راك ۋە ئۆسمىنىڭ پەرقى

راك ۋە ئۆسمىنىڭ پەرقى: ھەر قانداق ئۆسمە راكمۇ؟

«ئۆسمە» ۋە «راك» دېگەن سۆزلەرنى ئاڭلىغاندا كۆپچىلىكنىڭ كۆڭلىگە دەرھال بىر خىل قورقۇنچ كېلىدۇ. ئەمما بۇ ئىككى ئۇقۇم پۈتۈنلەي ئوخشاش ئەمەس. ھەممە ئۆسمە راك بولۇۋەرمەيدۇ، لېكىن بارلىق راكلار ئۆسمىدىن باشلىنىدۇ. بۇ ماقالىدە بۇ ئىككى ئۇقۇمنىڭ مەنىسىنى ۋە ئاساسلىق پەرقىنى تەپسىلىي چۈشەندۈرۈپ ئۆتىمىز.

ئۆسمە دېگەن نېمە؟

ئىنسان بەدىنى مىلياردلىغان ھۈجەيرىلەردىن تەركىب تاپقان بولۇپ، بۇ ھۈجەيرىلەر تەبىئىي قانۇنىيەت بويىچە ئۆسۈپ، بۆلۈنۈپ، ئۆز ۋەزىپىسىنى ئورۇنداپ، ئاخىرىدا قېرىپ ئۆلىدۇ. ئۆسمە دېگىنىمىز، بەزى ھۈجەيرىلەرنىڭ بۇ كونتروللۇقتىن چىقىپ، نورمالسىز ۋە توختاۋسىز دەرىجىدە كۆپىيىشىدىن شەكىللەنگەن توقۇلما دۆۋىسىنى كۆرسىتىدۇ. يەنى، كونا ھۈجەيرىلەر ۋاقتىدا ئۆلمەي، يېڭى ھۈجەيرىلەر ھەددىدىن زىيادە كۆپەيگەندە، بۇ ئارتۇقچە ھۈجەيرىلەر يىغىلىپ ئۆسمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۆسمىنى ئىككى چوڭ تۈرگە ئايرىشقا بولىدۇ:

• ياخشى سۈپەتلىك ئۆسمە (Benign Tumor): بۇ تۈردىكى ئۆسمىلەر راك ھۈجەيرىسى ئەمەس. ئۇلارنىڭ ئۆسۈشى ئاستا بولۇپ، ئەتراپىدىكى توقۇلمىلارغا چېقىلمايدۇ ۋە بەدەننىڭ باشقا جايلىرىغا تارقالمايدۇ. گەرچە ھاياتقا بىۋاسىتە خەۋپ ئېلىپ كەلمىسىمۇ، چوڭىيىپ كەتسە يېنىدىكى ئەزالارنى قىسىپ، بىر قىسىم كېسەللىك ئالامەتلىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.
• يامان سۈپەتلىك ئۆسمە (Malignant Tumor): بۇ دەل كىشىلەر ئادەتتە «راك» دەپ ئاتايدىغان ئۆسمىدۇر. ئۇنىڭ ئۆسۈش سۈرئىتى تېز بولۇپ، ئەتراپىدىكى ساغلام توقۇلمىلارنى يەپ، ئۇلارنىڭ ئىچىگە بېسىپ كىرىدۇ.

ئۇيغۇرچە ئىسىم : ئۆسمە
ئىنگىلىزچە ئىسىم : Tumor
تۈركچە ئىسىم : Tümör
خەنزۇچە ئىسىم : 肿瘤

راك دېگەن نېمە؟

راك بولسا خەتەرلىك ئۆسمىنى كۆرسىتىدىغان ئومۇمىي ئاتالغۇ. ئۇنىڭ ئەڭ قورقۇنچلۇق ئالاھىدىلىكى شۇكى، راك ھۈجەيرىلىرى ئەسلى ئورنىدىن ئايرىلىپ، قان تومۇر ياكى لىمفا سىستېمىسى ئارقىلىق بەدەننىڭ باشقا، يىراق جايلىرىغا كۆچۈپ بېرىپ، يېڭى ئۆسمىلەرنى ھاسىل قىلالايدۇ. بۇ جەريان «تارقىلىش» (metastasis) دەپ ئاتىلىدۇ، بەزى خەلق تىلىدا چاچراش دەپمۇ ئاتايدۇ. راك تارقالغاندا ئۇنى داۋالاش تېخىمۇ قىيىنلىشىدۇ.

