پۇت دۈمبىسى مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلار ئاناتومىيىسى

پاقالچاق ئالدى سىرت تەرەپ ۋە پۇت دۈمبىسى ئاناتومىيىسى: مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

ئىنسان بەدىنىنىڭ ھەرىكەت ئىقتىدارىدا پۇت ۋە پاقالچاق قىسمىنىڭ رولى ئىنتايىن چوڭ بولۇپ، بولۇپمۇ پاقالچاقنىڭ ئالدى تەرىپىدىن پۇت دۈمبىسىگە سوزۇلغان مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋا سىستېمىسى مېڭىش، يۈگۈرۈش ۋە تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاشتا ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە. پۇت دۈمبىسى (Dorsum of foot) رايونى نۇرغۇنلىغان نازۇك قان تومۇر تورلىرى ۋە سەزگۈر نېرۋىلارنى ئۆز ئىچىگە ئالغان بولۇپ، كىلىنىكىلىق تەكشۈرۈشلەردە قان ئايلىنىش ئەھۋالىنى باھالاشتىكى مۇھىم كۆزنەك ھېسابلىنىدۇ.

بۇ ماقالىدە، تىببىي ئاناتومىيە رەسىمىگە ئاساسەن، پاقالچاقنىڭ ئالدى سىرت تەرىپى ۋە پۇت دۈمبىسىدىكى يىگىرمىدىن ئارتۇق مۇھىم قۇرۇلمىلار تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلدى. بۇ يەردىكى «تۈزلىگۈچى مۇسكۇل تىرەك بەلۋاغلىرى» مۇسكۇل پەيلىرىنى مۇقىملاشتۇرسا، «پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسى» پۇتنىڭ ھاياتىي كۈچىنى ساقلايدۇ. تۆۋەندىكى مەزمۇنلار تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرلىرى، سۆڭەك بۆلۈمى ۋە تىببىي ئوقۇغۇچىلارنىڭ بۇ مۇرەككەپ رايوننى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

پاقالچاق ئالدى سىرت تەرەپ يۈز ۋە پۇت دۈمبىسىنىڭ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلىرى
(Anterior lateral surface of leg and foot dorsum muscles, blood vessels, and nerves / 小腿前外侧面及足背的肌肉、血管和神经)

بۇ ئاناتومىيەلىك رايون ئىنساننىڭ مېڭىش دەۋرى (Gait cycle) دە پۇتنىڭ يەردىن كۆتۈرۈلۈشى ۋە ئالدىغا تاشلىنىشىدا ئاچقۇچلۇق رول ئوينايدۇ. پاقالچاق ئالدى مۇسكۇللىرى (مەسىلەن، پاقالچاق سۆڭەك ئالدى مۇسكۇلى ۋە بارماق تۈزلىگۈچى مۇسكۇللار) قىسقارغاندا پۇت ئۇچى يۇقىرى كۆتۈرۈلۈپ، پۇتنىڭ يەرگە سۆرىلىپ قېلىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ. شۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا، پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسى ۋە ئۇنىڭ تارماقلىرى (يايسىمان ئارتېرىيە، تاپان دۈمبە ئارتېرىيەلىرى) پۈتۈن پۇتنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى ئوكسىگېنلىق قان بىلەن تەمىنلەپ، توقۇلمىلارنىڭ ھاياتىي كۈچىنى ساقلايدۇ. يان پاقالچاق چوڭقۇر نېرۋىسى بولسا بۇ مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكىتىنى باشقۇرۇش بىلەن بىرگە، پۇت بارماق ئارىلىقىدىكى سەزگۈنى مېڭىگە يەتكۈزىدۇ.

رەسىمدىكى ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي چۈشەندۈرۈلۈشى

1. تۈزلىگۈچى مۇسكۇل يۇقارىقى تېرەك بەلبىغى (Superior Extensor Retinaculum, 伸肌上支持带)
پاقالچاقنىڭ تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان توغرىسىغا تارتىلغان تالالىق بەلۋاغ بولۇپ، پاقالچاق ئالدى مۇسكۇللىرىنىڭ پەيلىرىنى سۆڭەككە يېقىنلاشتۇرۇپ تۇرىدۇ. ئۇ مۇسكۇللار يىغىلغاندا پەيلەرنىڭ ئورنىدىن چىقىپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئالىدۇ.

