لىمفا سىستېمىسى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

لىمفا سىستېمىسى: بەدەننىڭ يوشۇرۇن قوغدىغۇچىسى ۋە تازىلىغۇچىسى

ئىنسان بەدىنىدىكى قان ئايلىنىش سىستېمىسى كۆپىنچە كىشىلەرگە تونۇشلۇق بولسىمۇ، ئۇنىڭ بىلەن پاراللېل ھالدا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدىغان، ئوخشاشلا ھاياتىي ئەھمىيەتكە ئىگە يەنە بىر مۇرەككەپ تور بار، ئۇ بولسىمۇ لىمفا سىستېمىسىدۇر. لىمفا سىستېمىسى قان ئايلىنىش سىستېمىسىنىڭ مۇھىم بىر تولۇقلىمىسى ۋە ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ يادرولۇق تەركىبىي قىسمى بولۇپ، ئۇ لىمفا سۇيۇقلۇقى، لىمفا تومۇرلىرى، لىمفا تۈگۈنلىرى ۋە باشقا لىمفا ئەزالىرى (تال، بادامسېمان بەز قاتارلىقلار) دىن تەشكىل تاپىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى توقۇلمىلار ئارىسىدىكى ئارتۇق سۇيۇقلۇقنى قايتا يىغىپ قان ئايلىنىشقا قايتۇرۇش، ئۈچەيدىن سۈمۈرۈلگەن ماي مولېكۇلالىرىنى توشۇش ۋە بەدەننى يۇقۇملىنىش، راك ھۈجەيرىلىرىگە ئوخشاش تاشقى ۋە ئىچكى تەھدىتلەردىن قوغداشتىن ئىبارەت.

بۇ سىستېما بەدەننىڭ «سۇ يولى باشقۇرۇش» ۋە «سەھىيە-تازىلىق» سىستېمىسىغا ئوخشايدۇ. ئۇ توقۇلما بوشلۇقىدىكى سۇيۇقلۇقنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاپ، ئىششىقنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ؛ شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، لىمفا تۈگۈنلىرى «سۈزگۈچ پونكىتى» سۈپىتىدە لىمفا سۇيۇقلۇقىنى تازىلاپ، ئۇنىڭدىكى كېسەللىك پەيدا قىلغۇچى مىكروبلار، يات ماددىلار ۋە راك ھۈجەيرىلىرىنى يوقىتىدۇ. لىمفا سىستېمىسىنىڭ نورمال خىزمىتى بولمىسا، بەدىنىمىز سۇيۇقلۇق يىغىلىش، دائىملىق يۇقۇملىنىش ۋە ئىممۇنىتېت كۈچىنىڭ تۆۋەنلىشىگە ئوخشاش نۇرغۇن مەسىلىلەرگە دۇچ كېلىدۇ. شۇڭلاشقا، بۇ «جىمجىت قوغدىغۇچى» نىڭ قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، ئومۇمىي ساغلاملىقنى ساقلاشنىڭ مۇھىم ئالدىنقى شەرتىدۇر.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

لىمفا سىستېمىسى كۆرۈنۈشى (Schematic diagram of the lymphatic system, 淋巴系统模式图)
بۇ رەسىم پۈتۈن بەدەنگە تارقالغان لىمفا سىستېمىسىنىڭ ئومۇمىي ئورۇنلاشتۇرۇلۇشىنى كۆرسىتىپ بېرىدىغان بىر مودېل سىزىلمىسىدۇر. ئۇ قىلدام لىمفا تومۇرلىرىنىڭ توقۇلما سۇيۇقلۇقىنى قانداق يىغىدىغانلىقىنى، ئۇلارنىڭ چوڭراق لىمفا نەيچىلىرىگە بىرلىشىپ، يول بويىدىكى لىمفا تۈگۈنلىرى تەرىپىدىن سۈزۈلىدىغانلىقىنى جانلىق نامايان قىلىدۇ. ئاخىرىدا، پۈتۈن بەدەننىڭ لىمفا سۇيۇقلۇقى (ئوڭ يۇقىرى تەرەپتىن باشقا) سول لىمفا ئۆتكۈزۈش نەيچىسى (كۆكرەك نەيچىسى) ئارقىلىق، ئوڭ يۇقىرى تەرەپتىكىسى ئوڭ لىمفا ئۆتكۈزۈش نەيچىسى ئارقىلىق بويۇن تۈۋىدىكى چوڭ ۋېنا تومۇرلىرىغا قۇيۇلۇپ، قان ئايلىنىش سىستېمىسىغا قايتىپ كېلىدۇ. رەسىمدە يەنە لىمفا تۈگۈنىنىڭ مىكروسكوپلۇق قۇرۇلمىسى كۆرسىتىلگەن بولۇپ، ئۇنىڭ لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قانداق سۈزۈپ، ئىممۇنىتېت رولىنى ئوينايدىغانلىقىنى چۈشىنىشكە ياردەم بېرىدۇ.

