قول ئالقان تەرەپ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلار ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئىنسانلارنىڭ قولى، بولۇپمۇ ئالقان قىسمى، مۇرەككەپ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋا تورىدىن تەشكىل تاپقان بولۇپ، بۇ قۇرۇلما بىزنىڭ نازۇك ھەرىكەتلەرنى ئېلىپ بېرىشىمىزغا ۋە سەزگۈ ئىقتىدارىمىزغا كاپالەتلىك قىلىدۇ. قولنىڭ ئالقان يۈزىدىكى چوڭقۇر قاتلاملاردا ئورۇنلاشقان بۇ توقۇلمىلار، بارماقلارنىڭ ئېگىلىشى، كېرىلىشى ۋە تۇتۇش ھەرىكەتلىرىنى ماسلاشتۇرۇپ ئىشلەيدۇ. بۇ ماقالىدە قول ئالقان قىسمىنىڭ ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلىرى، يەنى قان تومۇر ئايلىنىش سىستېمىسى ۋە نېرۋا تورىنىڭ مۇسكۇللار بىلەن قانداق بىرىكىپ خىزمەت قىلىدىغانلىقى تەسۋىرلىنىدۇ.

تۆۋەندىكى مەزمۇندا تەمىنلەنگەن رەسىمگە ئاساسەن، قولنىڭ ئالقان تەرىپىدىكى مۇسكۇللار، ئارتېرىيەلەر ۋە نېرۋىلارنىڭ ئورنى ۋە ۋەزىپىسى بىر-بىرلەپ، تەرتىپلىك ھالدا تونۇشتۇرۇلىدۇ. بۇ بىلىملەر تىببىي ساھەدىكىلەر ئۈچۈنلا ئەمەس، بەلكى كىلىنىكىلىق تاشقى كېسەللىكلەر، نېرۋا كېسەللىكلىرى ۋە ئاناتومىيەگە قىزىقىدىغان ھەر بىر ئوقۇرمەن ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم پايدىلىنىش قىممىتىگە ئىگە.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

ئاناتومىيەلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلۇشى

1. قول ئالقان تەرەپ مۇسكۇل، قان تومۇر ۋە نېرۋىلار ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى (Anatomy of Palmar Muscles, Blood Vessels, and Nerves | 手掌面肌肉、血管和神经)
بۇ بۆلەك قول ئالقىنىنىڭ ئوتتۇرا ۋە چوڭقۇر قەۋىتىدىكى ئىنتايىن مۇرەككەپ قۇرۇلمىنى سىستېمىلىق كۆرسىتىپ بېرىدىغان بولۇپ، ئاساسلىقى قول بارماقلىرىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلغۇچى مۇسكۇل گۇرۇپپىلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ. بۇ يەردە كۆرسىتىلگەن ئارتېرىيە تورلىرى قولنىڭ ھەرقايسى توقۇلمىلىرىنى ئوكسىگېن ۋە ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەشتە ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ، شۇنىڭ بىلەن بىرگە ۋېنا قانلىرىنىڭ قايتىشىغىمۇ ئاساس سالىدۇ. نېرۋا تورلىرى بولسا مېڭىدىن كەلگەن بۇيرۇقلارنى مۇسكۇللارغا يەتكۈزۈپ، قولنىڭ سەزگۈ ۋە نازۇك ھەرىكەت ئىقتىدارىنى ئەمەلگە ئاشۇرىدۇ. بۇ ئاناتومىيەلىك كۆرۈنۈش قول ئوپېراتسىيەسى، جاراھەتنى تىكىش ۋە كىلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇشتا ئىنتايىن مۇھىم بولغان يەرلىك ئورۇن بەلگىلەش ئەھمىيىتىگە ئىگە.

2. بىلەك تەرەپ بىلەيزۈكنى پۈككۈچى مۇسكۇل (Flexor Carpi Ulnaris | 尺侧腕屈肌)
بۇ مۇسكۇل بىلەكنىڭ ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، بىلەيزۈك بوغۇمىنى پۈكۈش ۋە ئىچكە يىغىشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ يەنە بىلەك نېرۋىسىنى قوغداشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

3. بىلەك ئارتېرىيە (Ulnar Artery | 尺动脉)
بىلەك ئارتېرىيىسى قولنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئىككى چوڭ ئارتېرىيەنىڭ بىرى بولۇپ، قول ئالقىنىنىڭ ئىچكى قىسمىدىن ئۆتىدۇ. ئۇ ئالقان يۈزە يايى ۋە ئالقان چوڭقۇر يايىنى شەكىللەندۈرۈشكە قاتنىشىپ، بارماقلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

