تىك پاسىل سول تەرىپى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

تىك پاسىل (Mediastinum) كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ مەركىزىي قىسمى بولۇپ، ئىككى تەرەپتىكى ئۆپكە خالتىسى ئارىلىقىغا جايلاشقان مۇھىم بوشلۇقتۇر. تىك پاسىلنىڭ سول تەرەپتىن كۆرۈنۈشى (Left Lateral View) ئاناتومىيىلىك جەھەتتىن ئىنتايىن مۇرەككەپ ۋە مۇھىم بولۇپ، بۇ تەرەپتە ئاساسلىقى چوڭ ئارتېرىيە سىستېمىلىرى (بولۇپمۇ ئائورتا) ھۆكۈمرانلىق قىلىدۇ. سول تەرەپ تىك پاسىل يۈرەك، چوڭ قان تومۇرلار، قىزىلئۆڭگەچ ۋە نېرۋا سىستېمىلىرىنىڭ سول تەرەپتىكى ئورۇنلىشىشىنى نامايان قىلىدىغان بولۇپ، ئوڭ تەرەپكە سېلىشتۇرغاندا كۆرۈنەرلىك پەرقلىنىدۇ.

بۇ ماقالىدە بىز تىك پاسىل سول تەرىپىدىكى ھالقىلىق ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنى، جۈملىدىن ئائورتا ئەگمىسى، كۆكرەك ئائورتىسى، ئاداشقان نېرۋا ۋە سول ئۆپكە يىلتىزى قاتارلىقلارنى تەپسىلىي تونۇشتۇرىمىز. تىببىي خادىملار ۋە ئاناتومىيە ئۆگەنگۈچىلەر ئۈچۈن بۇ قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش، كۆكرەك ئوپېراتسىيىسى (مەسىلەن، قىزىلئۆڭگەچ راكى ئوپېراتسىيىسى ياكى ئائورتا ئوپېراتسىيىسى) ۋە كېسەللىك دىئاگنوزى قويۇشتا ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇ. تۆۋەندە رەسىمدىكى ھەربىر بەلگە تەپسىلىي شەرھلىنىدۇ.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تىك پاسىل سول تەرىپى ( Left Mediastinum / 纵隔左侧 )

تىك پاسىلنىڭ سول تەرىپى كۆكرەك بوشلۇقىدىكى «ئارتېرىيە تەرەپ» دەپمۇ ئاتىلىدۇ، سەۋەبى بۇ يەردە ئائورتا ئەگمىسى ۋە كۆكرەك ئائورتىسى ئەڭ گەۋدىلىك ئورۇننى ئىگىلەيدۇ. بۇ بۆلەك ئارقىلىق سول ئۆپكە يىلتىزى، كىكىرتەك قايتقۇچى نېرۋىسىنىڭ ئۆزگىچە ئايلىنىش يولى ۋە كۆكرەك قانىلىنىڭ ئورۇنلىشىشىنى ئېنىق كۆرگىلى بولىدۇ. سول تەرەپ تىك پاسىلنىڭ قۇرۇلمىسىنى پىششىق بىلىش، يۈرەك قان-تومۇر كېسەللىكلىرىنى داۋالاش ۋە كۆكرەك تاشقى كېسەللىكلەر ئوپېراتسىيىسىدە ھاياتلىققا خەۋپ يەتكۈزىدىغان چوڭ قان تومۇرلارنى قوغداشتا ئىنتايىن مۇھىمدۇر.

رەسىمدىكى ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلارنىڭ تەپسىلىي ئىزاھاتى:

