پۈتۈن بەدەندىكى سۆڭەكلەر ئالدى تەرەپتىن كۆرۈنۈشى

ئىنسان ئىسكىلىت سىستېمىسى بەدەننىڭ ئاساسلىق تىرەك قۇرۇلمىسى بولۇپ، ئورگانىزىمنىڭ تىكلىنىشى، ھەرىكەتلىنىشى ۋە ئىچكى ئەزالارنى قوغدىشىدا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ 206 دانە سۆڭەكتىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇ سۆڭەكلەر ئۆزئارا بوغۇم ۋە كۆمۈرچەكلەر ئارقىلىق تۇتىشىپ، مۇرەككەپ ھەم مۇكەممەل بىر پۈتۈنلۈكنى ھاسىل قىلىدۇ. تۆۋەندە ئادەم بەدىنىدىكى ھەر بىر مۇھىم سۆڭەكنىڭ ئورنى، قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىنى ئۇيغۇرچە، ئىنگلىزچە ۋە خەنزۇچە ئاتالغۇلار بىلەن بىرلەشتۈرۈپ، كەسپىي نوقتىدىن تونۇشتۇرۇشنى مەقسەت قىلىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىرلەش: دوختۇرلار تورى ئەترىتى

باش سۆڭەكلىرى (Bones of the Skull)

• پىشانە سۆڭەك (Frontal Bone, 额骨)
  باش سۆڭەكنىڭ ئالدى قىسمىنى تەشكىل قىلىپ، پىشانىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ چوڭ مېڭىنىڭ ئالدى بۆلىكىنى قوغداش ۋە كۆز ئويمانچىسىنىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى شەكىللەندۈرۈشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• مەڭىز سۆڭەك (Zygomatic Bone, 颧骨)
  يۈزنىڭ ئىككى يېنىدىكى كۆزگە چېتىشلىق سۆڭەك بولۇپ، يۈز قۇرۇلمىسىغا تىرەكلىك قىلىدۇ. ئۇ يەنە چىش مىلىكى مۇسكۇللىرىنىڭ تۇتاشقان نۇقتىسى بولۇپ، چىشلەش ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدۇ.
• تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭەك (Mandible, 下颌骨)
  باش سۆڭەكتىكى بىردىنبىر ھەرىكەتچان سۆڭەك بولۇپ، تۆۋەنكى چىشلارنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ چىشلەش، چايناش ۋە سۆزلەش قاتارلىق مۇھىم فۇنكسىيەلەرنى ئورۇندايدۇ.
• چوققا سۆڭىكى (Parietal Bone, 顶骨)
  باش سۆڭەكنىڭ ئۈستۈنكى ۋە ئىككى يان قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان بىر جۈپ سۆڭەك. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى چوڭ مېڭىنى ئۈستىدىن ۋە يان تەرەپتىن قوغداش.
• بۇرۇن سۆڭىكى (Nasal Bone, 鼻骨)
  بۇرۇننىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنى ھاسىل قىلىدىغان ئىككى كىچىك سۆڭەك. ئۇ بۇرۇن كۆۋرۈكىنىڭ قۇرۇلمىسىنى شەكىللەندۈرۈپ، بۇرۇننىڭ تاشقى كۆرۈنۈشىنى بەلگىلەيدۇ.
• چېكە سۆڭىكى (Temporal Bone, 颞骨)
  باش سۆڭەكنىڭ ئىككى يان تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئاڭلاش ۋە تەڭپۇڭلۇق ئەزالىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. ئۇ يەنە تۆۋەنكى ئېڭەك سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىپ، ئېغىزنىڭ ئېچىلىپ-يېپىلىشىنى كونترول قىلىدۇ.
• يۇقىرقى ئېڭەك سۆڭىكى (Maxilla, 上颌骨)
  يۈزنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى ھاسىل قىلىدىغان بىر جۈپ سۆڭەك بولۇپ، يۇقىرقى چىشلارنى كۆتۈرۈپ تۇرىدۇ. ئۇ بۇرۇن بوشلۇقى ۋە كۆز ئويمانچىسىنىڭ تۆۋەنكى قىسمىنى شەكىللەندۈرۈشكە قاتنىشىدۇ.

