تىك پاسىل ئوڭ تەرەپ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

تىك پاسىل (Mediastinum) كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ ئوتتۇرا قىسمىغا جايلاشقان بولۇپ، ئىككى تەرەپتىكى ئۆپكە بوشلۇقىنىڭ ئارىلىقىدىكى مۇھىم ئەزالار توپلىمىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ بوشلۇقتا يۈرەك، چوڭ قان تومۇرلار، قىزىلئۆڭگەچ، نەپەس يولى ۋە مۇھىم نېرۋا سىستېمىلىرى جايلاشقان. تىك پاسىلنىڭ ئوڭ تەرەپتىن كۆرۈنۈشى  ئاناتومىيىلىك جەھەتتىن ئىنتايىن مۇرەككەپ بولۇپ، بولۇپمۇ ۋىنا سىستېمىسى (كۆك قان تومۇرلار) ۋە نېرۋا تۈگۈنلىرىنىڭ ئورۇنلىشىشى جەھەتتە سول تەرەپتىن پەرقلەندۈرۈش ئالاھىدىلىكىگە ئىگە.

بۇ ماقالىدە بىز تىك پاسىل ئوڭ تەرىپىدىكى مۇھىم ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى، جۈملىدىن قان ئايلىنىش سىستېمىسى، نېرۋا تورى ۋە لىمفا سىستېمىسىنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. تىببىي ساھەدىكىلەر ۋە ئاناتومىيە ھەۋەسكارلىرى ئۈچۈن بۇ قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش، كۆكرەك ئوپېراتسىيىسى ۋە كېسەللىك دىئاگنوزى قويۇشتا ھەل قىلغۇچ ئەھمىيەتكە ئىگە. تۆۋەندىكى مەزمۇنلاردا رەسىمدىكى ھەربىر بەلگە تەپسىلىي شەرھلىنىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تىك پاسىل ئوڭ تەرىپى (Right Mediastinum / 纵隔右侧)

تىك پاسىلنىڭ ئوڭ تەرىپى كۆكرەك بوشلۇقىدىكى «كۆك تەرەپ» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، سەۋەبى بۇ يەردە يۇقارىقى ۋە تۆۋەنكى كاۋاك ۋىنالار ھەمدە تاق ۋىنا (Azygos vein) قاتارلىق چوڭ ۋىنا سىستېمىلىرى ئاساسلىق ئورۇننى ئىگىلەيدۇ. بۇ بۆلەك ئارقىلىق ئوڭ ئۆپكە يىلتىزى، دىئافراگما نېرۋىسى ۋە ئاداشقان نېرۋىنىڭ يۈرۈشۈش يۆنىلىشىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ، شۇنداقلا ئۇ يۈرەك ۋە ئۆپكە ئارىسىدىكى مۇھىم ئالاقە يولى ھېسابلىنىدۇ. بۇ قىسىمنىڭ ئاناتومىيىسىنى پىششىق بىلىش كۆكرەك ئوپېراتسىيىلىرىدە ھاياتلىققا خەۋپ يەتكۈزىدىغان چوڭ قان تومۇرلارنى زەخىملەندۈرۈشتىن ساقلىنىشتا ئىنتايىن مۇھىمدۇر.

رەسىمدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي ئىزاھاتى:

1. بويۇن ئىچكى ۋىناسى (Internal Jugular Vein، 颈内静脉)
   بۇ ۋىنا مېڭە ۋە يۈز قىسمىدىكى قانلارنى يىغىپ يۈرەككە قايتۇرىدىغان چوڭ تومۇر بولۇپ، بوينىنىڭ ئىككى تەرىپىدىن تۆۋەنگە چۈشىدۇ. ئۇ ئوقۇرەك ئاستى ۋىناسى بىلەن قوشۇلۇپ باش-بىلەك ۋىناسىنى ھاسىل قىلىدۇ.
2. ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيىسى (Subclavian Artery، 锁骨下动脉)
   بۇ ئارتېرىيە قول ۋە مۈرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق قان تومۇر بولۇپ، ئوقۇرەك سۆڭىكىنىڭ ئاستىدىن ئۆتىدۇ. ئۇ يەنە مېڭىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئومۇرتقا ئارتېرىيىسى قاتارلىق مۇھىم شاخلارنى چىقىرىدۇ.
3. ئوقۇرەك ئاستى ۋىناسى (Subclavian Vein، 锁骨下静脉)
   يۇقىرىقى مۈچىلەردىن (قولدىن) قايتقان قاننى يىغىدىغان چوڭ ۋىنا بولۇپ، ئوقۇرەكنىڭ ئاستىدا جايلاشقان. ئۇ بويۇن ئىچكى ۋىناسى بىلەن قوشۇلۇپ يۇقىرىقى كاۋاك ۋىناسىغا قاراپ ماڭىدۇ.
4. يۇقارىقى كاۋاك ۋىناسى (Superior Vena Cava، 上腔静脉)
   بەدەننىڭ ئۈستىنكى قىسمىدىكى (باش، بويۇن، قول ۋە كۆكرەك) بارلىق كىرەكسىز قانلارنى يىغىپ يۈرەكنىڭ ئوڭ دەرىچىسىگە قۇيىدىغان ئەڭ چوڭ ۋىنا تومۇرىدۇر. ئۇ تىك پاسىل ئوڭ تەرىپىدىكى ئەڭ گەۋدىلىك تومۇرلارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.
5. يۈرەك قېپى دىئافراگما ئارتېرىيىسى (Pericardiacophrenic Artery، 心包膈动脉)
   بۇ ئىنچىكە ئارتېرىيە دىئافراگما نېرۋىسى بىلەن بىللە يۈرۈپ، يۈرەك قېپى ۋە دىئافراگمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ كۆكرەك ئىچكى ئارتېرىيىسىدىن ئايرىلىپ چىقىدۇ.
6. دىئافراگما نېرۋىسى (Phrenic Nerve، 膈神经)
   بويۇن چىگىشىدىن چىقىدىغان مۇھىم نېرۋا بولۇپ، دىئافراگمىنىڭ ھەرىكىتىنى (نەپەس ئېلىشنى) كونترول قىلىدۇ. ئۇ يۈرەك قېپىنىڭ يېنىدىن تىك تۆۋەنگە قاراپ مېڭىپ دىئافراگمىغا يېتىپ بارىدۇ.
7. ئوڭ ئۆپكە ئارتېرىيىسى (Right Pulmonary Artery، 右肺动脉)
   يۈرەكنىڭ ئوڭ قېرىنچىسىدىن چىققان، ئوكسىگېنسىز قاننى ئوڭ ئۆپكىگە ئېلىپ بارىدىغان تومۇر. ئۇ يۇقىرىقى كاۋاك ۋىنانىڭ ئارقا تەرىپىدىن ئۆتۈپ ئۆپكە دەرۋازىسىغا كىرىدۇ.
8. كانايچە – ئۆپكە دەرۋازىسى لىمفا تۈگۈنى (Bronchopulmonary (Hilar) Lymph Nodes، 支气管肺门淋巴结)
   بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى ئۆپكە دەرۋازىسىغا جايلاشقان بولۇپ، ئۆپكىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقلىرىنى سۈزۈش رولىنى ئوينايدۇ. ئۆپكە ياللۇغى ياكى ئۆسمە كېسەللىكلىرىدە بۇ تۈگۈنلەرنىڭ چوڭىيىشى كلىنىكىدا مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.
9. يۈرەك قېپى (Pericardium، 心包)
   يۈرەكنى ئوراپ تۇرىدىغان قوش قەۋەتلىك پىلاستىنكاسىمان خالتا بولۇپ، يۈرەكنى قوغداش ۋە سىلىقلاش رولىنى ئوينايدۇ. رەسىمدە يۈرەك قېپىنىڭ ئوڭ تەرەپ يۈزى كۆرسىتىلگەن.
10. ئوڭ ئۆپكە ۋىناسى (Right Pulmonary Vein، 右肺静脉)
    ئۆپكىدە ئوكسىگېنلانغان ساپ قاننى يۈرەكنىڭ سول دەرىچىسىگە قايتۇرىدىغان تومۇرلار. ئادەتتە يۇقىرىقى ۋە تۆۋەنكى دەپ ئىككى شاخ بولۇپ، ئۆپكە دەرۋازىسىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلىشىدۇ.
11. قىزىلئۆڭگەچ (Esophagus، 食管)
    يۇتقۇنچاق بىلەن ئاشقازاننى تۇتاشتۇرىدىغان مۇسكۇللۇق نەيچە بولۇپ، تىك پاسىلنىڭ ئارقا قىسمىدا جايلاشقان. ئۇ كانايچە ۋە يۈرەكنىڭ ئارقا تەرىپىدىن تۆۋەنگە قاراپ ماڭىدۇ.
12. دىئافراگما (Diaphragm، 膈)
    كۆكرەك بوشلۇقى بىلەن قورساق بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدىغان گۈمبەزسىمان مۇسكۇل بولۇپ، نەپەس ئېلىش ھەرىكىتىدىكى ئەڭ ئاساسلىق ھەرىكەتلەندۈرگۈچ كۈچ ھېسابلىنىدۇ.