4. بىلەك نېرۋىسى (Ulnar Nerve | 尺神经)
بۇ نېرۋا قولنىڭ كىچىك بارمىقى ۋە نامسىز بارمىقىنىڭ بىر قىسمىنىڭ سەزگۈسىنى ھەمدە قولدىكى نۇرغۇن كىچىك مۇسكۇللارنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدۇ. ئۇ دائىم «كۈلكە سۆڭىكى» نېرۋىسى دەپمۇ ئاتىلىدۇ، چۈنكى ئۇ تىرناق قىسمىدا ئاسان زەخمىلىنىدۇ.

5. بىلەك نېرۋا يۈزە شېخى (Superficial Branch of Ulnar Nerve | 尺神经浅支)
بىلەك نېرۋىسىنىڭ بۇ شېخى ئاساسلىقى تېرە ئاستىغا يېقىن جايلاشقان بولۇپ، كىچىك بارماق ۋە نامسىز بارماقنىڭ تېرە سەزگۈسىگە مەسئۇل بولىدۇ. ئۇ يەنە ئالقاننىڭ ئىچكى قىسمىدىكى قىسقا مۇسكۇللارنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ.

6. ئالقان چوڭقۇر شېخى (Deep Palmar Branch | 掌深支)
بۇ ئادەتتە بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ ياكى نېرۋىسىنىڭ چوڭقۇر قاتلامغا كىرىدىغان شېخىنى كۆرسىتىدۇ. ئۇ قولنىڭ چوڭقۇر قىسمىدىكى مۇسكۇللار ۋە سۆڭەكلەر ئارىسىدىكى قۇرۇلمىلارغا يېتىپ بارىدۇ.

7. بىلەك نېرۋا چوڭقۇر شېخى (Deep Branch of Ulnar Nerve | 尺神经深支)
بۇ نېرۋا تارمىقى قولنىڭ چوڭقۇر قەۋىتىدىكى مۇسكۇللارنى، جۈملىدىن سۆڭەك ئارىلىق مۇسكۇللىرىنى ھەرىكەتلەندۈرۈشتە ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. ئەگەر بۇ نېرۋا زەخمىلەنسە، قولنىڭ ئىنچىكە تۇتۇش ئىقتىدارى ئېغىر دەرىجىدە تەسىرگە ئۇچرايدۇ.

8. چىمەلتەكنى ئالقانغا پۈكلىگۈچى مۇسكۇل (Opponens Digiti Minimi | 小指对掌肌)
بۇ مۇسكۇل كىچىك بارماقنى (چىمەلتەكنى) باش بارماق تەرەپكە قارىتىپ ھەرىكەتلەندۈرۈشكە ياردەم بېرىدۇ. بۇ ھەرىكەت ئالقاننى ئويمانلاشتۇرۇش ۋە نەرسىلەرنى تۇتۇشتا ئىنتايىن مۇھىم.

9. چىمەلتەكنى كەرگۈچى مۇسكۇل (Abductor Digiti Minimi | 小指展肌)
بۇ مۇسكۇل قولنىڭ ئەڭ چېتىگە جايلاشقان بولۇپ، كىچىك بارماقنى باشقا بارماقلاردىن يىراقلاشتۇرۇش (كېرىش) ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. ئۇ كىچىك بارماقنىڭ ئەركىن ھەرىكەت قىلىشى ئۈچۈن زۆرۈر.

10. چىمەلتەكنى پۈككۈچى قىسقا مۇسكۇل (Flexor Digiti Minimi Brevis | 小指短屈肌)
بۇ مۇسكۇل كىچىك بارماقنىڭ ئاساسىي بوغۇمىنى پۈكۈشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇ چىمەلتەك توپچىسىدىكى مۇھىم مۇسكۇللارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.

11. ئالقان مەركىزى ئارتېرىيە (Palmar Metacarpal Arteries / Princeps Pollicis | 掌心动脉)
بۇ ئارتېرىيەلەر ئالقاننىڭ چوڭقۇر يايىدىن ئايرىلىپ چىقىپ، بارماق سۆڭەكلىرى ئارىسىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇلار قولنىڭ ئوتتۇرا قىسمىدىكى توقۇلمىلارنىڭ ئوزۇقلىنىشىدا مۇھىم ئورۇندا تۇرىدۇ.