2. تۈزلىگۈچى مۇسكۇل تۆۋەنكى تېرەك بەلبىغى (Inferior Extensor Retinaculum, 伸肌下支持带)
ئوشۇق بوغۇمىنىڭ ئالدى تەرىپىدە «Y» ياكى «X» ھەرىپى شەكلىدە جايلاشقان مۇستەھكەم پەردە قۇرۇلمىسىدۇر. ئۇ پۇت دۈمبىسىگە ئۆتىدىغان مۇسكۇل پەيلىرى ۋە قان تومۇرلارنى ئايرىم-ئايرىم تونېللار ئارقىلىق مۇقىملاشتۇرۇپ تۇرىدۇ.

3. ئىچكى تەرەپ ئوشۇق تورى (Medial Malleolar Network, 内侧踝网)
ئىچكى ئوشۇق (قوشۇقچە) ئەتراپىدىكى ئىنچىكە ئارتېرىيە تومۇرلىرىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان قان تومۇر تورىدۇر. ئۇ ئوشۇق بوغۇمىنىڭ ئىچكى قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ ۋە بوغۇمنىڭ ئوزۇقلىنىشىغا كاپالەتلىك قىلىدۇ.

4. ئىچكى تەرەپ ئوشۇق ئالدى ئارتېرىيىسى (Medial Anterior Malleolar Artery, 内侧踝前动脉)
پاقالچاق ئالدى ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، ئىچكى ئوشۇقنىڭ ئالدى تەرىپىگە قاراپ ماڭىدۇ. ئۇ ئىچكى تەرەپ ئوشۇق تورىغا قوشۇلۇپ، شۇ رايوننىڭ قان ئايلىنىشىغا قاتنىشىدۇ.

5. پاقالچاق سۆڭەك ئالدى مۇسكۇل پىيى (Tibialis Anterior Tendon, 胫骨前肌腱)
پاقالچاقتىكى ئەڭ چوڭ مۇسكۇلنىڭ پىيى بولۇپ، پۇتنىڭ ئىچكى قىرىغا (1-تاپان سۆڭىكىگە) تۇتىشىدۇ. ئۇ پۇتنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش (Dorsiflexion) ۋە ئىچكى تەرەپكە قايرىشتا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ.

6. پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسى (Dorsalis Pedis Artery, 足背动脉)
پاقالچاق ئالدى ئارتېرىيىسىنىڭ ئوشۇق بوغۇمىدىن ئۆتكەندىن كېيىنكى بىۋاسىتە داۋامى بولۇپ، پۇت دۈمبىسىدىكى ئەڭ مۇھىم قان تومۇردۇر. كىلىنىكىدا بۇ تومۇرنىڭ سوقۇشىنى تۇتۇپ كۆرۈش ئارقىلىق پۇتنىڭ قان بىلەن تەمىنلىنىش ئەھۋالى باھالىنىدۇ.

7. ئوشۇق سۆڭەك ئىچكى تەرەپ ئارتېرىيىسى (Medial Tarsal Arteries, 跗内侧动脉)
پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسىنىڭ ئىچكى تەرىپىدىن چىقىدىغان كىچىك تارماقلار بولۇپ، پۇتنىڭ ئىچكى قىرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇلار تاپان ئارتېرىيەلىرى بىلەن تۇتىشىپ ئايلانما تور ھاسىل قىلىدۇ.

8. پۇت باشبارماقنى تۈزلىگۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پىيى (Extensor Hallucis Longus Tendon, 拇长伸肌腱)
پاقالچاق ئالدى تەرىپىدىن كەلگەن بۇ پەي بىۋاسىتە باش بارماقنىڭ ئۇچىغىچە سوزۇلىدۇ. ئۇ باش بارماقنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈش ۋە پۇتنى ئېگىش ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ.

9. تاپان چوڭقۇر شېخى (Deep Plantar Branch, 足底深支)
پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، 1- ۋە 2-تاپان سۆڭەكلىرى ئارىسىدىن پۇتنىڭ ئاستى تەرىپىگە (تاپانغا) ئۆتىدۇ. ئۇ تاپان ئارتېرىيە تورى بىلەن بىرلىشىپ، پۇتنىڭ چوڭقۇر قەۋىتىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

10. يايسىمان ئارتېرىيە (Arcuate Artery, 弓状动脉)
پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسىدىن ياي شەكلىدە ئايرىلىپ چىقىپ، پۇت دۈمبىسىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى كېسىپ ئۆتىدۇ. بۇ تومۇردىن بارماقلارغا قاراپ ماڭىدىغان تاپان دۈمبە ئارتېرىيەلىرى ئايرىلىپ چىقىدۇ.

11. يان پاقالچاق چوڭقۇر نېرۋا (Deep Peroneal Nerve / Deep Fibular Nerve, 腓深神经)
يان پاقالچاق ئومۇمىي نېرۋىسىنىڭ تارمىقى بولۇپ، پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسى بىلەن يانداش يۈرىدۇ. ئۇ پۇت دۈمبىسىدىكى قىسقا مۇسكۇللارنى ھەرىكەتلەندۈرىدۇ ۋە 1-، 2-بارماق ئارىلىقىدىكى تېرىنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدۇ.

12. پۇت بارماقنى تۈزلىگۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پىيى (Extensor Digitorum Longus Tendon, 趾长伸肌腱)
پاقالچاق سۆڭىكى ئالدىدىن كەلگەن مۇسكۇل پەيلىرى بولۇپ، 2-5 بارماقلارغا تارقىلىدۇ. بۇ پەيلەر پۇتنىڭ سىرتقى تۆت بارمىقىنى كۆتۈرۈش ۋە پۇتنى ئېگىشكە مەسئۇل.

13. پۇت بارماق دۈمبە نېرۋىسى (Dorsal Digital Nerves, 趾背神经)
يان پاقالچاق يۈزە ۋە چوڭقۇر نېرۋىلىرىنىڭ ئاخىرقى ئۇچلىرى بولۇپ، پۇت بارماقلىرىنىڭ دۈمبە تەرەپ تېرىسىنىڭ سەزگۈسىنى تەمىنلەيدۇ. بۇ نېرۋىلار بارماق ئۇچىغىچە سوزۇلۇپ، سېزىش ئىقتىدارىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.

14. پۇت بارماق دۈمبە ئارتېرىيىسى (Dorsal Digital Arteries, 趾背动脉)
تاپان دۈمبە ئارتېرىيەلىرىدىن ئايرىلىپ چىققان ئىنچىكە تومۇرلار بولۇپ، ھەر بىر بارماقنىڭ ئىككى تەرىپىنى بويلاپ ماڭىدۇ. ئۇلار پۇت بارماقلىرىنىڭ توقۇلمىلىرىنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ.

15. تاپان دۈمبە ئارتېرىيىسى (Dorsal Metatarsal Arteries, 跖背动脉)
يايسىمان ئارتېرىيەدىن شاخلىنىپ چىقىپ، تاپان سۆڭەكلىرىنىڭ ئارىلىقى (Metatarsal spaces) بىلەن ئالدىغا قاراپ ماڭىدۇ. ئۇلار ئاخىرىدا ئىككىگە بۆلۈنۈپ پۇت بارماق دۈمبە ئارتېرىيەلىرىنى ھاسىل قىلىدۇ.

16. پۇت بارماقنى تۈزلىگۈچى قىسقا مۇسكۇل (Extensor Digitorum Brevis, 趾短伸肌)
پۇت دۈمبىسىنىڭ سىرت تەرىپىگە جايلاشقان، پەقەت پۇت قىسمىدىلا بولىدىغان مۇسكۇلدۇر. ئۇ 2-، 3-، 4-بارماقلارنى تۈزلەشكە ياردەم بېرىدۇ ۋە يان پاقالچاق چوڭقۇر نېرۋىسى تەرىپىدىن باشقۇرۇلىدۇ.

17. پۇت باشبارماقنى تۈزلىگۈچى قىسقا مۇسكۇل (Extensor Hallucis Brevis, 拇短伸肌)
پۇت بارماقنى تۈزلىگۈچى قىسقا مۇسكۇلنىڭ بىر قىسمى دەپ قارىلىدۇ، ئەمما ئايرىم ھالدا باش بارماققا تۇتىشىدۇ. ئۇ باش بارماقنى يۇقىرىغا كۆتۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.

18. ئوشۇق سىرت تەرەپ ئارتېرىيە (Lateral Tarsal Artery, 跗外侧动脉)
پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، پۇتنىڭ سىرت تەرىپىگە قاراپ يۈرىدۇ. ئۇ يايسىمان ئارتېرىيە بىلەن تۇتىشىپ، پۇت دۈمبىسىدىكى قان ئايلىنىش تورىنى تولۇقلايدۇ.

19. سىرت ئوشۇق ئالدى ئارتېرىيە (Lateral Anterior Malleolar Artery, 外踝前动脉)
يان پاقالچاق ئارتېرىيىسىنىڭ (ياكى پاقالچاق ئالدى ئارتېرىيىسىنىڭ) بىر تارمىقى بولۇپ، سىرتقى ئوشۇقنىڭ ئالدى تەرىپىگە كېلىدۇ. ئۇ سىرتقى ئوشۇق تورىغا قاتنىشىپ، بوغۇم سىرتىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

20. سىرت تەرەپ ئوشۇق تورى (Lateral Malleolar Network, 外侧踝网)
سىرتقى ئوشۇق (Fibular malleolus) ئەتراپىدىكى قان تومۇرلارنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان مول ئارتېرىيە تورى. بۇ تور پاقالچاق ۋە پۇت ئارىسىدىكى قوشۇمچە قان ئايلىنىش يولىنى تەشكىل قىلىدۇ.