13. بىلەك چىگىشى (Brachial Plexus، 臂丛)
    بويۇن ۋە كۆكرەك ئومۇرتقا نېرۋىلىرىدىن شەكىللەنگەن نېرۋا تورى بولۇپ، قول ۋە مۈرىنىڭ ھەرىكىتى ۋە سېزىمنى كونترول قىلىدۇ. ئۇ ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيىسىنىڭ يېنىدا ئورۇنلاشقان.
14. سىمپاتىك غول (Sympathetic Trunk، 交感干)
    ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئىككى يېنىدا زەنجىرسىمان تىزىلغان نېرۋا تۈگۈنلىرى بولۇپ، ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى. ئۇ ئىچكى ئەزالارنىڭ ئىقتىدارىنى تەڭشەشتە رول ئوينايدۇ.
15. ئوڭ ئاداشقان نېرۋا (Right Vagus Nerve، 右迷走神经)
    مېڭىدىن چىقىپ كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى پاراسىمپاتىك نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدىغان ئەڭ ئۇزۇن نېرۋا. ئۇ كانايچە ۋە قىزىلئۆڭگەچنىڭ يېنىدىن ئۆتۈپ، يۈرەك ۋە ئاشقازان-ئۈچەي ئىقتىدارىنى تەڭشەيدۇ.
16. قاتناش شېخى (Rami Communicantes، 交通支)
    ئومۇرتقا نېرۋىلىرى بىلەن سىمپاتىك غولنى تۇتاشتۇرىدىغان كىچىك نېرۋا شاخچىلىرى. بۇلار نېرۋا سىگناللىرىنىڭ مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسى بىلەن ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسى ئارىسىدا ئالماشتۇرۇلۇشىغا ياردەم بېرىدۇ.
17. ئوڭ غول شاخچە كانايچە (Right Main Bronchus، 右主支气管)
    نەپەس يولىنىڭ كانايدىن ئايرىلىپ ئوڭ ئۆپكىگە ھاۋا ئېلىپ كىرىدىغان ئاساسلىق يولى. ئۇ سول تەرەپكە قارىغاندا تېخىمۇ تىك ۋە قىسقا بولۇپ، يات جىسىملارنىڭ ئاسان كىرىپ قېلىشىغا سەۋەب بولىدۇ.
18. قوۋۇرغا ئارىلىق ئارقا ئارتېرىيىسى (Posterior Intercostal Artery، 肋间后动脉)
    كۆكرەك ئائورتىسىدىن چىقىپ، قوۋۇرغىلار ئارىسىدىكى مۇسكۇل ۋە تېرە قەۋىتىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئارتېرىيەلەر. ئۇلار ھەر بىر قوۋۇرغا ئارىلىقىدا نېرۋا ۋە ۋىنا بىلەن بىللە يۈرىدۇ.
19. قوۋۇرغا ئارىلىق نېرۋا (Intercostal Nerve، 肋间神经)
    كۆكرەك ئومۇرتقا نېرۋىسىنىڭ ئالدى شاخلىرى بولۇپ، قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللىرىنى ۋە كۆكرەك تېرىسىنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇلار نەپەس ئېلىش ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدۇ ۋە كۆكرەك دىۋارىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
20. تاق ۋىنا (Azygos Vein، 奇静脉)
    كۆكرەك دىۋارى ۋە بەل قىسمىدىكى قانلارنى يىغىپ، ئوڭ ئۆپكە يىلتىزىنىڭ ئۈستىدىن ئەگمە شەكلىدە ئۆتۈپ يۇقىرىقى كاۋاك ۋىناسىغا قۇيۇلىدىغان مۇھىم تومۇر. ئۇ تۆۋەنكى ۋە يۇقىرىقى كاۋاك ۋىنالار ئوتتۇرىسىدىكى قوشۇمچە ئايلىنىش يولى ھېسابلىنىدۇ.
21. كۆكرەك قانىلى (Thoracic Duct، 胸导管)
    بەدەندىكى ئەڭ چوڭ لىمفا نەيچىسى بولۇپ، بەدەننىڭ كۆپ قىسمىدىن (ئوڭ يۇقىرىقى قىسىمدىن باشقا) كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قانغا قوشىدۇ. رەسىمدە كۆرسىتىلگەن ئورنى ئادەتتە تىك پاسىلنىڭ ئارقا قىسمىدا، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئالدىدا بولىدۇ.
22. ئىچكى ئەزا چوڭ نېرۋا (Greater Splanchnic Nerve، 内脏大神经)
    كۆكرەك سىمپاتىك غولىدىن (5-9-قوۋۇرغا ئارىلىق تۈگۈنلىرىدىن) شەكىللەنگەن بولۇپ، دىئافراگمىنى تېشىپ ئۆتۈپ قورساق بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ قورساق قىسمىدىكى ئاغرىق سېزىمى ۋە ئەزا ئىقتىدارىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.

