغىنى كۆتۈرۈش ئارقىلىق نەپەس ئېلىشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ يەنە بويۇن قىسمىدىكى مۇھىم نېرۋا ۋە قان تومۇرلارنىڭ ئورنىنى بەلگىلەشتىكى مۇھىم بەلگە ھېسابلىنىدۇ.

4. ئومۇرتقا ئارتېرىيەسى (Vertebral Artery, 椎动脉)
بويۇن ئومۇرتقىلىرىنىڭ يان تۆشۈكلىرى ئارقىلىق مېڭىپ باش سۆڭىكى ئىچىگە كىرىدۇ. ئۇ ئاساسلىقى مېڭە غولى ۋە مېڭىنىڭ ئارقا قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان مۇھىم تومۇر.

5. كۆكرەك قەپىزى ئىچكى ئارتېرىيەسى (Internal Thoracic Artery, 胸廓内动脉)
تۆش سۆڭىكىنىڭ ئىككى يېنىنى بويلاپ تۆۋەنگە ماڭىدىغان تومۇر بولۇپ، كۆكرەك تېمىنىڭ ئالدى قىسمى ۋە ئەمچەكنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ تومۇر كۆپىنچە يۈرەك ئوپېراتسىيەلىرىدە «كۆۋرۈك تومۇر» سۈپىتىدە ئىشلىتىلىدۇ.

6. سول بويۇن ئومۇمىي ئارتېرىيەسى (Left Common Carotid Artery, 左颈总动脉)
ئائورتا يايىدىن بىۋاسىتە چىقىدىغان ئاساسلىق تومۇر بولۇپ، سول تەرەپ بويۇن ۋە باش قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇنىڭ سوقۇشىنى بويۇن قىسمىدىن قول بىلەن سەزگىلى بولىدۇ.

7. ئائورتا يايى (Aortic Arch, 主动脉弓)
ئائورتىنىڭ يۈرەكتىن چىقىپ ئېگىلىپ ئارقىغا قايتىدىغان ئەگمە قىسمىدۇر. بۇ جايدىن باش، بويۇن ۋە يۇقىرىقى مۈچنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئۈچ چوڭ تومۇر شاخلاپ چىقىدۇ.

8. شاخچە كاناي شېخى (Bronchial Branch, 支气管支)
كۆكرەك ئائورتىسىدىن چىقىپ، ئۆپكە توقۇلمىلىرى ۋە نەپەس يوللىرىنى ئوزۇقلۇق ۋە ئوكسىگېن بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ تومۇرلار ئۆپكىنىڭ ئۆز فۇنكسىيەسىنى ساقلاپ تۇرۇشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

9. قوۋۇرغا ئارا ئىچكى مۇسكۇل (Intercostal Internal Muscle, 肋间内肌)
قوۋۇرغىلارنىڭ ئارىسىغا، سىرتقى مۇسكۇلنىڭ ئاستىغا جايلاشقان بولۇپ، نەپەس چىقارغاندا قوۋۇرغىلارنى تۆۋەنگە تارتىش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ كۆكرەك قەپىزىنىڭ ھەجىمىنى كىچىكلىتىشكە ياردەم بېرىدۇ.

10. قىزىلئۆڭگەچ شېخى (Esophageal Branch, 食管支)
كۆكرەك ئائورتىسىدىن بىۋاسىتە چىقىدىغان كىچىك تومۇرلار بولۇپ، قىزىلئۆڭگەچنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. بۇ تومۇرلار قىزىلئۆڭگەچنىڭ ھەرىكىتى ۋە ساغلاملىقىنى ساقلاشتا مۇھىم.

11. كۆكرەك كانىلى (Thoracic Duct, 胸导管)
بەدەندىكى ئەڭ چوڭ لىمفا تومۇرى بولۇپ، بەدەننىڭ كۆپ قىسىم لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ قايتىدىن قان سىستېمىسىغا قۇيىدۇ. ئۇ ئومۇرتقىنىڭ ئالدىدا، ئائورتىنىڭ ئوڭ تەرىپىدە يۇقىرىغا قاراپ ماڭىدۇ.