12. سۆڭەك ئارا ئالقان تەرەپ مۇسكۇل (Palmar Interossei | 骨间掌侧肌)
بۇ مۇسكۇللار بارماق سۆڭەكلىرىنىڭ ئارىسىغا جايلاشقان بولۇپ، بارماقلارنى بىر-بىرىگە يېقىنلاشتۇرۇش (يىغىش) رولىنى ئوينايدۇ. ئۇلار يەنە بارماق بوغۇملىرىنىڭ پۈكۈلۈشىگىمۇ ياردەم بېرىدۇ.

13. سازاڭسىمان مۇسكۇل (Lumbricals | 蚓状肌)
بۇ ئىنتايىن ئۆزگىچە كىچىك مۇسكۇللار بولۇپ، پەيلەردىن باشلىنىپ بارماقلارغا تۇتىشىدۇ. ئۇلار بارماقنىڭ تۈۋى بوغۇمىنى پۈكۈپ، ئۇچى بوغۇملىرىنى تۈزلەشكە ياردەم بېرىدۇ (مەسىلەن، قەلەم تۇتۇش ھالىتى).

14. قول بارماق پەي تالا غىلىپى (Fibrous Flexor Sheath of Finger | 手指腱纤维鞘)
بۇ غىلىپ بارماق سۆڭەكلىرىنىڭ ئۈستىدە بولۇپ، پۈككۈچى پەيلەرنى سۆڭەككە چاپلاپ تۇرىدىغان تونېل ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ پەيلەرنىڭ جايىدىن چىقىپ كەتمەسلىكىنى ۋە سىلىق ھەرىكەت قىلىشىنى قوغدايدۇ.

15. پەي تۇتقۇچى (Vincula Tendinum | 腱纽)
بۇلار پەيلەرنى سۆڭەك ۋە بوغۇم خالتىلىرىغا تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان كىچىك تالالىق بەلۋاغلاردۇر. ئۇلار يەنە پەي ئىچىگە قان تومۇرلارنى يەتكۈزۈپ، پەينىڭ ئوزۇقلىنىشىغا ياردەم بېرىدۇ.

16. قول بارماقنى پۈككۈچى چوڭقۇر مۇسكۇل پەيى (Tendon of Flexor Digitorum Profundus | 指深屈肌腱)
بۇ پەيلەر بارماقلارنىڭ ئەڭ ئۇچىدىكى بوغۇملارغىچە يېتىپ بېرىپ، بارماق ئۇچىنى پۈكۈش ئىقتىدارىغا ئىگە. ئۇلار يۈزە پۈككۈچى پەينىڭ ئارىسىدىن تېشىپ ئۆتىدۇ.

17. قول بارماقنى پۈككۈچى يۈزە مۇسكۇل پەيى (Tendon of Flexor Digitorum Superficialis | 指浅屈肌腱)
بۇ پەيلەر بارماقنىڭ ئوتتۇرا بوغۇمىغا تۇتىشىدىغان بولۇپ، بارماقنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى پۈكۈشكە مەسئۇل. ئۇ چوڭقۇر پەينى ئوراپ تۇرىدىغان قۇرۇلمىغا ئىگە.

18. باشبارماقنى پۈككۈچى ئۇزۇن مۇسكۇل پەيى (Tendon of Flexor Pollicis Longus | 拇长屈肌腱)
بۇ پەي باش بارماقنىڭ ئەڭ ئۇچىغىچە بېرىپ، باش بارماقنىڭ ھەر ئىككى بوغۇمىنى كۈچلۈك پۈكۈش رولىنى ئوينايدۇ. ئۇ باش بارماقنىڭ تۇتۇش كۈچى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

19. سۆڭەكلەر ئارا دۈمبە تەرەپ مۇسكۇل (Dorsal Interossei | 骨间背侧肌)
گەرچە ئىسمى دۈمبە تەرەپ بولسىمۇ، ئالقان تەرەپتىنمۇ كۆرۈنۈشى مۇمكىن؛ بۇ مۇسكۇللار بارماقلارنى كېرىش (بىر-بىرىدىن ئايرىش) ۋەزىپىسىنى ئۆتەيدۇ. ئۇلارنىڭ سانى تۆت دانە بولۇپ، قولنىڭ نازۇك ھەرىكەتلىرىدە ئاساسلىق رول ئوينايدۇ.

