توققۇز كۆز سۆڭىكى ۋە قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

ئىنسان ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئاستى قىسمىغا جايلاشقان توققۇز كۆز سۆڭىكى، داس سۆڭىكىنىڭ ئارقا تېمىنى ھاسىل قىلىدىغان ئۈچبۇلۇڭ شەكىللىك مۇھىم ئومۇرتقا تۈزۈلمىسىدۇر. قىزىقارلىق يېرى، بۇ سۆڭەك تۇغۇلغاندا ئۆزئارا ئايرىلىپ تۇرغان بەش دانە ئومۇرتقىدىن (ئىنگىلىزچە ئىسمىنىڭ بىرىنجى ھەرىپى ئارقىلىق قىسقارتىلىپ S1-S5 دەپ ئاتايدۇ) تۈزۈلگەن بولىدۇ. بۇ ئايرىم ئومۇرتقىلار ئۆسمۈرلۈك دەۋرىدىن باشلاپ ئاستا-ئاستا بىرلىشىشكە باشلاپ، ئادەتتە 25 ياشتىن 30 ياشقىچە بولغان ئارىلىقتا پۈتۈنلەي بىرلىشىپ، بىر پۈتۈن، مۇستەھكەم سۆڭەككە ئايلىنىدۇ. ئۇنىڭ ئاساسلىق ۋەزىپىسى ئومۇرتقا تۈۋرۈكىدىن كەلگەن بەدەن ئېغىرلىقىنى داس سۆڭىكى ئارقىلىق ئىككى پۇتقا تەڭپۇڭ يەتكۈزۈشتۇر.

توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئاستى ئۇچىغا تۇتاشقان قۇيرۇق سۆڭىكى بولسا، ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قالدۇق قىسمى ھېسابلىنىدۇ. ئۇمۇ تۇغۇلغاندا ئۆزئارا ئايرىم بولغان ئۈچتىن بەشكىچە (ئادەتتە تۆت) كىچىك ئومۇرتقىدىن تەركىب تاپقان بولۇپ، ئۇلارنىڭ بىرلىشىش جەريانى توققۇز كۆز سۆڭىكىگە قارىغاندا كېيىنرەك يۈز بېرىدۇ ھەمدە كۆپىنچە ھاللاردا ئوتتۇرا ياشقا كىرگەندە ئاندىن تاماملىنىدۇ. گەرچە كىچىك بولسىمۇ، قۇيرۇق سۆڭىكى داس بوشلۇقىنىڭ ئاستىدىكى بىر قىسىم مۇسكۇل ۋە تارىمۇش توقۇلمىلىرىغا چاپلىنىش نۇقتىسى بىلەن تەمىنلەش ئارقىلىق، بەدەننىڭ تىرەك قۇرۇلمىسى ۋە ھەرىكەت فۇنكسىيەسىدە مۇھىم رول ئوينايدۇ. بۇ ماقالىدە بۇ ئىككى مۇھىم سۆڭەكنىڭ ئالدى ۋە ئارقا يۈزىدىكى ئىنچىكە قۇرۇلمىلىرى تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

ئۇيغۇرچە ئىسىم : توققۇز كۆز سۆڭىكى
ئىنگىلىزچە ئىسىم : Sacrum
تۈركچە ئىسىم : Sakrum
خەنزۇچە ئىسىم : 骶骨

قىسقارتىلىشى : S ھەرىپى ئارقىلىق ئىنگىلىزچە توققۇز كۆز سۆڭىكى Sacrum سۆزىنى قىسقارتىپ ئىپادىلىنىدۇ. ( يەنى S1, S2, S3, S4, S5 ئارقىلىق بەش تانە بەل ئومۇرتقا سۆڭىكىنى ئىپادىلەيدۇ.  )

ئۇيغۇرچە ئىسىم : قۇيرۇق سۆڭىكى
ئىنگىلىزچە ئىسىم : Coccyx
تۈركچە ئىسىم : Koksiks, kuyruk sokumu
خەنزۇچە ئىسىم : 尾骨

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەىلمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

توققۇز كۆز سۆڭىكى ۋە قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ قۇرۇلمىلىرى