راك كېسىلى بەدەندىكى راكنى كونترول قىلىدىغان گېننىڭ ئۆزگىرىشى، ياكى ئىشلىمەسلىكى سەۋەپتىن كېلىپ چىقىدىغان كېسەللىك بولۇپ، بۇ ئۆزگىرىشلەر ھۈجەيرىلەرنىڭ نورمال ئۆسۈش ۋە بۆلۈنۈش جەريانىنى كونترول قىلالمايدىغان ھالەتكە كەلتۈرۈپ قويىدۇ. راكنىڭ پەيدا بولۇشىغا مۇھىت، تۇرمۇش ئادىتى، ئىرسىيەت ۋە روھىي بېسىم قاتارلىق نۇرغۇن ئامىللار تەسىر كۆرسىتىدۇ.

ئۇيغۇرچە ئىسىم : راك
ئىنگىلىزچە ئىسىم : Cancer
تۈركچە ئىسىم : Kanser
خەنزۇچە ئىسىم : 癌症

ئاساسلىق پەرقى

راك ۋە ئۆسمىنىڭ پەيدا بولۇشىغا سەۋەب بولىدىغان خەۋپلىك ئامىللار

گەرچە ئۆسمىنىڭ پەيدا بولۇشىنىڭ ئېنىق سەۋەبى ھәр دائىم ئايدىڭ بولمىسىمۇ، تەتقىقاتلار بىر قىسىم ئامىللارنىڭ راك كېسىلىگە گىرىپتار بولۇش خەۋپىنى ئاشۇرۇۋېتىدىغانلىقىنى ئىسپاتلىدى. بۇ ئامىللار تۆۋەندىكىلەرنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ:

• تۇرمۇش ئادىتى: تاماكا چېكىش، ھاراق ئىچىش، ساغلام بولمىغان يېمەك-ئىچمەك (مايلىق، قورۇلغان، پىششىقلاپ ئىشلەنگەن يېمەكلىكلەرنى كۆپ ئىستېمال قىلىش) ۋە ھەرىكەتنىڭ ئاز بولۇشى قاتارلىقلار راكنىڭ مۇھىم سەۋەبچىلىرى ھېسابلىنىدۇ.
• ئىرسىيەت ئامىللىرى: بەزى راك تۈرلىرى ئائىلە بويىچە ئىرسىيەت قالىدۇ. ئەگەر ئائىلىڭىزدە راك كېسىلى تارىخى بار بولسا، سىزنىڭ بۇ كېسەلگە گىرىپتار بولۇش خەۋپىڭىز باشقىلارغا قارىغاندا يۇقىرى بولۇشى مۇمكىن.
• مۇھىت ئامىللىرى: ئۇلترابىنەپشە نۇرى، رادىئاتسىيە، ھاۋانىڭ بۇلغىنىشى ۋە بىر قىسىم خىمىيەلىك ماددىلار (مەسىلەن، ئاسبېستوس) بىلەن ئۇزۇن مۇددەت ئۇچرىشىش ھۈجەyrىلەرنىڭ نورمالسىز ئۆزگىرىشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.
• يۇقۇملىنىش: بەزى ۋىرۇس ۋە باكتېرىيەلەر راك كېسىلىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. مەسىلەن، ئادەم پاپىللوما ۋىرۇسى (HPV) بالىياتقۇ بوينى راكىنى، جىگەر ياللۇغى B ۋە C ۋىرۇسى جىگەر راكىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىش خەۋپىگە ئىگە.