تىك پاسىل ئوڭ تەرىپىنىڭ كىلىنىكىلىق ۋە ئاناتومىيىلىك ئەھمىيىتى

تىك پاسىل ئوڭ تەرىپىنىڭ ئاناتومىيىسى كۆكرەك ئوپېراتسىيىسى ۋە دىئاگنوز قويۇشتا ئالاھىدە ئورۇن تۇتىدۇ. بۇ رايوندا يۇقىرىقى كاۋاك ۋىنا ۋە تاق ۋىنا (Azygos vein) قاتارلىق چوڭ ۋىنالارنىڭ بولۇشى، بۇ يەرنى «ۋىنا ھۆكۈمرانلىق قىلىدىغان رايون» غا ئايلاندۇرغان. تاق ۋىنا ئوڭ ئۆپكە يىلتىزىنىڭ ئۈستىدىن ئەگمە ياساپ ئۆتىدىغان بولغاچقا، ئۇ تىك پاسىلنىڭ ئوڭ تەرىپىدىكى مۇھىم بەلگە خاراكتېرلىك قۇرۇلما ھېسابلىنىدۇ.

نىرۋا سىستېمىسى نۇقتىسىدىن ئېيتقاندا، ئوڭ ئاداشقان نېرۋا (Vagus nerve) ۋە دىئافراگما نېرۋىسى (Phrenic nerve) بۇ رايوندا ئۆزىگە خاس يۈرۈشۈش يولىغا ئىگە. دىئافراگما نېرۋىسى يۈرەك قېپىنىڭ يان تەرىپى بىلەن تۆۋەنگە ماڭسا، ئاداشقان نېرۋا قىزىلئۆڭگەچ بىلەن يېقىن مۇناسىۋەتتە بولىدۇ. بۇ نېرۋىلارنىڭ زەخىملىنىشى نەپەسلىنىش ۋە يۈرەك رىتىمىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدۇ.

لىمفا سىستېمىسى جەھەتتە، كانايچە ۋە ئۆپكە دەرۋازىسى ئەتراپىدىكى لىمفا تۈگۈنلىرى ئۆپكە راكىنىڭ تارقىلىشىدا مۇھىم بېكەتلەر ھېسابلىنىدۇ. كۆكرەك قانىلى (Thoracic duct) بولسا بەدەندىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ كۆپ قىسمىنى توشۇيدىغان بولۇپ، ئۇنىڭ بۇ رايوندىكى ئورنى ئىنتايىن نازۇك، ئوپېراتسىيە جەريانىدا زەخىملەنسە سۈتسىمان كۆكرەك سۈيى (Chylothorax) يىغىلىپ قېلىشنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ.

بۇ رەسىمدىكى «سىمپاتىك غول» ۋە «ئىچكى ئەزا چوڭ نېرۋىسى» نىڭ ئېنىق كۆرسىتىلىشى، ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسىنىڭ كۆكرەك قەپىزى ئىچىدىكى تارقىلىشىنى چۈشىنىشكە ياردەم بېرىدۇ. بۇ نېرۋىلار تەر ئاجرىتىش، قان تومۇرلارنىڭ تارىيىش-كېڭىيىشى ۋە ئىچكى ئەزالارنىڭ ھەرىكىتىنى تەڭشەشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.

ئومۇمەن ئېيتقاندا، تىك پاسىل ئوڭ تەرىپىنىڭ بۇ كېسىشمە كۆرۈنۈشى ئىنسان بەدىنىدىكى ھاياتلىقنى ساقلايدىغان ئەڭ مۇھىم «تۇرۇبا يوللىرى» نىڭ يىغىلغان جايىدۇر. دوختۇرلار ۋە تىببىي ئوقۇغۇچىلار ئۈچۈن بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئۆزئارا قوشنا مۇناسىۋىتىنى ئېنىق بىلىش، كېسەللىكلەرگە توغرا دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش لايىھىسى تۈزۈشتە كەم بولسا بولمايدىغان ئاساستۇر.