12. دىئافراگما (Diaphragm, 膈)
كۆكرەك بوشلۇقى بىلەن قورساق بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدىغان گۈمبەز شەكىللىك چوڭ مۇسكۇل. ئۇ نەپەسلىنىش ھەرىكىتىدىكى ئەڭ ئاساسلىق ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ ھېسابلىنىدۇ.

13. ئائورتا قورساق قىسمى (Abdominal Aorta, 腹主动脉)
كۆكرەك ئائورتىسىنىڭ دىئافراگمىدىن ئۆتكەندىن كېيىنكى قىسمى بولۇپ، قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. رەسىمدە ئۇنىڭ پەقەت باشلىنىش قىسمى كۆرسىتىلگەن.

14. قالقانسىمان بەز تۆۋەنكى ئارتېرىيەسى (Inferior Thyroid Artery, 甲状腺下动脉)
قالقانسىمان بەزنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان مۇھىم تومۇرلارنىڭ بىرى. ئۇ ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ئارتېرىيەسىنىڭ تارمىقىدىن كېلىدۇ.

15. قالقانسىمان بويۇن غولى (Thyrocervical Trunk, 甲状颈干)
ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ئارتېرىيەسىدىن چىقىدىغان قىسقا ۋە توم غول بولۇپ، بويۇن ۋە قالقانسىمان بەزگە قاراپ بىر نەچچە تارماققا بۆلۈنىدۇ.

16. بىلەك چىگىشى (Brachial Plexus, 臂丛)
بويۇن ئومۇرتقىلىرىدىن چىققان نېرۋىلارنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان نېرۋا تورى بولۇپ، مۈرىدىن تارتىپ بارماق ئۇچىغىچە بولغان پۈتۈن قولنىڭ سېزىش ۋە ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدۇ.

17. ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ئارتېرىيەسى (Subclavian Artery, 锁骨下动脉)
ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىدىن ئۆتۈپ قولغا قاراپ ماڭىدىغان چوڭ تومۇر. ئۇ قولنى ئاساسلىق قان بىلەن تەمىنلەيدىغان مەنبەدۇر.

18. قوۋۇرغا ئارا ئەڭ ئۈستى ئارتېرىيەسى (Highest Intercostal Artery, 肋间最上动脉)
ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ئارتېرىيەسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، ئادەتتە بىرىنچى ۋە ئىككىنچى قوۋۇرغا ئارىلىقىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

19. سىمپاتىك غول (Sympathetic Trunk, 交感干)
ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئىككى يېنىغا جايلاشقان نېرۋا تۈگۈنچەكلىرىنىڭ زەنجىرسىمان ئۇلىنىشىدۇر. ئۇ ئاپتونوم (ئۆزتىزگىن) نېرۋا سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر قىسمى بولۇپ، ئىچكى ئەزالارنىڭ خىزمىتىنى تەڭشەيدۇ.

20. قوۋۇرغا ئارا سىرتقى مۇسكۇل (Intercostal External Muscle, 肋间外肌)
قوۋۇرغىلارنىڭ ئارىسىدىكى سىرتقى قەۋەت مۇسكۇل بولۇپ، نەپەس ئالغاندا قوۋۇرغىلارنى كۆتۈرۈپ كۆكرەك بوشلۇقىنى كېڭەيتىدۇ. ئۇنىڭ تالالىرى يانچۇققا قول سالغان يۆنىلىشتە قىيپاش جايلاشقان بولىدۇ.

21. قاتناش شېخى (Communicating Branch / Rami Communicantes, 交通支)
قوۋۇرغا ئارا نېرۋىلار بىلەن سىمپاتىك غولنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان نېرۋا تالالىرىدۇر. بۇ ئارقىلىق نېرۋا سىستېمىسىنىڭ ئۇچۇر ئالماشتۇرۇشى ئەمەلگە ئاشىدۇ.

22. قوۋۇرغا ئارا ئارقا ئارتېرىيەسى (Posterior Intercostal Artery, 肋间后动脉)
كۆكرەك ئائورتىسىدىن چىقىپ، ھەر بىر قوۋۇرغا ئارىلىقىنى بويلاپ ماڭىدىغان تومۇر. ئۇ كۆكرەك تېمى، مۇسكۇللار ۋە تېرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

23. تاق ۋېنا (Azygos Vein, 奇静脉)
ئومۇرتقىنىڭ ئوڭ تەرىپىدە بولۇپ، كۆكرەك تېمىدىكى قانلارنى يىغىپ يۈرەككە قايتۇرىدىغان مۇھىم ۋېنا تومۇرى. ئۇ ئۈستۈنكى كاۋاك ۋېناغا قۇيۇلىدۇ.