ئومۇرتقا تۈۋرۈكى ۋە كۆكرەك قەپىسى (Vertebral Column and Thoracic Cage)

• بويۇن ئومۇرتقىسى (Cervical Vertebrae, 颈椎)
  ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئەڭ يۇقىرى قىسمىدىكى يەتتە ئومۇرتقىدىن تەركىب تاپقان. ئۇ باشنىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش ۋە بويۇننىڭ ئەۋرىشىم ھەرىكىتىنى كاپالەتلەندۈرۈش رولىنى ئوينايدۇ.
• كۆكرەك ئومۇرتقىسى (Thoracic Vertebrae, 胸椎)
  12 دانە ئومۇرتقىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ھەر بىرى بىر جۈپ قوۋۇرغا سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدۇ. ئۇ كۆكرەك قەپىسىنىڭ ئارقا تېمىنى ھاسىل قىلىپ، ئىچكى ئەزالارنى قوغدايدۇ.
• بەل ئومۇرتقىسى (Lumbar Vertebrae, 腰椎)
  بەش دانە ئومۇرتقىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە كۈچلۈك سۆڭەكلەردۇر. ئۇ بەدەننىڭ ئۈستۈنكى قىسمىنىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش ۋە بەلنىڭ ھەرىكىتىنى قوللاشتا مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.
• توققۇز كۆز سۆڭىكى (Sacrum, 骶骨)
  بەش دانە ئومۇرتقىنىڭ بىرلىشىشىدىن ھاسىل بولغان ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكى بىلەن داس سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرۇپ، بەدەن ئېغىرلىقىنى تۆۋەنكى پۇتلارغا يەتكۈزىدۇ.
• قۇيرۇق سۆڭىكى (Coccyx, 尾骨)
  ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، ئادەتتە ئۈچتىن بەشكىچە بولغان كىچىك ئومۇرتقىلارنىڭ بىرلىشىشىدىن شەكىللەنگەن. گەرچە كىچىك بولسىمۇ، ئۇ بەزى مۇسكۇل ۋە پەيلەرنىڭ تۇتاش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• ئوقۇرەك سۆڭەك (Clavicle, 锁骨)
  مۈرە بەلبېغىنىڭ ئالدى قىسمىغا جايلاشقان S شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ تۆش سۆڭىكى بىلەن تاغاق سۆڭىكىنى تۇتاشتۇرۇپ، قولنىڭ ئەركىن ھەرىكەتلىنىشىگە ياردەم بېرىدۇ.
• تۆش سۆڭەك (Sternum, 胸骨)
  كۆكرەكنىڭ ئوتتۇرىسىغا جايلاشقان ياپىلاق سۆڭەك بولۇپ، قوۋۇرغىلارنىڭ ئالدى تەرەپتىكى تۇتاش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ كۆكرەك قەپىسىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاپ، يۈرەك ۋە ئۆپكىنى قوغدايدۇ.
• تاغاق سۆڭەك (Scapula, 肩胛骨)
  مۈرىنىڭ ئارقا قىسمىغا جايلاشقان ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك ياپىلاق سۆڭەك. ئۇ يۇقىرى بىلەك سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىپ، مۈرە بوغۇمىنىڭ كەڭ دائىرىلىك ھەرىكىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.
• قوۋۇرغا سۆڭەك (Ribs, 肋骨)
  كۆكرەك قەپىسىنى ھاسىل قىلىدىغان 12 جۈپ ئەگرى سۆڭەك. ئۇلار ئارقىدا كۆكرەك ئومۇرتقىسىغا، ئالدىدا كۆپىنچىسى تۆش سۆڭىكىگە تۇتىشىپ، يۈرەك ۋە ئۆپكىنى قوغدايدۇ.
• قوۋۇرغا كۆمۈرچىكى (Costal Cartilage, 肋软骨)
  قوۋۇرغا سۆڭىكىنى تۆش سۆڭىكىگە تۇتاشتۇرىدىغان ئەۋرىشىم كۆمۈرچەك توقۇلمىسى. ئۇ كۆكرەك قەپىسىنىڭ نەپەس ئېلىش جەريانىدىكى كېڭىيىشى ۋە تارىيىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