1. قوۋۇرغا ئارىلىق نېرۋىسى ( Intercostal Nerve / 肋间神经 )
   كۆكرەك ئومۇرتقا نېرۋىسىنىڭ ئالدى شاخلىرى بولۇپ، قوۋۇرغىلارنىڭ ئارىسىدىكى بوشلۇقتا قوۋۇرغا ئارىلىق مۇسكۇللىرى ۋە تېرىسىنى نېرۋا بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇلار نەپەس ئېلىش ھەرىكىتىگە ياردەم بېرىدۇ ۋە كۆكرەك دىۋارىنىڭ سېزىمىنى باشقۇرىدۇ.
2. قىزىلئۆڭگەچ ( Esophagus / 食管 )
   يۇتقۇنچاق بىلەن ئاشقازاننى تۇتاشتۇرىدىغان مۇسكۇللۇق نەيچە بولۇپ، تىك پاسىلنىڭ ئارقا قىسمىدا، كانايچىنىڭ ئارقىسىدا جايلاشقان. ئۇ كۆكرەك ئائورتىسىنىڭ ئوڭ تەرىپىدىن سول تەرىپىگە قاراپ قىيپاش ئۆتۈپ دىئافراگمىدىن ئۆتىدۇ.
3. ئوقۇرەك ئاستى ئارتېرىيە ( Subclavian Artery / 锁骨下动脉 )
   سول تەرەپتىكىسى بىۋاسىتە ئائورتا ئەگمىسىدىن چىقىدىغان بولۇپ، سول قول ۋە مۈرىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇ كۆكرەك بوشلۇقىنىڭ يۇقىرىقى قىسمىدىن چىقىپ بىرىنچى قوۋۇرغىنىڭ ئۈستىدىن ئۆتىدۇ.
4. كۆكرەك قانىلى ( Thoracic Duct / 胸导管 )
   بەدەندىكى ئەڭ چوڭ لىمفا نەيچىسى بولۇپ، بەدەننىڭ كۆپ قىسمىدىن (ئوڭ يۇقىرىقى قىسىمدىن باشقا) يىغىلغان لىمفا سۇيۇقلۇقىنى قانغا قايتۇرىدۇ. ئۇ ئائورتا بىلەن يېرىم تاق ۋىنا ئارىسىدا يۇقىرىغا ئۆرلەپ سول تەرەپتىكى ۋىنا بۇلۇڭىغا قۇيۇلىدۇ.
5. سىمپاتىك غول ( Sympathetic Trunk / 交感干 )
   ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئىككى يېنىدا زەنجىرسىمان تىزىلغان نېرۋا تۈگۈنلىرى سىستېمىسى بولۇپ، ئاپتونوم نېرۋا سىستېمىسىنىڭ بىر قىسمى. ئۇ يۈرەك رىتىمى، تەر ئاجرىتىش ۋە قان تومۇرلارنىڭ تارىيىشىنى تەڭشەيدۇ.
6. قوۋۇرغا ئارىلىق ئارقا ئارتېرىيە ( Posterior Intercostal Artery / 肋间后动脉 )
   كۆپىنچىسى بىۋاسىتە كۆكرەك ئائورتىسىنىڭ ئارقا تەرىپىدىن شاخلىنىپ چىقىدۇ. بۇ قان تومۇرلار ھەر بىر قوۋۇرغا ئارىلىقىغا كىرىپ، كۆكرەك دىۋارىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
7. كانايچىلار شاخچىسى ( Bronchial Branches / 支气管支 )
   بۇلار ئادەتتە بىۋاسىتە كۆكرەك ئائورتىسىدىن چىقىدىغان كىچىك ئارتېرىيەلەر بولۇپ، ئۆپكە توقۇلمىسى ۋە كانايچىلارنى ئوزۇقلۇق بىلەن تەمىنلەيدۇ. ئۇلار ئۆپكىنىڭ ئۆزىنى باقىدىغان قان تومۇرلار ھېسابلىنىدۇ.
8. سول غول شاخچە كانايچە ( Left Main Bronchus / 左主支气管 )
   كانايدىن ئايرىلىپ سول ئۆپكىگە ھاۋا ئېلىپ كىرىدىغان ئاساسلىق نەيچە. ئۇ ئوڭ تەرەپكە قارىغاندا تېخىمۇ ئۇزۇن ۋە تېخىمۇ توغرىسىغا جايلاشقان بولۇپ، ئائورتا ئەگمىسىنىڭ ئاستىدىن ئۆتىدۇ.
9. سىمپاتىك غول نېرۋا تۈگۈنى ( Sympathetic Ganglion / 交感干神经节 )
   سىمپاتىك غول ئۈستىدىكى تۈگۈنچە قۇرۇلمىلار بولۇپ، نېرۋا ھۈجەيرىلىرىنىڭ گەۋدىسى توپلاشقان جاي. بۇ يەردە مەركىزىي نېرۋا سىستېمىسىدىن كەلگەن سىگناللار ئالماشتۇرۇلىدۇ.
10. قىزىلئۆڭگەچ شېخى ( Esophageal Branches / 食管支 )
    كۆكرەك ئائورتىسىدىن چىقىپ قىزىلئۆڭگەچكە بارىدىغان كىچىك ئارتېرىيە شاخلىرى. بۇلار قىزىلئۆڭگەچنىڭ ئوتتۇرا قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
11. يېرىم تاق ۋىناسى ( Hemiazygos Vein / 半奇静脉 )
    كۆكرەك ئومۇرتقىسىنىڭ سول تەرىپىدە جايلاشقان بولۇپ، سول تەرەپتىكى تۆۋەنكى قوۋۇرغا ئارىلىق ۋىنالىرىنىڭ قېنىنى يىغىدۇ. ئۇ تەخمىنەن 9-كۆكرەك ئومۇرتقىسى ھالقىسىدا ئوڭغا بۇرۇلۇپ تاق ۋىناغا (Azygos vein) قۇيۇلىدۇ.