24. قوۋۇرغا ئارا نېرۋىسى (Intercostal Nerve, 肋间神经)
قوۋۇرغىلارنىڭ ئاستىنقى قىرىنى بويلاپ ماڭىدىغان نېرۋا بولۇپ، كۆكرەك تېمىدىكى مۇسكۇللارنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ ۋە تېرىنىڭ سېزىمىنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ.

25. ئىچكى ئەزا چوڭ نېرۋىسى (Greater Splanchnic Nerve, 内脏大神经)
كۆكرەك قىسمىدىكى سىمپاتىك نېرۋا تۈگۈنلىرىدىن چىقىپ، قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارغا قاراپ ماڭىدىغان نېرۋا. ئۇ ھەزىم قىلىش سىستېمىسىنىڭ خىزمىتىنى تەڭشەشكە قاتنىشىدۇ.

26. ئىچكى ئەزا كىچىك نېرۋىسى (Lesser Splanchnic Nerve, 内脏小神经)
ئىچكى ئەزا چوڭ نېرۋىسىغا ئوخشاشلا قورساق ئەزالىرىنى تىزگىنلەيدىغان يەنە بىر تارماق نېرۋا. ئۇ سەل تۆۋەنرەك ئورۇندىكى تۈگۈنلەردىن چىقىدۇ.

27. قوۋۇرغا ئارا ئىچكى پەردە (Endothoracic Fascia / Inner Membrane, 肋间内膜)
كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ئىچكى يۈزىنى قاپلاپ تۇرىدىغان نېپىز پەردە قەۋىتى. ئۇ ئۆپكە پەردىسى بىلەن قوۋۇرغا ۋە مۇسكۇللارنى ئايرىپ تۇرىدۇ.

28. سىمپاتىك نېرۋا تۈگۈنلىرى (Sympathetic Ganglia, 交感干神经节)
سىمپاتىك غول ئۈستىدىكى تومپىيىپ چىققان قىسىملار بولۇپ، نېرۋا ھۈجەيرىلىرىنىڭ گەۋدىسى مۇشۇ يەرگە يىغىلغان بولىدۇ. بۇ يەردە نېرۋا سىگناللىرى ئالماشتۇرۇلىدۇ.

29. قوۋرۇغا (Rib, 肋骨)
كۆكرەك قەپىزىنى شەكىللەندۈرىدىغان ئەگمە سۆڭەكلەر بولۇپ، ئىچكى ئەزالارنى قوغداش ۋە نەپەسلىنىشكە قاتنىشىش رولى بار. ئىنساندا ئادەتتە 12 جۈپ قوۋۇرغا بولىدۇ.

30. ئومۇرتقىنى تىكلىگۈچى مۇسكۇل (Erector Spinae, 竖脊肌)
ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئىككى يېنىدا تىك جايلاشقان كۈچلۈك مۇسكۇللار توپى. ئۇ بەدەننى تىك تۇتۇش ۋە ئومۇرتقىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىشتا ئىنتايىن مۇھىم.

31. قوۋۇرغا ئارىلىق ئارقا ۋېناسى (Posterior Intercostal Vein, 肋间后静脉)
قوۋۇرغا ئارىلىقىدىكى قانلارنى يىغىپ تاق ۋېناغا ياكى باشقا چوڭ ۋېنالارغا قۇيىدىغان تومۇر. ئۇ ئارتېرىيە بىلەن يانداش ماڭىدۇ.

كۆكرەك ئاناتومىيىسىنىڭ ئانالىزى ۋە مۇھىم نۇقتىلىرى

كۆكرەك قەپىزى ۋە ئۇنىڭ ئىچكى ئەزالىرى ئىنسان ھاياتىدىكى ئەڭ ھالقىلىق فۇنكسىيەلەرنى ئىجرا قىلىدۇ. بولۇپمۇ كۆكرەك ئائورتىسى پۈتۈن بەدەن قان ئايلىنىش سىستېمىسىنىڭ «چوڭ يولى» ھېسابلىنىدۇ. يۇقىرىدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش، كىلىنىكىلىق مېدىتسىنادا كۆكرەك ئاغرىقىنىڭ سەۋەبىنى ئېنىقلاش، ئائورتا يېرىلىش ياكى قېتىشىش قاتارلىق خەتەرلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا زور ئەھمىيەتكە ئىگە. مەسىلەن، «قوۋۇرغا ئارا نېرۋىسى»نىڭ زەدىلىنىشى ياكى قىسىلىپ قېلىشى قاتتىق ئاغرىق پەيدا قىلىدىغان بولۇپ، بۇنى دائىم يۈرەك كېسىلى بىلەن ئارىلاشتۇرۇۋېلىش ئېھتىماللىقى بار.

كۆكرەك تېمىنىڭ قۇرۇلمىسى پەقەت قوغداش قەۋىتىلا بولۇپ قالماستىن، بەلكى مۇرەككەپ بىر مېخانىك سىستېمىدۇر. قوۋۇرغا ئارا سىرتقى ۋە ئىچكى مۇسكۇللارنىڭ ماسلىشىپ ھەرىكەت قىلىشى ئارقىلىق بىز نورمال نەپەس ئالالايمىز. بۇ مۇسكۇللارنىڭ ئارىسىدىن ئۆتىدىغان «ۋېنا-ئارتېرىيە-نېرۋا» (VAN) دەستىسى ئوپېراتسىيە ياكى يىڭنە سانچىش جەريانىدا ئالاھىدە دىققەت قىلىدىغان رايوندۇر. دوختۇرلار ئادەتتە سۇيۇقلۇق تارتىش ئۈچۈن يىڭنە سانچىغاندا، مۇشۇ قان تومۇرلارغا زىيان يەتكۈزۈپ قويماسلىق ئۈچۈن قوۋۇرغىنىڭ ئۈستۈنكى قىرىنى تاللايدۇ.

لىمفا سىستېمىسى جەھەتتە، رەسىمدە كۆرسىتىلگەن «كۆكرەك كانىلى» (Thoracic Duct) بەدەندىكى ئەڭ چوڭ لىمفا يولى بولۇپ، ئۇ پۇت ۋە قورساق قىسمىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قانغا قوشىدۇ. ئەگەر بۇ كانال زەخمىلەنسە، كۆكرەك بوشلۇقىغا لىمفا سۇيۇقلۇقى يىغىلىپ قېلىپ، ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. شۇڭا، كۆكرەك ئوپېراتسىيەلىرىدە بۇ قۇرۇلمىنى پەرقلەندۈرۈش ئىنتايىن مۇھىم.

نېرۋا سىستېمىسى نۇقتىسىدىن ئالغاندا، «سىمپاتىك غول» ۋە «ئىچكى ئەزا نېرۋىلىرى» بىزنىڭ ئىرادىمىزدىن سىرت بولغان يۈرەك سوقۇشى، تەرلەش ۋە ھەزىم قىلىش قاتارلىق ئىقتىدارلارنى تەڭشەيدۇ. كۆكرەك ئومۇرتقىسى يېنىدىكى بۇ نېرۋا تۈگۈنلىرىگە ئارىلىشىش ئارقىلىق، بەزىدە قول تەرلەش كېسىلى قاتارلىق مەسىلىلەرنى داۋالىغىلى بولىدۇ. بۇ رەسىمدىكى «قاتناش شېخى» دەل مۇشۇ مەركىزىي ۋە چەتكى نېرۋا سىستېمىسىنى باغلايدىغان كۆۋرۈكتۇر.

خۇلاسىلىگەندە، كۆكرەك ئاناتومىيىسى قان تومۇر، نېرۋا، مۇسكۇل ۋە سۆڭەك سىستېمىلىرىنىڭ مۇكەممەل بىر گەۋدىسىدۇر. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەر بىرىنىڭ ئۆزىگە خاس ئورنى ۋە ۋەزىپىسى بار بولۇپ، بىرىنىڭ زەخمىلىنىشى پۈتۈن كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ئىقتىدارىغا تەسىر كۆرسىتىدۇ. بۇ بىلىملەرنى ئىگىلەش ساغلاملىقنى قوغداش ۋە كېسەللىكلەرنى بالدۇر بايقاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.