قول-پۇت سۆڭەكلىرى (Bones of the Limbs)

• يۇقىرى بېلەك سۆڭىكى (Humerus, 肱骨)
  قولنىڭ يۇقىرى قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان بىردىنبىر ئۇزۇن سۆڭەك. ئۇ مۈرە بوغۇمى ۋە جەينەك بوغۇمىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىپ، قولنىڭ ھەرىكىتىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• بېلەك سۆڭىكى (Ulna, 尺骨)
  بىلەكنىڭ ئىچكى (چىمچاق بارماق تەرەپ) قىسمىغا جايلاشقان ئۇزۇن سۆڭەك. ئۇ جەينەك بوغۇمىنىڭ ئاساسلىق تىرەك قۇرۇلمىسى بولۇپ، بىلەكنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
• يان بېلەك سۆڭىكى (Radius, 桡骨)
  بىلەكنىڭ تاشقى (باش بارماق تەرەپ) قىسمىغا جايلاشقان ئۇزۇن سۆڭەك. ئۇ بېلەك سۆڭىكى بىلەن بىرلىشىپ، بىلەك ۋە كىچىك بىلەكنىڭ ئايلىنىش ھەرىكىتىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ.
• بېلەيزۈك سۆڭىكى (Carpal Bones, 腕骨)
  كىچىك بىلەك قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان سەككىز دانە كىچىك سۆڭەك. ئۇلار ئىككى قۇر تىزىلغان بولۇپ، بىلەك بوغۇمىنىڭ مۇرەككەپ ھەرىكىتىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ.
• ئالقان سۆڭىكى (Metacarpal Bones, 掌骨)
  ئالقاننى تەشكىل قىلىدىغان بەش دانە ئۇزۇن سۆڭەك. ئۇلار بېلەيزۈك سۆڭەكلىرى بىلەن بارماق سۆڭەكلىرىنى ئۆزئارا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدۇ.
• بارماق سۆڭىكى (Phalanges of the hand, 指骨)
  قول بارماقلىرىنى تەشكىل قىلىدىغان 14 دانە كىچىك سۆڭەك. باش بارماقتا ئىككى، قالغان تۆت بارماقتا ئۈچتىن سۆڭەك بار بولۇپ، نەرسىلەرنى تۇتۇش ۋە ئىنچىكە ھەرىكەتلەرنى ئورۇنداشتا مۇھىم.
• داس سۆڭىكى (Hip Bone, 髋骨)
  ئىككى دانە يوغان، تەرتىپسىز شەكىللىك سۆڭەكتىن تەركىب تاپقان بولۇپ، داس بوشلۇقىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى پۇتلارغا يەتكۈزۈش ۋە قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.
• يوتا سۆڭىكى (Femur, 股骨)
  ئادەم بەدىنىدىكى ئەڭ ئۇزۇن ۋە ئەڭ كۈچلۈك سۆڭەك بولۇپ، يوتىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇ داس بوغۇمى ۋە تىز بوغۇمىنى ھاسىل قىلىشقا قاتنىشىپ، تىك تۇرۇش ۋە مېڭىشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.
• لىپەك سۆڭىكى (Patella, 髌骨)
  تىز بوغۇمىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان كىچىك، ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك سۆڭەك. ئۇ تىز بوغۇمىنى قوغداش ۋە يوتا مۇسكۇلىنىڭ كۈچىنى ئاشۇرۇش فۇنكسىيەسىگە ئىگە.
• يان پاقالچاق سۆڭىكى (Fibula, 腓骨)
  پاقالچاقنىڭ تاشقى تەرىپىگە جايلاشقان ئىنچىكە ئۇزۇن سۆڭەك. ئۇ ئاساسلىقى پۇت ۋە ھوشۇق بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاشقا ياردەم بېرىدۇ.
• پاقالچەك سۆڭەك (Tibia, 胫骨)
  پاقالچاقنىڭ ئىچكى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرىدىغان ئاساسلىق سۆڭەك ھېسابلىنىدۇ. ئۇ تىز بوغۇمى ۋە ئوشۇق بوغۇمى ( ankle joint ) نى شەكىللەندۈرۈشكە قاتنىشىدۇ.
• تاپان ئارقا سۆڭەكلىرى (Tarsal Bones, 跗骨)
  ئوشۇقنى تەشكىل قىلىدىغان يەتتە دانە تەرتىپسىز شەكىللىك سۆڭەك. ئۇلار پۇتنىڭ ئېغىرلىق كۆتۈرۈش ۋە ھەرىكەتلىنىش فۇنكسىيەسىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• تاپان سۆڭىكى (Metatarsal Bones, 蹠骨)
  تاپان قىسمىنى تەشكىل قىلىدىغان بەش دانە ئۇزۇن سۆڭەك. ئۇلار تاپان ئارقا سۆڭەكلىرى بىلەن پۇت بارماق سۆڭەكلىرىنى تۇتاشتۇرۇپ، پۇت شەكلىنى شەكىللەندۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ.
• پۇت بارماق سۆڭىكى (Phalanges of the foot, 趾骨)
  پۇت بارماقلىرىنى تەشكىل قىلىدىغان 14 دانە كىچىك سۆڭەك. باش بارماقتا ئىككى، قالغان تۆت بارماقتا ئۈچتىن سۆڭەك بار بولۇپ، تەڭپۇڭلۇقنى ساقلاش ۋە مېڭىشقا ياردەم بېرىدۇ.