باشقا قۇرۇلمىلارنى تونۇشتۇرۇش

• گەجگە لىمفا تۈگۈنى (Occipital lymph node, 枕淋巴结)
  باشنىڭ كەينى تەرىپىگە، گەجگە سۆڭىكىنىڭ يۈزىگە جايلاشقان. ئۇ باش تېرىسىنىڭ كەينى قىسمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• ئەمچەك ئۆسۈك لىمفا تۈگۈنى (Mastoid lymph node, 乳突淋巴结)
  قۇلاقنىڭ كەينىدىكى ئەمچەكسىمان ئۆسۈكنىڭ يۈزىگە جايلاشقان. ئۇ باش تېرىسىنىڭ يان تەرىپى، قۇلاق ۋە قۇلاق يولىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• بويۇن سىرتقى تەرەپ يۈزە لىمفا تۈگۈنى (Superficial lateral cervical lymph node, 颈外侧浅淋巴结)
  بويۇننىڭ يان تەرىپىدە، تاشقى بويۇن ۋېناسىنى بويلاپ ياتىدۇ. ئۇ قۇلاق ۋە شۆلگەي بېزى ئەتراپىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• بويۇن سىرتقى تەرەپ چوڭقۇر لىمفا تۈگۈنى (Deep lateral cervical lymph node, 颈外侧深淋巴结)
  بويۇننىڭ يان تەرىپىدە چوڭقۇرغا جايلاشقان بولۇپ، پۈتۈن باش ۋە بويۇندىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ كۆپ قىسمىنى قوبۇل قىلىدىغان ئاساسلىق لىمفا تۈگۈنلىرى توپى.
• ئوڭ لىمفا ئۆتكۈزۈش نەيچىسى (Right lymphatic duct, 右淋巴导管)
  بەدەننىڭ ئوڭ يۇقىرى چارىكىدىكى (باشنىڭ ئوڭ تەرىپى، بويۇن، ئوڭ قول ۋە ئوڭ كۆكرەك) لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، ئوڭ ۋېنا بۇلۇڭىغا قۇيىدۇ.
• يۇقارىقى كاۋاك ۋىناسى (Superior vena cava, 上腔静脉)
  بەدەننىڭ ئۈستۈنكى يېرىمىدىكى ئوكسىگېنسىز قاننى يىغىپ يۈرەككە قۇيىدىغان چوڭ ۋېنا تومۇرى.
• قولتۇق لىمفا تۈگۈنى (Axillary lymph node, 腋淋巴结)
  قولتۇق ئويمىنىغا جايلاشقان مۇھىم لىمفا تۈگۈنلىرى توپى. ئۇ قول، كۆكرەك تېمى ۋە كۆكرەك بېزىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• جەينەك لىمفا تۈگۈنى (Cubital lymph node, 肘淋巴结)
  جەينەكنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان. ئۇ بىلەك ۋە قولنىڭ بىر قىسىم لىمفا سۇيۇقلۇقىنى سۈزىدۇ.
• تاق ۋىنا (Azygos vein, 奇静脉)
  كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ئارقا تېمىدىكى چوڭ ۋېنا. سول لىمفا ئۆتكۈزۈش نەيچىسى (كۆكرەك نەيچىسى) ئۇنىڭ بىلەن يېقىن ھالدا يۇقىرىغا ماڭىدۇ.
• خىلوس كۆلچىگى (Cisterna chyli, 乳糜池)
  قورساق بوشلۇقىدا، ئومۇرتقىنىڭ ئالدىدا جايلاشقان كېڭەيگەن لىمفا خالتىسى. ئۇ پۇت ۋە قورساق بوشلۇقىدىكى بارلىق لىمفا سۇيۇقلۇقى ۋە ئۈچەيدىن كەلگەن مايلىق لىمفا (خىلوس) نى يىغىپ، كۆكرەك نەيچىسىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• بەل لىمفا غولى (Lumbar trunk, 腰淋巴干)
  پۇت، داس بوشلۇقى ۋە قورساقنىڭ ئارقا تېمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدىغان چوڭ لىمفا غولى. ئۇ خىلوس كۆلچىكىگە قۇيۇلىدۇ.