12. ئائورتا كۆكرەك قىسمى ( Thoracic Aorta / 主动脉胸部 )
    ئائورتا ئەگمىسىدىن داۋاملىشىپ كۆكرەك بوشلۇقىدا تۆۋەنگە چۈشىدىغان يوغان ئارتېرىيە. ئۇ بەدەندىكى ئەڭ چوڭ ئارتېرىيەنىڭ بىر قىسمى بولۇپ، كۆكرەك دىۋارى ۋە كۆكرەك بوشلۇقىدىكى ئەزالارنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
13. ئىچكى ئەزا چوڭ نېرۋا ( Greater Splanchnic Nerve / 内脏大神经 )
    كۆكرەك سىمپاتىك غولىنىڭ 5-9-تۈگۈنلىرىدىن ھاسىل بولۇپ، دىئافراگمىنى تېشىپ ئۆتۈپ قورساق بوشلۇقىغا كىرىدۇ. ئۇ قورساق ئەزالىرىنىڭ سىمپاتىك نېرۋا كونتروللۇقىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
14. بويۇن ئومۇمىي ئارتېرىيە ( Common Carotid Artery / 颈总动脉 )
    سول تەرەپتىكىسى بىۋاسىتە ئائورتا ئەگمىسىدىن چىقىدۇ (ئوڭ تەرەپتىكىسىدە پەرقلىق). ئۇ سول تەرەپ باش ۋە بويۇن قىسمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدىغان ئاساسلىق تومۇر.
15. ئاداشقان نېرۋا ( Vagus Nerve / 迷走神经 )
    مېڭىدىن چىقىپ كۆكرەك ۋە قورساق بوشلۇقىغا بارىدىغان 10-جۈپ مېڭە نېرۋىسى. سول ئاداشقان نېرۋا ئائورتا ئەگمىسىنىڭ ئالدىدىن ئۆتۈپ، سول ئۆپكە يىلتىزىنىڭ ئارقىسىغا ئۆتىدۇ.
16. كىكىرتەك قايتقۇچى نېرۋا ( Recurrent Laryngeal Nerve / 喉返神经 )
    سول ئاداشقان نېرۋىنىڭ بىر تارمىقى بولۇپ، ئائورتا ئەگمىسىنىڭ ئاستىدىن ئايلىنىپ يۇقىرىغا، كىكىرتەككە قاراپ قايتىدۇ. ئۇ ئاۋاز چىقىرىش فۇنكسىيەسى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
17. سول ئۆپكە ئارتېرىيە ( Left Pulmonary Artery / 左肺动脉 )
    ئوڭ قېرىنچىدىن چىققان ئۆپكە غول ئارتېرىيىسىنىڭ سول شاخچىسى بولۇپ، ئوكسىگېنسىز قاننى سول ئۆپكىگە توشۇيدۇ. ئۇ سول غول كانايچىنىڭ ئۈستۈنكى تەرىپىگە جايلاشقان.
18. دىئافراگما نېرۋا ( Phrenic Nerve / 膈神经 )
    بويۇن چىگىشىدىن كەلگەن بولۇپ، دىئافراگمىنىڭ ھەرىكىتىنى (نەپەسلىنىشنى) كونترول قىلىدۇ. ئۇ يۈرەك قېپىنىڭ يان تەرىپىدىن تىك تۆۋەنگە چۈشۈپ دىئافراگمىغا يېتىپ بارىدۇ.
19. يۈرەك قېپى دىئافراگما ئارتېرىيە ( Pericardiacophrenic Artery / 心包膈动脉 )
    ئىچكى كۆكرەك ئارتېرىيىسىدىن چىقىپ، دىئافراگما نېرۋىسى بىلەن بىللە يۈرەك قېپى يۈزىدە ماڭىدۇ. ئۇ يۈرەك قېپى ۋە دىئافراگمىنى قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
20. سول ئۆپكە ۋىناسى ( Left Pulmonary Vein / 左肺静脉 )
    ئۆپكىدىن ئوكسىگېنلانغان ساپ قاننى يۈرەكنىڭ سول دەرىچىسىگە ئېلىپ كېلىدىغان تومۇرلار. ئۇلار ئۆپكە دەرۋازىسىنىڭ ئالدى ۋە تۆۋەنكى قىسمىغا جايلاشقان.
21. يۈرەك قېپى ( Pericardium / 心包 )
    يۈرەكنى ۋە چوڭ تومۇرلارنىڭ يىلتىزىنى ئوراپ تۇرىدىغان قوش قەۋەتلىك تالالىق خالتا. رەسىمدە يۈرەك قېپىنىڭ سول تەرەپ يۈزى ۋە ئۇنىڭ ئۈستىدىن ئۆتكەن تومۇر-نېرۋىلار كۆرسىتىلگەن.
22. تىك پاسىل ئارقا لىمفا تۈگۈنى ( Posterior Mediastinal Lymph Nodes / 纵隔后淋巴结 )
    بۇ لىمفا تۈگۈنلىرى قىزىلئۆڭگەچ ۋە كۆكرەك ئائورتىسى ئەتراپىغا جايلاشقان. ئۇلار ئۆپكە، قىزىلئۆڭگەچ ۋە كۆكرەك دىۋارىدىن كەلگەن لىمفا سۇيۇقلۇقىنى سۈزىدۇ.
23. دىئافراگما ( Diaphragm / 膈 )
    كۆكرەك بوشلۇقى بىلەن قورساق بوشلۇقىنى ئايرىپ تۇرىدىغان، نەپەسلىنىشتە ھەل قىلغۇچ رول ئوينايدۇغان مۇسكۇل قەۋىتى.