21. يان پاقالچاق ئارتېرىيە تىشىپ ئۆتكۈچى شېخى (Perforating Branch of Peroneal Artery, 腓动脉穿支)
پاقالچاق سۆڭەكلىرى ئارا پەردىنى تېشىپ ئۆتۈپ، پاقالچاقنىڭ ئارقا تەرىپىدىن ئالدى تەرىپىگە كېلىدىغان قان تومۇر. ئۇ پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسى ۋە سىرت تەرەپ ئوشۇق تورى بىلەن تۇتىشىدۇ.

پۇت دۈمبىسى (Dorsum of Foot) ۋە پاقالچاق ئاناتومىيىسى كىلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇشتا ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. بولۇپمۇ پۇت دۈمبە ئارتېرىيىسى (Dorsalis Pedis Artery) نىڭ تومۇر سوقۇشىنى تەكشۈرۈش، پۇت-قول قان تومۇر كېسەللىكلىرى (PVD)، دىئابېت خاراكتېرلىك پۇت كېسەللىكى ۋە قان تومۇر توسۇلۇش ئەھۋاللىرىغا ھۆكۈم قىلىشتىكى «ئالتۇن ئۆلچەم» لەرنىڭ بىرىدۇر. بۇ تومۇرنىڭ ئورنى يۈزەكى بولغاچقا، ئاسانلا تۇتقىلى بولىدۇ، شۇڭا جىددىي قۇتقۇزۇش ۋە ئوپېراتسىيە جەريانىدا قان ئايلىنىشنى كۆزىتىشتە كەم بولسا بولمايدۇ.

نېرۋا سىستېمىسى جەھەتتە، يان پاقالچاق چوڭقۇر نېرۋىسى (Deep Peroneal Nerve) نىڭ رولى ئالاھىدە گەۋدىلىك. ئەگەر بۇ نېرۋا زەخىملەنسە ياكى بېسىلىپ قالسا، «پۇت ساڭگىلاپ قېلىش» (Foot Drop) كېلىپ چىقىدۇ، يەنى بىمار پۇت ئۇچىنى يۇقىرى كۆتۈرەلمەيدۇ. بۇ خىل ئەھۋالدا، رەسىمدىكى تۈزلىگۈچى مۇسكۇللار (Extensor muscles) نىڭ رولى ئاجىزلاپ، نورمال مېڭىشقا ئېغىر تەسىر يېتىدۇ.

پۇت دۈمبىسىدىكى يايسىمان ئارتېرىيە ۋە تاپان دۈمبە ئارتېرىيەلىرى پۇت بارماقلىرىنىڭ قان تەمىناتىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ قان تومۇر تورىنىڭ ساغلام بولۇشى جاراھەتنىڭ ساقىيىشى ۋە توقۇلمىلارنىڭ يىرىڭلاپ كېتىشىنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ئىنتايىن مۇھىم. شۇڭا، بۇ ئاناتومىيەلىك بىلىملەرنى ئىگىلەش قان تومۇر تاشقى كېسەللىكلىرى دوختۇرلىرى ئۈچۈن ئاساسىي شەرت ھېسابلىنىدۇ.

بۇ ماقالىدە يەنە تۈزلىگۈچى مۇسكۇل تىرەك بەلۋاغلىرى (Retinacula) نىڭ فىزىئولوگىيىلىك رولى تەكىتلەندى. بۇ بەلۋاغلار بولمىسا، مۇسكۇل پەيلىرى ھەر قېتىم پۇتنى كۆتۈرگەندە تېرە ئاستىدىن كۆتۈرۈلۈپ چىقىپ، ھەرىكەت ئۈنۈمىنى تۆۋەنلىتىۋېتەتتى. ئۇلار خۇددى «تومۇر قىسقۇچ» قا ئوخشاش پەيلەرنى سۆڭەككە چاپلاپ تۇرىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، پاقالچاق ۋە پۇت دۈمبىسىنىڭ ئاناتومىيەسى مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلارنىڭ ئۆزئارا ماسلىشىپ خىزمەت قىلىشىنىڭ ئەڭ ياخشى ئۈلگىسىدۇر. بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ھەر بىرىنىڭ ئورنى ۋە ئىقتىدارىنى ئېنىق بىلىش، تىببىي خادىملارنىڭ توغرا دىئاگنوز قويۇشى ۋە ئۈنۈملۈك داۋالاش پىلانى تۈزۈشىگە پۇختا ئاساس سالىدۇ.