ھەر يىلى 12-ماي «خەلقئارا مۇسكۇل ئاغرىقىلىق مېڭە-ئومۇرتقا ياللۇغى / سوزۇلما ھارغىنلىق يىغىندى ئالامىتى (ME/CFS) دىن خەۋەردار بولۇش كۈنى» دۇر. بۇ كۈننى 12-ماي قىلىپ بېكىتىشنىڭ ئالاھىدە تارىخىي ئەھمىيىتى بار، چۈنكى بۇ كۈن زامانىۋى سېسترالىق ئىشلىرىنىڭ باشلامچىسى فلورېنس نايتىڭگېل (Florence Nightingale) نىڭ تۇغۇلغان كۈنى. تارىخچىلارنىڭ قارىشىچە، فلورېنس نايتىڭگېل ھاياتىنىڭ كېيىنكى يېرىمىدا ME/CFS غا ئوخشايدىغان، ئۇنى ئۇزۇن مۇددەت ئورۇن تۇتۇپ يېتىپ قېلىشقا مەجبۇرلىغان بىر خىل ئېغىر كېسەللىككە گىرىپتار بولغان. بۇ خاتىرە كۈنىنىڭ مەقسىتى دۇنيا جامائەتچىلىكىنىڭ بۇ مۇرەككەپ ۋە ئېغىر كېسەللىككە بولغان تونۇشىنى ئۆستۈرۈش، بىمارلار دۇچ كېلىۋاتقان قىيىنچىلىقلارغا كۆڭۈل بۆلۈش، تىببىي تەتقىقاتلارنى ئىلگىرى سۈرۈش ۋە بىمارلارغا بولغان قوللاش ۋە چۈشەنچىنى كۈچەيتىشتىن ئىبارەت.
خەلقئارا مۇسكۇل ئاغرىقىلىق مېڭە-ئومۇرتقا ياللۇغى / سوزۇلما ھارغىنلىق يىغىندى ئالامىتى كۈنى
International ME/CFS Awareness Day
International Myalgic Encephalomyelitis/Chronic Fatigue Syndrome Awareness Day
国际肌痛性脑脊髓炎/慢性疲劳综合征意识日
مۇسكۇل ئاغرىقىلىق مېڭە-ئومۇرتقا ياللۇغى / سوزۇلما ھارغىنلىق يىغىندى ئالامىتى (ME/CFS) بىر خىل مۇرەككەپ، كۆپ سىستېمىلىق، سوزۇلما خاراكتېرلىك ئېغىر كېسەللىك بولۇپ، ئۇ ئىنساننىڭ نېرۋا سىستېمىسى، ئىممۇنىتېت سىستېمىسى ۋە ئېنېرگىيە مېتابولىزمىغا ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ. گەرچە ئۇ «سوزۇلما ھارغىنلىق» دەپ ئاتالسىمۇ، بۇ ھەرگىزمۇ ئادەتتىكى ھارغىنلىق ئەمەس. ئۇ بىمارنى پۈتۈنلەي ھالسىز قالدۇرىدىغان، ئارام ئالسىمۇ ئەسلىگە كەلمەيدىغان بىر خىل كېسەللىك ھالىتىدۇر.
بۇ كېسەللىكنىڭ ئەڭ مۇھىم ۋە ئۆزىگە خاس ئالامىتى «ھەرىكەتتىن كېيىنكى بىئاراملىق» (Post-Exertional Malaise, PEM) دەپ ئاتىلىدۇ. بۇ دېگەنلىك، بىمار ئازراقلا جىسمانىي ياكى ئەقلىي كۈچ سەرپ قىلغاندىن كېيىن، كېسەللىك ئالامەتلىرى (مەسىلەن، قاتتىق ھارغىنلىق، ئاغرىق، مېڭە تۇمانى) شىددەت بىلەن ئېغىرلىشىپ كېتىدۇ، ھەمدە بۇ ئەھۋال 24 سائەتتىن كېيىن باشلىنىپ، نەچچە كۈن، ھەپتە، ھەتتا ئايلارغىچە داۋاملىشىشى مۇمكىن. بۇ ئالامەت بىمارلارنىڭ نورمال تۇرمۇش ۋە خىزمەت ئىقتىدارىنى ئېغىر دەرىجىدە چەكلەيدۇ.
باشقا كۆپ ئۇچرايدىغان ئالامەتلەر قاتتىق ھارغىنلىق، ئۇيقۇسىزلىق (ئۇخلىسىمۇ ھارغىنلىق تۈگىمەسلىك)، مۇسكۇل ۋە بوغۇم ئاغرىقى، ئەستە تۇتۇش قابىلىيىتى ۋە دىققەتنى مەركەزلەشتۈرۈشنىڭ قىيىنلىشىشى (كۆپىنچە «مېڭە تۇمانى» دەپ ئاتىلىدۇ)، باش قېيىش، يورۇقلۇق ۋە ئاۋازغا نىسبەتەن سەزگۈر بولۇش قاتارلىقلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. كېسەللىكنىڭ ئېغىرلىق دەرىجىسى ھەر بىر بىماردا ئوخشاش بولمايدۇ، بەزىلەر قىسمەن خىزمەت قىلالىسا، يەنە بەزىلەر پۈتۈنلەي ئۆيدىن چىقالمايدۇ ياكى ئورۇن تۇتۇپ يېتىپ قالىدۇ.