20. باشبارماقنى يىغقۇچى مۇسكۇل (Adductor Pollicis | 拇收肌)
بۇ چوڭ ئۈچبۇلۇڭسىمان مۇسكۇل باش بارماقنى ئالقاننىڭ مەركىزىگە قاراپ تارتىدۇ. ئۇ نەرسىلەرنى چىڭ تۇتۇش ۋە باش بارماقنىڭ كۈچىنى ئاشۇرۇشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ.

21. باشبارماقنى پۈككۈچى قىسقا مۇسكۇل (Flexor Pollicis Brevis | 拇短屈肌)
بۇ مۇسكۇل باش بارماقنىڭ تۈۋى قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، باش بارماقنىڭ ئاساسىي بوغۇمىنى پۈكۈشكە ياردەم بېرىدۇ. ئۇ «باش بارماق توپچىسى»نى تەشكىل قىلغۇچى مۇسكۇللارنىڭ بىرى.

22. باشبارماقنى كەرگۈچى قىسقا مۇسكۇل (Abductor Pollicis Brevis | 拇短展肌)
بۇ مۇسكۇل باش بارماقنى ئالقان تەكشىلىكىدىن يۇقىرىغا كۆتۈرۈش ياكى سىртка كېرىش ھەرىكىتىنى قىلىدۇ. ئۇ باش بارماقنىڭ جانلىق ھەرىكىتى ئۈچۈن زۆرۈر.

23. ئالقان چوڭقۇر يايى (Deep Palmar Arch | 掌深弓)
بۇ ئارتېرىيە يايى ئاساسلىقى يان بىلەك ئارتېرىيىسىدىن شەكىللىنىپ، بىلەك ئارتېرىيىسىنىڭ چوڭقۇر شېخى بىلەن تۇتىشىدۇ. ئۇ قولنىڭ چوڭقۇر قەۋىتىدىكى توقۇلمىلارنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قان تومۇر تورىدۇر.

24. باشبارماقنى ئالقانغا پۈكلىگۈچى مۇسكۇل (Opponens Pollicis | 拇对掌肌)
بۇ مۇسكۇل باش بارماقنى باشقا بارماقلارغا ئۇدۇل كەلتۈرۈش (قارشى قويۇش) ھەرىكىتىنى قىلىدۇ. بۇ ئىنسان قولىنىڭ ئەڭ مۇھىم ئىقتىدارلىرىنىڭ بىرى بولۇپ، نەرسىلەرنى تۇتۇشقا ئىمكانىيەت يارىتىدۇ.

25. ئوتتۇرا نېرۋا (Median Nerve | 正中神经)
ئوتتۇرا نېرۋا بىلەيزۈك تونېلى ئارقىلىق قولغا كىرىدۇ ۋە باش بارماق، كۆرسەتكۈچ بارماق، ئوتتۇرا بارماقلارنىڭ سەزگۈسى ۋە ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدۇ. بۇ نېرۋا قىسىلىپ قالسا «بىلەيزۈك تونېلى يىغىندا كېسەللىكى» كېلىپ چىقىدۇ.

26. يان بىلەك تەرەپ بىلەيزۈكنى پۈككۈچى مۇسكۇل پەيى (Tendon of Flexor Carpi Radialis | 桡侧腕屈肌腱)
بۇ پەي بىلەكنىڭ يان (باش بارماق) تەرىپىدە بولۇپ، بىلەيزۈكنى پۈكۈش ۋە سىртка ئاغدۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ. ئۇ بىلەيزۈك قىسمىدىكى مۇھىم بەلگە خاراكتېرلىك قۇرۇلمىدۇر.

27. يان بىلەك ئارتېرىيىسى (Radial Artery | 桡动脉)
بىلەكنىڭ يان تەرىپىدىن ئۆتىدىغان بۇ ئارتېرىيە ئادەتتە تومۇر تۇتۇپ دىئاگنوز قويۇشتا ئىشلىتىلىدۇ. ئۇ قول ئالقىنىنىڭ چوڭقۇر يايىنى شەكىللەندۈرۈپ، باش بارماق ۋە كۆرسەتكۈچ بارماقنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.