ئۆسمىنى قانداق بالدۇر بايقاش كېرەك؟ (دىئاگنوز ۋە تەكشۈرۈش)

ئۆسمىنىڭ خەتەرلىك ياكى خەتەرسىز ئىكەنلىكىنى ئادەتتىكى كۆز بىلەن پەرقلەندۈرگىلى بولمايدۇ. شۇڭا، دوختۇرلار تۆۋەندىكىدەك ئۇسۇللار ئارقىلىق ئېنىق دىئاگنوز قويىدۇ:

• تەسۋىر تەكشۈرۈشلىرى: كومپيۇتېرلىق توموگرافىيە (CT)، ماگنىتلىق رېزونانس (MRI)، ئۇلтра ئاۋاز دولقۇنى (B تەكشۈرۈش) ۋە رېنتىگېن قاتارلىق تېخنىكىلار ئارقىلىق ئۆسمىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكى، ئورنى ۋە ئەتراپىدىكى توقۇلمىلار بىلەن بولغان مۇناسىۋىتىنى كۆرگىلى بولىدۇ.
• پارچە ئېلىپ تەكشۈرۈش / ئەۋرىشكە (Biopsy): بۇ ئۆسمىنىڭ خاراكتېرىنى ئېنىقلاشتىكى «ئالتۇن ئۆلچەم» ھېسابلىنىدۇ. دوختۇر ئۆسمە توقۇلمىسىدىن ئازراق ئەۋرىشكە ئېلىپ، مىكروسكوپ ئاستىدا تەكشۈرۈش ئارقىلىق ئۇنىڭ خەتەرلىك ياكى خەتەرسىز ئىكەنلىكىگە، يەنى راك ھۈجەيرىسى بار-يوقلۇقىغا ھۆكۈم قىلىدۇ.

كۆپ ئۇچرايدىغان ئاگاھلاندۇرۇش ئالامەتلىرى

بەدەندە ئۆسمە پەيدا بولغاندا، ئۇنىڭ ئورنى ۋە تۈرىگە قاراپ ئوخشىمىغان ئالامەتلەر كۆرۈلۈشى مۇمكىن. ئەگەر تۆۋەندىكىدەك ئالامەتلەر سەۋەبسىز ھالدا ئۇزۇن مۇددەت داۋاملاشسا، دەرھال دوختۇرغا كۆرۈنۈش كېرەك:

• سەۋەبسىز پەيدا بولغان دۆۋە ياكى ئىششىق.
• چۈشەندۈرگىلى بولمايدىغان ئورۇقلاش ياكى سەمىرىش.
• داۋاملىق ھارغىنلىق ھېس قىلىش.
• تېرىدىكى ئۆزگىرىشلەر (مەسىلەن، يېڭىدىن چىققان ياكى رەڭگى، شەكلى ئۆزگەرگەن خال).
• ئاسان ساقايمىغان يارا.
• چوڭ-كىچىك تەرەت ئادىتىدىكى ئۆزگىرىش.
• غەيرىي نورمال قاناش ياكى سۇيۇقلۇق ئاجرىلىپ چىقىش.

بۇ ئالامەتلەرنىڭ بولۇشى سىزدە چوقۇم راك بار دېگەنلىك ئەمەس، ئەمما بالدۇر تەكشۈرتۈش ھەر قانداق كېسەللىكنى ۋاقتىدا بايقاش ۋە داۋالاشنىڭ ئاچقۇچىدۇر.

ھەر قانداق ئۆسمە دەرھال راك دېگەنلىك ئەمەس. لېكىن، بەدەندە قانداقلا بىر ئۆسۈندە ياكى نورمالسىزلىق سېزىلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، ئۇنىڭ خاراكتېرىنى ئېنىقلاش ۋە كېرەكلىك داۋالاشنى ئېلىپ بېرىش ئىنتايىن مۇھىم.