تىز بوغۇمى رېنتىگېنلىك ئاناتومىيەسى

تىز بوغۇمىنىڭ رېنتىگېنلىك ئاناتومىيەسى: قۇرۇلمىسى ۋە ئىقتىدارىنى چوڭقۇر چۈشىنىش

تىز بوغۇمى ئىنسانلارنىڭ ھەرىكەت سىستېمىسىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە ئەڭ مۇرەككەپ بوغۇملارنىڭ بىرى بولۇپ، كۈندىلىك تۇرمۇشىمىزدىكى مېڭىش، يۈگۈرۈش، سەكرەش ۋە ئولتۇرۇپ-قوپۇش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنىڭ ئاساسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ يوتا سۆڭىكى، پاقالچاق سۆڭىكى ۋە لىپەك سۆڭىكىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، مۇسكۇل، كىرپىك ۋە بوغۇم خالتىسى قاتارلىق يۇمشاق توقۇلمىلارنىڭ ماسلىشىشى ئارقىلىق تۇراقلىق ھەم جانلىق ھەرىكەتنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. تىز بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقى تۇرمۇش سۈپىتىگە بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىدىغان مۇھىم ئامىل بولغاچقا، ئۇنىڭ قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ئىنتايىن زۆرۈر.

رېنتىگېن تەكشۈرۈشى سۆڭەك كېسەللىكلىرىگە دىئاگنوز قويۇشتىكى ئاساسلىق ۋە كەڭ قوللىنىلىدىغان ۋاسىتىلەرنىڭ بىرى. تىز بوغۇمىنىڭ ئالدى-ئارقا ۋە يان تەرەپ رېنتىگېن سۈرەتلىرى ئارقىلىق، دوختۇرلار سۆڭەكلەرنىڭ تىزىلىشى، بوغۇم بوشلۇقىنىڭ كەڭ-تارلىقى، سۆڭەك ماددىسىنىڭ بۇزۇلۇش-ئۆزگىرىشى ۋە سۇنۇش قاتارلىق ئەھۋاللارنى ئېنىق كۆزىتەلەيدۇ. بۇ ماقالىدە، تىز بوغۇمىنىڭ رېنتىگېنلىك رەسىملىرىدىكى ھەر بىر ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىنى تونۇشتۇرۇش ئارقىلىق، سىزنىڭ تىز بوغۇمىنىڭ فۇنكسىيەسى ۋە كلىنىكىلىق ئەھمىيىتى ھەققىدىكى چۈشەنچىڭىزنى چوڭقۇرلاشتۇرىمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