ME/CFS غا دىئاگنوز قويۇش ئىنتايىن قىيىن. چۈنكى ھازىرغىچە بۇ كېسەللىكنى ئېنىقلايدىغان بىردىنبىر بىئولوگىيەلىك بەلگە ياكى تەكشۈرۈش ئۇسۇلى يوق. دوختۇرلار ئادەتتە باشقا كېسەللىكلەرنى بىكار قىلىش ئارقىلىق دىئاگنوز قويىدۇ، بۇ جەريان نۇرغۇن بىمارلار ئۈچۈن نەچچە يىلغا سوزۇلۇپ كېتىدۇ. نۇرغۇن بىمارلار دوختۇرلار، ئائىلە ئەزالىرى ۋە جەمئىيەت تەرىپىدىن چۈشەنمەسلىككە، ھەتتا «ھورۇن» ياكى «روھىي كېسەل» دەپ قارىلىشقا ئۇچرايدۇ.
ھەر يىلى 12-مايدا، دۇنيا مىقياسىدا «مىليونلارنىڭ يوقاپ كېتىشى» (#MillionsMissing) نامىدا پائالىيەتلەر ئۆتكۈزۈلىدۇ. كىشىلەر ئاممىۋى سورۇنلارغا قۇرۇق ئاياغلارنى تىزىپ قويۇش ئارقىلىق، ME/CFS سەۋەبىدىن خىزمىتى، ئوقۇشى ۋە ئىجتىمائىي تۇرمۇشىدىن «يوقاپ كەتكەن» مىليونلىغان بىمارلارنى سىمۋول قىلىدۇ. بۇ پائالىيەتنىڭ رەڭگى كۆك بولۇپ، كىشىلەر كۆك رەڭلىك كىيىم كىيىش ياكى كۆك لېنتا تاقاش ئارقىلىق ئاۋاز قوشىدۇ.
ھازىرچە ME/CFS نى داۋالايدىغان ئۈنۈملۈك دورا يوق. داۋالاشنىڭ ئاساسلىق مەقسىتى كېسەللىك ئالامەتلىرىنى باشقۇرۇش ۋە يېنىكلىتىش. ئەڭ مۇھىم ئۇسۇل «ئېنېرگىيەنى تەڭشەش» (pacing) بولۇپ، بىمارلار ئۆزىنىڭ چەكلىك بولغان ئېنېرگىيەسىنى ئېھتىيات بىلەن ئىشلىتىپ، ھەرىكەتتىن كېيىنكى بىئاراملىق (PEM) نىڭ قوزغىلىشىدىن ساقلىنىشى كېرەك. ئىلگىرى تەۋسىيە قىلىنغان «دەرىجىمۇ-دەرىجە چېنىقىش» ئۇسۇلىنىڭ نۇرغۇن بىمارلارنىڭ ئەھۋالىنى تېخىمۇ ناچارلاشتۇرىدىغانلىقى ئىسپاتلاندى.
بۇ كۈن بىزگە ME/CFS بىمارلىرىنىڭ ئاۋازىغا قۇلاق سېلىشنىڭ، ئۇلارنىڭ ئازابىنى چۈشىنىشنىڭ ۋە ئۇلارغا ھېسداشلىق قىلىشنىڭ مۇھىملىقىنى ئەسكەرتىدۇ. تىببىي تەتقىقاتلارغا تېخىمۇ كۆپ مەبلەغ سېلىپ، بۇ كېسەللىكنىڭ سەۋەبىنى، دىئاگنوز قويۇش ئۇسۇلىنى ۋە داۋالاش چارىلىرىنى تېپىپ چىقىش پۈتۈن جەمئىيەتنىڭ ئورتاق ۋەزىپىسىدۇر.
تېخىمۇ كۆپ تىببىي ساغلاملىق خاتىرە كۈنلىرى ۋە بايراملارنى چۈشەنمەكچى بولسىڭىز، تۆۋەندىكى ئادرىسنى زىيارەت قىلىڭ:
دۇنيا ساغلام كېسەل خاتىرە كۈنلىرى بايراملار تىزىملىكى
https://dohturlar.com/dunya-saghlam-kesel-xatire-kunliri-tizimliki
 دىن خەۋەردار بولۇش كۈنى» دۇر. بۇ كۈننى 12-ماي قىلىپ بېكىتىشنىڭ ئالاھىدە تارىخىي ئەھمىيىتى بار، چۈنكى بۇ كۈن زامانىۋى سېسترالىق ئىشلىرىنىڭ باشلامچىسى فلورېنس نايتىڭگېل (Florence Nightingale) نىڭ تۇغۇلغان كۈنى. تارىخچىلارنىڭ قارىشىچە، فلورېنس نايتىڭگېل ھاياتىنىڭ كېيىنكى يېرىمىدا ME/CFS غا ئوخشايدىغان، ئۇنى ئۇزۇن مۇددەت ئورۇن تۇتۇپ يېتىپ قېلىشقا مەجبۇرلىغان بىر خىل ئېغىر كېسەللىككە گىرىپتار بولغان. بۇ خاتىرە كۈنىنىڭ مەقسىتى دۇنيا جامائەتچىلىكىنىڭ بۇ مۇرەككەپ ۋە ئېغىر كېسەللىككە بولغان تونۇشىنى ئۆستۈرۈش، بىمارلار دۇچ كېلىۋاتقان قىيىنچىلىقلارغا كۆڭۈل بۆلۈش، تىببىي تەتقىقاتلارنى ئىلگىرى سۈرۈش ۋە بىمارلارغا بولغان قوللاش ۋە چۈشەنچىنى كۈچەيتىشتىن ئىبارەت.){kind=link}