ئىنسان ئىسكىلىت سىستېمىسى پەقەت بەدەننىڭ تىرەك قۇرۇلمىسى بولۇپلا قالماي، بەلكى ھاياتلىق ھەرىكىتىنىڭ مۇھىم ئاساسى. سۆڭەكلەر مۇسكۇللار بىلەن بىرلىشىپ ھەرىكەتنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ، شۇنداقلا چوڭ مېڭە، يۈرەك، ئۆپكە قاتارلىق ھاياتىي مۇھىم ئەزالارنى تاشقى زەربىدىن ساقلايدۇ. بۇنىڭدىن سىرت، سۆڭەك يىلىكى قان ھۈجەيرىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىدىغان ئاساسلىق ئورۇن بولۇپ، بەدەننىڭ ئىممۇنىتېت سىستېمىسى ۋە قان ئايلىنىشى ئۈچۈن ھەمىشە يېڭى ھۈجەيرىلەر بىلەن تەمىنلەيدۇ.

سۆڭەلەر يەنە كالتسىي ۋە فوسفور قاتارلىق مۇھىم مىنېرال ماددىلارنىڭ زاپاس ئامبىرى ھېسابلىنىدۇ. بەدەن بۇ ماددىلارغا ئېھتىياجلىق بولغاندا، سۆڭەكلەردىن قويۇپ بېرىلىپ، قاندىكى مىنېرال ماددىلارنىڭ تەڭپۇڭلۇقىنى ساقلايدۇ. شۇڭلاشقا، ئىسكىلىت سىستېمىسىنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداش، يەنى مۇۋاپىق ئوزۇقلىنىش ۋە دائىملىق چېنىقىش ئارقىلىق سۆڭەك زىچلىقىنى ئاشۇرۇش، پۈتكۈل ئورگانىزىمنىڭ ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.