تىز بوغۇمىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى

• تىز بوغۇمى (Knee Joint, 膝关节)
  ئىنسان بەدىنىدىكى ئەڭ چوڭ ۋە مۇرەككەپ بوغۇم بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۇ ئاساسلىقى يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى ئۇچى، پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىقى ئۇچى ۋە لىپەك سۆڭىكىدىن تەشكىل تاپىدۇ.  تىز بوغۇمى پۇتنىڭ ئېگىلىش ۋە يېزىلىش ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرۇپلا قالماي، بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش ۋە ھەرىكەت جەريانىدىكى زەربىنى ئازايتىشتىمۇ ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇنىڭ تۇراقچانلىقى ۋە جانلىقلىقى ئەتراپىدىكى مۇسكۇل، كىرپىك ۋە بوغۇم سومكىسى قاتارلىق يۇمشاق توقۇلمىلار تەرىپىدىن قوغدىلىدۇ. تىز بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقى كۈندىلىك پائالىيەتلەرنىڭ راۋان بولۇشى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.
• يوتا سۆڭىكى (Femur, 股骨)
  يوتا سۆڭىكى بەدەندىكى ئەڭ ئۇزۇن ۋە ئەڭ پۇختا سۆڭەك بولۇپ، تىز بوغۇمىنىڭ يۇقىرىقى قىسمىنى تەشكىل قىلىدۇ. ئۇنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىدا ئىچكى ۋە سىرتقى تۆپۈلۈكلەر بولۇپ، پاقالچاق سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ.
• سىرتقى تەرەپ تۆپۈلۈك (Lateral Femoral Condyle, 外侧髁)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىدىكى سىرتقا جايلاشقان بوغۇم يۈزى بولۇپ، پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ سىرتقى تەرەپ تۆپۈلۈكى بىلەن ئۇلىنىدۇ. ئۇ تىز بوغۇمىنىڭ تۇراقلىقلىقىنى ساقلاش ۋە ھەرىكەتنى راۋانلاشتۇرۇشتا مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• ئىچكى تەرەپ تۆپۈلۈك (Medial Femoral Condyle, 内侧髁)
  يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەنكى ئۇچىدىكى ئىچكى تەرەپكە جايلاشقان بوغۇم يۈزى بولۇپ، پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ ئىچكى تەرەپ تۆپۈلۈكى بىلەن ئۇلىنىپ، بوغۇمنىڭ ئاساسلىق ئېغىرلىق كۆتۈرۈش قىسمىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ قۇرۇلما تىزنىڭ نورمال ئېگىلىش ۋە يېزىلىش ھەرىكىتىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• پاقالچەك سۆڭەك سىرتقى تەرەپ تۆپۈلۈك (Lateral Tibial Condyle, 胫骨外侧髁)
  پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىقى ئۇچىدىكى سىرتقى بوغۇم يۈزى بولۇپ، يوتا سۆڭىكىنىڭ سىرتقى تەرەپ تۆپۈلۈكى بىلەن ماسلىشىپ بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. بۇ رايون تىز بوغۇمىنىڭ ھەرىكەت دائىرىسىنى ۋە تۇراقچانلىقىنى بەلگىلەيدىغان مۇھىم قىسىم.
• پاقالچەك سۆڭەك ئىچكى تەرەپ تۆپۈلۈك (Medial Tibial Condyle, 胫骨内侧髁)
  پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ يۇقىرىقى ئۇچىدىكى ئىچكى بوغۇم يۈزى بولۇپ، يوتا سۆڭىكىنىڭ ئىچكى تەرەپ تۆپۈلۈكى بىلەن ئۇلىنىدۇ. ئۇ تىز بوغۇمىنىڭ ئېغىرلىق كۆتۈرۈش ئىقتىدارىنى ئۈستىگە ئالغان ئاساسلىق قۇرۇلمىلارنىڭ بىرى.
• تۆپۈلۈك ئارا ھۈررىكى (Intercondylar Eminence, 髁间隆起)
  بۇ قۇرۇلما پاقالچاق سۆڭىكىنىڭ ئىچكى ۋە سىرتقى تۆپۈلۈكلىرى ئارىسىغا جايلاشقان سۆڭەكلىك دۆڭچە بولۇپ، ئالدى ۋە ئارقا كىرىشسىمان كىرپىكلەرنىڭ چاپلىنىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ تىز بوغۇمىنىڭ ئالدى-كەينى يۆنىلىشىدىكى تۇراقلىقلىقىنى ساقلاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.
• يان پاقالچەك سۆڭەك بېشى (Head of Fibula, 腓骨头)
  يان پاقالچاق سۆڭىكى پۇتنىڭ سىرتقى تەرىپىگە جايلاشقان نېپىز سۆڭەك بولۇپ، ئۇنىڭ يۇقىرىقى ئۇچى «باش قىسمى» دەپ ئاتىلىدۇ. ئۇ تىز بوغۇمىنىڭ بىۋاسىتە تەركىبىي قىسمى بولمىسىمۇ، سىرتقى يان كىرپىك ۋە بەزى مۇسكۇللارنىڭ چاپلىنىش نۇقتىسى بولۇش سۈپىتى بىلەن، تىزنىڭ يان تەرەپ تۇراقلىقلىقىغا ياردەم بېرىدۇ.
• لىپەك سۆڭەك (Patella, 髌骨)
  ئادەتتە «تىز كۆزى» دەپ ئاتىلىدىغان بۇ سۆڭەك، تىز بوغۇمىنىڭ ئالدى تەرىپىگە جايلاشقان ئەڭ چوڭ ئۇرۇقچىسىمان سۆڭەك. ئۇ تۆت باشلىق مۇسكۇلنىڭ كۈچىنى پاقالچاق سۆڭىكىگە ئۈنۈملۈك يەتكۈزۈپ، تىزنى قوغداش ۋە ھەرىكەت ئۈنۈمىنى ئاشۇرۇش رولىنى ئوينايدۇ.