قول ئاناتومىيەسىنىڭ كىلىنىكىلىق ۋە فۇنكسىيەلىك ئەھمىيىتى

قول ئالقان قىسمىنىڭ ئاناتومىيەلىك تۈزۈلۈشى ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ مۇرەككەپ ۋە نازۇك قۇرۇلمىلارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ. يۇقىرىقى رەسىمدە كۆرسىتىلگەندەك، كۆپ قەۋەتلىك مۇسكۇللار، مۇرەككەپ قان تومۇر تورلىرى ۋە زىچ تارقالغان نېرۋىلار بىر-بىرى بىلەن گىرەلىشىپ كەتكەن. بولۇپمۇ «ئالقان چوڭقۇر يايى» ۋە «ئالقان يۈزە يايى» دىن ئىبارەت ئىككى قان ئايلىنىش سىستېمىسى قولنىڭ ھەر قانداق ئەھۋالدا قان بىلەن تەمىنلىنىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ. بۇ تۈزۈلۈش قولىمىزنىڭ ئۇزۇن ۋاقىت بېسىم ئاستىدا تۇرغاندىمۇ جانسىزلىنىپ قالماسلىقىنىڭ سىرىدۇر.

نېرۋا سىستېمىسى جەھەتتە، ئوتتۇرا نېرۋا ۋە بىلەك نېرۋىسىنىڭ (尺神经) ھەمكارلىشىشى قولنىڭ سەزگۈ ۋە ھەرىكەت ئىقتىدارىنى مۇكەممەللەشتۈرىدۇ.

• ئوتتۇرا نېرۋا: ئاساسلىقى باش بارماق، كۆرسەتكۈچ بارماق ۋە ئوتتۇرا بارماقنىڭ نازۇك خىزمەتلىرىگە مەسئۇل.
• بىلەك نېرۋىسى: قولنىڭ كۈچى، بولۇپمۇ نەرسىلەرنى چىڭ تۇتۇش ۋە كىچىك بارماق تەرەپتىكى ھەرىكەتلەرگە مەسئۇل. بۇ ئىككى نېرۋىنىڭ ھەر قانداق بىرى زەخمىلەنسە، قولنىڭ ئىقتىدارىدا ئېغىر دەرىجىدە توسالغۇ پەيدا بولىدۇ (مەسىلەن: «پەنجىسىمان قول» یاكى «مايمۇن قول» ئالامەتلىرى).

مۇسكۇللارنىڭ ئورۇنلىشىشىمۇ ئىنتايىن ئىلمىي بولۇپ، «سازاڭسىمان مۇسكۇل» (Lumbricals) ۋە «سۆڭەك ئارا مۇسكۇللار» (Interossei) پەقەت بارماقلارنى ئېچىپ-يىغىپلا قالماستىن، بەلكى بوغۇملارنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ. بولۇپمۇ باش بارماق توپچىسىدىكى مۇسكۇللار (Thenar muscles) ئىنسانلارنىڭ قورال ئىشلىتىش ۋە يېزىق يېزىش قاتارلىق مۇرەككەپ پائالىيەتلەرنى قىلىشىدىكى ئاساسىي ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچتۇر.

كىلىنىكىدا، بۇ ئاناتومىيەلىك بىلىملەر قول ئوپېراتسىيەسى، سۇنۇقنى تېڭىش ۋە نېرۋا ئەسلىگە كەلتۈرۈش داۋالاشلىرىدا ئىنتايىن مۇھىم. مەسىلەن، ئالقان تەرەپتىن ئوپېراتسىيە قىلغاندا، دوختۇرلار چوقۇم «ھەرام رايون» دەپ ئاتىلىدىغان ئوتتۇرا نېرۋىنىڭ شاخلىرى جايلاشقان رايونلارغا ئالاھىدە دىققەت قىلىشى كېرەك. شۇنداقلا، پەي ياللۇغى ياكى «تەتكەك بارماق» (Trigger finger) قاتارلىق كېسەللىكلەر دەل مۇشۇ پەي غىلىپلىرى (Fibrous Flexor Sheath) نىڭ ياللۇغلىنىشىدىن كېلىپ چىقىدۇ.

خۇلاسىلىگەندە، قولنىڭ ئالقان قىسمىدىكى بۇ مۇرەككەپ قۇرۇلما تەبىئەتنىڭ بىر مۆجىزىسى بولۇپ، ھەر بىر مۇسكۇل، ھەر بىر قان تومۇر ۋە نېرۋا ئۆز ئورنىدا مۇھىم ۋەزىپىنى ئۆتەيدۇ. بۇ قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش، قولىمىزنى ئاسراش ۋە يۈز بەرگەن جارائەتلەرنى توغرا بىر تەرەپ قىلىش ئۈچۈن ئىلمىي ئاساس بىلەن تەمىنلەيدۇ.