تىك پاسىل سول تەرىپىنىڭ ئاناتومىيىلىك ئالاھىدىلىكى ۋە كىلىنىكىلىق تەھلىلى

تىك پاسىل سول تەرىپىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىدا ئائورتا سىستېمىسىنىڭ ئورنى ئىنتايىن مۇھىم. رەسىمدىن كۆرۈۋېلىشقا بولىدۇكى، «ئائورتا ئەگمىسى» ۋە «كۆكرەك ئائورتىسى» خۇددى بىر چوڭ تۈۋرۈككە ئوخشاش تىك پاسىلنىڭ ئارقا تەرىپىدە تىك تۇرىدۇ. كىلىنىكىدا كۆكرەك ئائورتىسى ئۆسمىسى (Aortic aneurysm) ياكى يېرىلىشى قاتارلىق ئەھۋاللاردا، بۇ تومۇرلارنىڭ ئەتراپىدىكى قىزىلئۆڭگەچ ۋە نېرۋىلارغا بولغان بېسىمىنى چۈشىنىش ئىنتايىن مۇھىم.

نېرۋا سىستېمىسى جەھەتتە، سول تەرەپتىكى «كىكىرتەك قايتقۇچى نېرۋا» (Recurrent Laryngeal Nerve) نىڭ ئورنى ئالاھىدە دىققەت قىلىشقا ئەرزىيدۇ. ئۇ ئوڭ تەرەپتىكىگە ئوخشىمايدىغان ھالدا، ئائورتا ئەگمىسىنىڭ ئاستىدىن ئايلىنىپ ئۆتىدۇ. شۇڭا سول ئۆپكە راكى ياكى ئائورتا ئەگمىسىدىكى كېسەللىكلەر بۇ نېرۋىنى بېسىۋېلىپ، بىماردا ئاۋاز پۈتۈپ قېلىش ئالامەتلىرىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن. بۇ ئاناتومىيىلىك ئالاھىدىلىك دىئاگنوز قويۇشتا مۇھىم يىپ ئۇچى بىلەن تەمىنلەيدۇ.

يەنە بىر مۇھىم قۇرۇلما «كۆكرەك قانىلى» (Thoracic Duct) بولۇپ، ئۇ بەدەندىكى لىمفا سۇيۇقلۇقىنىڭ كۆپ قىسمىنى توشۇيدۇ. ئۇ ئائورتا بىلەن ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئارىسىدا يوشۇرۇنغان بولۇپ، قىزىلئۆڭگەچ ئوپېراتسىيىلىرىدە ئاسانلا زەخىملىنىپ قېلىشى مۇمكىن. ئەگەر زەخىملەنسە لىمفا سۇيۇقلۇقى كۆكرەك بوشلۇقىغا ئېقىپ چىقىپ، ئېغىر ئاقىۋەتلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. شۇڭا بۇ قۇرۇلمىنىڭ ئورنىنى ئېنىق بىلىش تاشقى كېسەللىكلەر دوختۇرى ئۈچۈن زۆرۈردۇر.

ئاخىرىدا، ئۆپكە يىلتىزى (Lung Root) قۇرۇلمىسىدىكى ئارتېرىيە، ۋىنا ۋە كانايچىلارنىڭ ئورۇنلىشىش تەرتىپىمۇ سول تەرەپتە ئۆزىگە خاس بولىدۇ. سول تەرەپتە ئۆپكە ئارتېرىيىسى كانايچىنىڭ ئەڭ ئۈستى قىسمىدا، ئۆپكە ۋىنالىرى بولسا ئالدى ۋە ئاستى قىسمىدا ئورۇنلىشىدۇ. بۇ «ئۈستىدە ئارتېرىيە، ئارقىدا كانايچە، ئالدى-ئاستىدا ۋىنا» دېگەن تەرتىپ ئۆپكە كېسىش ئوپېراتسىيىلىرىدە قان تومۇرلارنى توغرا بىر تەرەپ قىلىشنىڭ ئاچقۇچىدۇر.