تىز بوغۇمى ساغلاملىقى ۋە رېنتىگېن تەكشۈرۈشىنىڭ ئەھمىيىتى

تىز بوغۇمىنىڭ ساغلاملىقىنى ساقلاش ھەرىكەت ئەركىنلىكى ۋە تۇرمۇش سۈپىتىنىڭ مۇھىم كاپالىتى. ياشنىڭ چوڭىيىشى، ھەددىدىن زىيادە ھەرىكەت، تەنتەربىيە زەخىملىنىشى ۋە بەزى كېسەللىكلەر تىز بوغۇمى كىرىكىنىڭ يېيىلىشى، كىرپىكلەرنىڭ بۇزۇلۇشى ۋە سۆڭەك ئۆسۈپ قېلىش قاتارلىق مەسىلىلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىدۇ. بۇ خىل ئەھۋاللاردا، تىز ئاغرىش، ئىششىش ۋە ھەرىكەتنىڭ چەكلىمىگە ئۇچرىشى كۆرۈلىدۇ.

رېنتىگېن تەكشۈرۈشى تىز بوغۇمى كېسەللىكلىرىگە دىئاگنوز قويۇشتا ئالدىنقى قاتاردىكى تاللاش. ئۇنىڭ ئەۋزەللىكى تېز، قۇلايلىق ۋە ئەرزان بولۇپ، سۆڭەك قۇرۇلمىسىدىكى ئۆزگىرىشلەرنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ. رېنتىگېنلىك رەسىم ئارقىلىق، دوختۇرلار تۆۋەندىكىدەك ئەھۋاللارنى ئانالىز قىلالايدۇ:

• بوغۇم بوشلۇقى: نورمال تىز بوغۇمىنىڭ ئىچكى ۋە سىرتقى بوشلۇقى تەڭ بولىدۇ. بوغۇم ياللۇغى ياكى كىرپىك زەخىملەنگەندە بوغۇم بوشلۇقى تارىيىپ كېتىدۇ.
• سۆڭەك سۇنۇش: ھەر خىل تىپتىكى سۇنۇشلارنى، بولۇپمۇ بوغۇم ئىچىدىكى سۇنۇشلارنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرەلەيدۇ.
• سۆڭەك ئۆسۈپ قېلىش (Osteophytes): بوغۇم چېتىدە شەكىللەنگەن سۆڭەك ئۆسۈكچىلىرىنى كۆزىتىش ئارقىلىق، سۆڭەك بوغۇم ياللۇغىنىڭ دەرىجىسىگە ھۆكۈم قىلغىلى بولىدۇ.
• سۆڭەك شەكلى ئۆزگىرىش: تىزنىڭ ئىچىگە ياكى سىرتقا قايرىلىشى (Varus/Valgus deformities) قاتارلىق قۇرۇلمىلىق ئۆزگىرىشلەرنى باھالىغىلى بولىدۇ.

ئەگەر تىزىڭىزدا ئۇزۇن مۇددەت داۋاملاشقان ئاغرىق، ئىششىق، ھەرىكەت قىيىنلىشىش ياكى تۇراقسىزلىق قاتارلىق ئالامەتلەر كۆرۈلسە، ۋاقتىدا دوختۇرغا كۆرۈنۈپ، رېنتىگېن ياكى باشقا زۆرۈر تەكشۈرۈشلەرنى ئېلىپ بېرىش كېرەك. بالدۇر دىئاگنوز قويۇش ۋە داۋالاش تىز بوغۇمىنىڭ ئىقتىدارىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ۋە كېسەللىكنىڭ تەرەققىياتىنى كېچىكتۈرۈشتە ئىنتايىن مۇھىم.

خۇلاسىلىگەندە، تىز بوغۇمى ئىنتايىن نازۇك ۋە مۇھىم قۇرۇلما. ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشىنى ۋە رېنتىگېن تەكشۈرۈشىنىڭ ئەھمىيىتىنى چۈشىنىش، تىز ساغلاملىقىنى قوغداش ۋە كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشتا ئاكتىپ رول ئوينايدۇ. كۈندىلىك تۇرمۇشتا تىزنى مۇۋاپىق قوغداش، ئىلمىي چېنىقىش ۋە زەخىملىنىشتىن ساقلىنىش ئارقىلىق، تىز بوغۇمىنىڭ ياشلىق ھاياتىي كۈچىنى ئۇزارتقىلى بولىدۇ.