• بەل لىمفا تۈگۈنى (Lumbar lymph node, 腰淋巴结)
  قورساق ئائورتىسى ۋە تۆۋەنكى كاۋاك ۋېنا ئەتراپىغا جايلاشقان. ئۇ قورساقنىڭ ئارقا تېمى، بۆرەك ۋە كۆپىيىش ئەزالىرىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• يۈزە لىمفا نەيچىسى (Superficial lymphatic vessel, 浅淋巴管)
  تېرە ئاستىدىكى يۈزە قەۋەتكە جايلاشقان لىمفا تومۇرلىرى. ئۇلار تېرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• چات يېرىق يۈزە لىمفا تۈگۈنى (Superficial inguinal lymph node, 腹股沟前淋巴结)
  چات يېرىقىغا يۈزە جايلاشقان. ئۇ پۈتۈن پۇتنىڭ يۈزە لىمفا سۇيۇقلۇقى، قورساق تېمىنىڭ تۆۋەنكى قىسمى ۋە تاشقى جىنسىي ئەزالاردىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• يانپاش سىرتقى لىمفا تۈگۈنى (External iliac lymph node, 髂外淋巴结)
  يانپاش سىرتقى قان تومۇرلىرىنى بويلاپ جايلاشقان. ئۇ چات يېرىقى لىمفا تۈگۈنلىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• يوتا ئارتېرىيىسى (Femoral artery, 股动脉)
  يوتىدىكى ئاساسلىق ئارتېرىيە تومۇرى. لىمفا تومۇرلىرى ۋە تۈگۈنلىرى كۆپىنچە چوڭ قان تومۇرلارنى بويلاپ جايلاشقان بولىدۇ.
• يوتا ۋىناسى (Femoral vein, 股静脉)
  يوتىدىكى ئاساسلىق ۋېنا تومۇرى.
• چوڭقۇر لىمفا نەيچىسى (Deep lymphatic vessel, 深淋巴管)
  بەدەننىڭ چوڭقۇر قەۋەتلىرىگە جايلاشقان بولۇپ، مۇسكۇل، سۆڭەك ۋە ئىچكى ئەزالاردىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• تىقىم لىمفا تۈگۈنى (Popliteal lymph node, 腘淋巴结)
  تىزنىڭ كەينىدىكى تىقىم ئويمىنىغا جايلاشقان. ئۇ پاقالچاق ۋە پۇتنىڭ چوڭقۇر لىمفا سۇيۇقلۇقىنى سۈزىدۇ.
• چات يېرىق چوڭقۇر لىمفا تۈگۈنى (Deep inguinal lymph node, 腹股沟深淋巴结)
  چات يېرىقىغا چوڭقۇر جايلاشقان. ئۇ پۇتنىڭ چوڭقۇر لىمفا سۇيۇقلۇقىنى ۋە يۈزە لىمفا تۈگۈنلىرىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قوبۇل قىلىدۇ.
• يۇقارىقى بىلەك ۋىناسى (Brachial vein, 肱上静脉)
  بىلەكتىكى ئاساسلىق ۋېنا تومۇرى.
• يۇقارىقى بىلەك ئارتېرىيىسى (Brachial artery, 肱上动脉)
  بىلەكتىكى ئاساسلىق ئارتېرىيە تومۇرى.
• يېرىم تاق ۋىنا تومۇر (Hemiazygos vein, 半奇静脉)
  كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ سول تەرىپىدىكى قاننى يىغىدىغان ۋېنا.
• سول لىمفا ئۆتكۈزۈش نەيچىسى (Thoracic duct, 胸左淋巴导管)
  بەدەندىكى ئەڭ چوڭ لىمفا نەيچىسى. ئۇ پۈتۈن بەدەننىڭ سول يېرىمى ۋە ئوڭ تۆۋەنكى چارىكىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىپ، سول ۋېنا بۇلۇڭىغا قۇيىدۇ.
• قوۋۇرغا ئارىلىق لىمفا تۈگۈنى (Intercostal lymph node, 肋间淋巴结)
  قوۋۇرغا ئارىلىقىغا جايلاشقان. ئۇ كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئارقا تېمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• ئائورتا يايى (Aortic arch, 主动脉弓)
  بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ئارتېرىيە بولغان ئائورتانىڭ يۈرەكتىن چىققاندىن كېيىنكى يايسىمان قىسمى.
• ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ۋىناسى (Subclavian vein, 锁骨下静脉)
  قول ۋە بويۇننىڭ بىر قىسمىدىكى قاننى يىغىدىغان چوڭ ۋېنا. لىمفا نەيچىلىرى ئادەتتە مۇشۇ ۋېنا بىلەن بويۇن ئىچكى ۋېناسىنىڭ بىرلىشىش نۇقتىسىغا قۇيۇلىدۇ.
• بويۇن ئىچكى ۋىناسى (Internal jugular vein, 颈内静脉)
  باش ۋە بويۇندىكى قاننى يىغىدىغان ئاساسلىق ۋېنا.
• تۆۋەنكى ئىڭەك لىمفا تۈگۈنى (Submandibular lymph node, 下颌下淋巴结)
  تۆۋەنكى ئىڭەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىغا جايلاشقان. ئۇ كالپۇك، بۇرۇن، چىش ۋە تىلنىڭ ئالدى قىسمىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• گۆرەن بەز يۈزە لىمفا تۈگۈنى (Superficial parotid lymph node, 腮腺浅淋巴结)
  قۇلاقنىڭ ئالدىدىكى گۆرەن بېزىنىڭ يۈزىگە جايلاشقان. ئۇ پېشانە، قاپاق ۋە يۈزنىڭ يان تەرىپىدىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنى يىغىدۇ.
• سول ۋىنا بۇلۇڭى (Left venous angle, 左静脉角)
  سول بويۇن ئىچكى ۋېناسى بىلەن سول ئوقۇرەك سۆڭەك ئاستى ۋېناسىنىڭ بىرلىشىش نۇقتىسى. كۆكرەك نەيچىسى مۇشۇ يەرگە ئېچىلىدۇ.
• لىمفا كىرگۈچى نەيچە (Afferent lymphatic vessel, 淋巴输入管)
  لىمفا سۇيۇقلۇقىنى لىمفا تۈگۈنىگە ئېلىپ كىرىدىغان نەيچە.
• لىمفا چىققۇچى نەيچە (Efferent lymphatic vessel, 淋巴输出管)
  سۈزۈلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى لىمفا تۈگۈنىدىن ئېلىپ چىقىدىغان نەيچە.
• لىمفا تۈگۈنى (Lymph node, 淋巴结)
  لىمفا تومۇرلىرى يولىغا جايلاشقان پۇرچاق شەكىللىك كىچىك ئەزا. ئۇ لىمفا سۇيۇقلۇقىنى سۈزىدۇ ۋە ئىممۇنىتېت ھۈجەيرىلىرىنى ساقلايدۇ.
• كىچىك ئارتېرىيە (Arteriole, 小动脉)
  ئارتېرىيەدىن كېيىنكى، قىلقان تومۇرلارغا تۇتىشىدىغان كىچىك ئارتېرىيە.
• قىل قان تومۇر (Blood capillary, 毛细血管)
  ئارتېرىيە بىلەن ۋېنانى تۇتاشتۇرىدىغان ئەڭ ئىنچىكە قان تومۇرلار. قان بىلەن توقۇلما ئارىسىدىكى ماددا ئالماشتۇرۇش مۇشۇ يەردە ئېلىپ بېرىلىدۇ.
• توقۇلما سۇيۇقلۇقى (Interstitial fluid, 组织液)
  ھۈجەيرىلەرنى ئوراپ تۇرىدىغان سۇيۇقلۇق. ئۇنىڭ بىر قىسمى قىلقان لىمفا تومۇرلىرىغا كىرىپ لىمفا سۇيۇقلۇقىنى ھاسىل قىلىدۇ.
• قىل لىمفا نەيچىسى (Lymphatic capillary, 毛细淋巴管)
  لىمفا سىستېمىسىنىڭ باشلىنىش نۇقتىسى بولغان، بىر ئۇچى تۇيۇق، ئۆتكۈزۈشچانلىقى يۇقىرى ئىنچىكە تومۇرچىلار.
• كىچىك ۋىنا (Venule, 小静脉)
  قىلقان تومۇرلاردىن كېيىنكى، چوڭراق ۋېنالارغا تۇتىشىدىغان كىچىك ۋېنا.