• يۇقارقى بوغۇم ئۆسۈكچىسى (Superior articular process, 上关节突)
  بۇ ئۆسۈكچە توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئىككى يۇقىرى تەرىپىگە جايلاشقان بولۇپ، ئەڭ ئاخىرقى بەل ئومۇرتقىسى (L5) بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكى بىلەن داس سۆڭىكى ئوتتۇرىسىدىكى مۇقىملىقنى ساقلاشتا ھالقىلىق رول ئوينايدۇ.
• توققۇز كۆز سۆڭەك تۈۋى (Base of sacrum, 骶骨底)
  توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئەڭ كەڭ، يۇقىرى قىسمى بولۇپ، بەشىنچى بەل ئومۇرتقىسى بىلەن تۇتىشىدۇ. بۇ قىسىم ئۈستۈنكى بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى داس سۆڭىكىگە يەتكۈزىدىغان ئاساسلىق يۈزلۈكتۇر.
• توققۇز كۆز قانىتى (Ala of sacrum, 骶骨翼)
  توققۇز كۆز سۆڭەك تۈۋىنىڭ ئىككى يېنىدىكى قانات شەكىللىك قۇرۇلما بولۇپ، يان تەرەپكە سوزۇلغان. ئۇ داس بوشلۇقىدىكى بىر قىسىم مۇسكۇللار ۋە قان تومۇرلارغا تىرەك ۋە قوغداش رولىنى ئوينايدۇ.
• تۇمشۇق (Sacral promontory, 岬)
  بىرىنچى توققۇز كۆز ئومۇرتقىسىنىڭ ئالدىغا چىقىپ تۇرغان گىرۋىكى بولۇپ، داس بوشلۇقىنىڭ چوڭ-كىچىكلىكىنى ئۆلچەشتىكى مۇھىم ئاناتومىيىلىك بەلگىدۇر. ئۇ ئاياللارنىڭ تۇغۇت يولىنى باھالاشتا ئالاھىدە ئەھمىيەتكە ئىگە.
• توققۇز كۆز ئالدى تۆشۈكى (Anterior sacral foramina, 骶骨前孔)
  توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئالدى يۈزىدىكى تۆت جۈپ تۆشۈك بولۇپ، توققۇز كۆز نېرۋىلىرىنىڭ ئالدى شاخلىرى ۋە يان تەرەپتىكى توققۇز كۆز ئارتېرىيەلىرىنىڭ ئۆتۈشى ئۈچۈن يول بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• يان قىسمى (Lateral part, 侧部)
  تۆشۈكلەرنىڭ سىرتقى تەرىپىدىكى قۇرۇلما بولۇپ، بىرىككەن كۆندىلەڭ ئۆسۈكچىلەردىن ھاسىل بولغان. ئۇنىڭ سىرتقى يۈزىدە قۇلاقسىمان يۈز بولۇپ، داس سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىدۇ.
• كۆندىلەڭ سىزىق (Transverse ridges, 横线)
  توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئالدى يۈزىدىكى تۆت دانە توغرا سىزىق بولۇپ، ئەسلىدىكى بەش دانە توققۇز كۆز ئومۇرتقىسىنىڭ ئۆزئارا بىرىككەن ئورنىنى كۆرسىتىپ بېرىدۇ.
• توققۇز كۆز سۆڭەك ئۇچى (Apex of sacrum, 骶骨尖)
  توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئەڭ تار، تۆۋەنكى قىسمى بولۇپ، قۇيرۇق سۆڭىكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ داس بوشلۇقىنىڭ چىقىش ئېغىزىنىڭ ئارقا چېگرىسىنى تەشكىل قىلىدۇ.
• قۇيرۇق سۆڭەك مۈڭگۈزى (Coccygeal cornua, 尾骨角)
  بىرىنچى قۇيرۇق ئومۇرتقىسىدىن يۇقىرىغا قاراپ سوزۇلغان بىر جۈپ كىچىك ئۆسۈكچە. ئۇ توققۇز كۆز مۈڭگۈزى بىلەن تۇتىشىپ، توققۇز كۆز-قۇيرۇق بوغۇمىنىڭ مۇقىملىقىنى كۈچەيتىدۇ.
• كۆندىلەڭ ئۆسۈكچە (Transverse process of coccyx, 横突)
  قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ ئىككى يېنىغا سوزۇلغان كىچىك ئۆسۈكچە بولۇپ، بىر قىسىم داس مۇسكۇللىرى ۋە تارىمۇش توقۇلمىلىرىنىڭ تۇتۇش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ.
• قۇيرۇق سۆڭەك (Coccyx, 尾骨)
  ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ ئەڭ ئاخىرقى قىسمى بولۇپ، ئادەتتە 3-5 دانە كىچىك ئومۇرتقىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان. ئۇ ئولتۇرغاندا بەدەن ئېغىرلىقىنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇشقا ياردەم بېرىدۇ.
• توققۇز كۆز نەيچىسى (Sacral canal, 骶骨管)
  ئومۇرتقا يولىنىڭ توققۇز كۆز سۆڭىكى ئىچىدىكى داۋامى بولۇپ، يۇلۇننىڭ ئاخىرقى قىسمىدىكى نېرۋا يىلتىزلىرىنى ئۆز ئىچىگە ئالىدۇ ۋە قوغدايدۇ.
• توققۇز كۆز ھۈررىكى (Sacral tuberosity, 骶骨粗隆)
  قۇلاقسىمان يۈزنىڭ كەينىدىكى يىرىك يۈزلۈك بولۇپ، توققۇز كۆز-داس بوغۇمىنى مۇستەھكەملەيدىغان كۈچلۈك تارىمۇش توقۇلمىلىرىنىڭ چاپلىنىشى ئۈچۈن خىزمەت قىلىدۇ.
• توققۇز كۆز سىرتقى قىرى (Lateral sacral crest, 骶骨外侧嵴)
  توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىدىكى سىرتقى قىرغاق بولۇپ، ئەسلىدىكى ئومۇرتقىلارنىڭ كۆندىلەڭ ئۆسۈكچىلىرىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان.
• توققۇز كۆز ئارىلىق قىرى (sacral Intermediate crest, 骶骨中间嵴)
  ئارقا يۈزدە ئوتتۇرا قىر بىلەن سىرتقى قىر ئارىسىغا جايلاشقان بولۇپ، ئەسلىدىكى ئومۇرتقىلارنىڭ بوغۇم ئۆسۈكچىلىرىنىڭ بىرىكىشىدىن شەكىللەنگەن.
• توققۇز كۆز ئوتتۇرا قىرى (sacral Median crest, 骶骨正中嵴)
  توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىدىكى مەركىزىي لىنىيەگە جايلاشقان دۆڭچە قۇرۇلما. ئۇ يۇقىرىقى تۆت توققۇز كۆز ئومۇرتقىسىنىڭ بىسلىق ئۆسۈكچىلىرىنىڭ بىرىكىشىدىن ھاسىل بولغان.
• توققۇز كۆز مۈڭگۈزى (Sacral cornua, 骶骨角)
  توققۇز كۆز نەيچە يېرىقچىسىنىڭ ئىككى يېنىدىكى تۆۋەنگە قارىغان كىچىك مۈڭگۈزسىمان ئۆسۈكچە. ئۇ قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ مۈڭگۈزى بىلەن تۇتىشىدۇ.
• قۇلاقسىمان يۈز (Auricular surface of sacrum, 耳状面)
  توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ يان تەرىپىدىكى قۇلاققا ئوخشايدىغان بوغۇم يۈزى. ئۇ داس سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىپ، توققۇز كۆز-داس بوغۇمىنى (sacroiliac joint) ھاسىل قىلىدۇ.
• توققۇز كۆز ئارقا تۆشۈكى (Posterior sacral foramina, 骶骨后孔)
  توققۇز كۆز سۆڭىكىنىڭ ئارقا يۈزىدىكى تۆت جۈپ تۆشۈك بولۇپ، ئالدى تۆشۈكلەرگە قارىغاندا كىچىكرەك كېلىدۇ. ئۇ توققۇز كۆز نېرۋىلىرىنىڭ ئارقا شاخلىرىنىڭ ئۆتۈشىگە يول ئېچىپ بېرىدۇ.
• توققۇز كۆز نەيچە يېرىقچىسى (Sacral hiatus, 骶骨管裂孔)
  توققۇز كۆز نەيچىسىنىڭ ئەڭ ئاستىنقى قىسمىدىكى U شەكىللىك ئېچىق ئورۇن. كلىنىكىدا بۇ ئورۇن ئارقىلىق قۇيرۇق قىسمىغا يەرلىك ناركوز ئوكۇلى ئۇرۇلىدۇ (caudal anesthesia).