لىمفا سىستېمىسى بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت مۇداپىئەسى ۋە سۇيۇقلۇق تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلاشتىكى ئاچقۇچلۇق سىستېما بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۇنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي سالامەتلىك بىلەن بىۋاسىتە مۇناسىۋەتلىك. بۇ سىستېمىنىڭ ھەر قانداق بىر قىسمىدا مەسىلە كۆرۈلسە، بەدەنگە ھەر خىل تەسىرلەرنى ئېلىپ كېلىشى مۇمكىن. مەسىلەن، لىمفا تومۇرلىرى توسۇلۇپ قالسا، لىمفا سۇيۇقلۇقى قايتىپ كېلەلمەي لىمفا ئىششىقى (lymphedema) نى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ، بۇ كۆپىنچە قول ياكى پۇتتا كۆرۈلىدۇ.

لىمفا تۈگۈنلىرى ئىممۇنىتېت سىستېمىسىنىڭ «ئالدىنقى سېپى» بولۇپ، يۇقۇملىنىش يۈز بەرگەندە، ئۇلار كېسەللىك پەيدا قىلغۇچى مىكروبلار بىلەن كۈرەش قىلىش جەريانىدا چوڭىيىپ، ئاغرىيدۇ (بۇ لىمفا تۈگۈن ياللۇغى دەپ ئاتىلىدۇ). بۇ كۆپىنچە زۇكام ياكى يەرلىك يۇقۇملىنىشتا كۆرۈلىدىغان نورمال ئىنكاس. لېكىن، لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ ئاغرىماي چوڭىيىشى بەزىدە تېخىمۇ ئېغىر كېسەللىكلەرنىڭ، مەسىلەن راكنىڭ بەلگىسى بولۇشىمۇ مۇمكىن.

لىمفا سىستېمىسىنىڭ كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى:

• ئىممۇنىتېت مۇداپىئەسى: لىمفا تۈگۈنلىرى باكتېرىيە، ۋىرۇس قاتارلىق مىكروبلارنى سۈزۈپ ۋە يوقىتىپ، يۇقۇملىنىشنىڭ پۈتۈن بەدەنگە تارقىلىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.
• راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ تارقىلىشى: راك ھۈجەيرىلىرى ئەسلىدىكى ئورنىدىن ئاجراپ چىقىپ، لىمفا يوللىرىغا كىرىپ، باشقا جايلارغا يۆتكىلىشى (مېتاستاز) مۇمكىن. شۇڭلاشقا، راك ئوپېراتسىيەسى قىلغاندا، دوختۇرلار كۆپىنچە ئەتراپتىكى لىمفا تۈگۈنلىرىنى ئېلىپ تاشلاپ تەكشۈرۈش ئارقىلىق، راكنىڭ تارقىلىش دەرىجىسىنى ئېنىقلايدۇ.
• دىئاگنوز قويۇشتىكى رولى: بەدەندىكى لىمفا تۈگۈنلىرىنىڭ ئورنى، چوڭ-كىچىكلىكى ۋە ھالىتىنى تەكشۈرۈش ئارقىلىق، دوختۇرلار يۇقۇملىنىش، ئىممۇنىتېت سىستېمىسى كېسەللىكلىرى ۋە ئۆسمىگە ئوخشاش نۇرغۇن كېسەللىكلەرگە دىئاگنوز قويۇشقا ياردەم ئالىدۇ.

قىسقىسى، لىمفا سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش ئۈچۈن، ساغلام تۇرمۇش ئادىتىنى يېتىلدۈرۈش، مۇۋاپىق ھەرىكەت قىلىش، سۇيۇقلۇقنى يېتەرلىك ئىچىش ۋە ئىممۇنىتېت كۈچىنى يۇقىرى كۆتۈرۈش ئىنتايىن مۇھىم.