توققۇز كۆز سۆڭىكى ۋە قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ ئەھمىيىتى

توققۇز كۆز سۆڭىكى داس سۆڭىكىنىڭ ئارقا تېمىنى ھاسىل قىلىدىغان مۇھىم قۇرۇلما بولۇپ، ئۇ ئومۇرتقا تۈۋرۈكىنىڭ مۇقىملىقىنى ساقلاش ۋە بەدەن ئېغىرلىقىنى تەڭپۇڭلاشتۇرۇشتا ئاساسلىق رول ئوينايدۇ. ئۇنىڭ داس سۆڭىكى بىلەن ھاسىل قىلغان توققۇز كۆز-داس بوغۇمى گەرچە ھەرىكەت دائىرىسى كىچىك بولسىمۇ، لېكىن مېڭىش، يۈگۈرۈش ۋە سەكرەش قاتارلىق ھەرىكەتلەردە ھاسىل بولغان زەربىنى ئازايتىپ، ئومۇرتقىنى قوغدايدۇ. شۇڭلاشقا بۇ بوغۇمنىڭ فۇنكسىيەسىنىڭ نورمال بولۇشى بەل ساغلاملىقى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم.

قۇيرۇق سۆڭىكى گەرچە ئومۇرتقىنىڭ قالدۇق قىسمى دەپ قارالسىمۇ، ئۇنىڭمۇ ئۆزىگە خاس فۇنكسىيەسى بار. ئۇ داس بوشلۇقىنىڭ ئاستىنى قوللاپ تۇرىدىغان بىر قىسىم مۇھىم مۇسكۇل ۋە تارىمۇش توقۇلمىلىرى ئۈچۈن تۇتۇش نۇقتىسى بولۇپ بېرىدۇ. بۇ مۇسكۇللار چوڭ-كىچىك تەرەتنى كونترول قىلىش ۋە ئاياللارنىڭ تۇغۇتىدا مۇھىم رول ئوينايدۇ. ئولتۇرغاندا، قۇيرۇق سۆڭىكى داس سۆڭىكىنىڭ ئىككى تەرىپىدىكى ئولتۇرغۇچ سۆڭەك بىلەن بىرلىشىپ ئۈچبۇلۇڭلۇق تىرەك ھاسىل قىلىپ، بەدەننىڭ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.

توققۇز كۆز سۆڭىكى ۋە قۇيرۇق سۆڭىكى ئەتراپىدىكى كېسەللىكلەر، مەسىلەن توققۇز كۆز-داس بوغۇمى ياللۇغى ياكى قۇيرۇق سۆڭىكىنىڭ ئاغرىقى (coccydynia) قاتارلىقلار، بىمارلارنىڭ كۈندىلىك تۇرمۇشىغا ئېغىر تەسىر كۆرسىتىدۇ، بولۇپمۇ ئولتۇرغاندا كۈچلۈك ئاغرىق پەيدا قىلىدۇ. شۇڭا، بۇ قۇرۇلمىلارنىڭ ئاناتومىيەسىنى ۋە فۇنكسىيەسىنى چۈشىنىش، مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىش ۋە توغرا دىئاگنوز قويۇشتا مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە. توغرا ئولتۇرۇش قىياپىتىنى ساقلاش ۋە مۇۋاپىق چېنىقىش ئارقىلىق بۇ رايوندىكى مۇسكۇللارنى كۈچەيتىش، ئۇنىڭ ساغلاملىقىنى قوغداشنىڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇلىدۇر.