يوتا سۆڭىكى ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى

يوتا سۆڭىكى (Femur): ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسى ۋە فۇنكسىيەسىگە چوڭقۇر نەزەر

يوتا سۆڭىكى ئىنسانلار بەدىنىدىكى ئەڭ ئۇزۇن، ئەڭ چوڭ ھەم ئەڭ كۈچلۈك سۆڭەك بولۇپ، پۇت-قول ھەرىكىتى ۋە بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈشتە ھالقىلىق رول ئوينايدۇ. ئۇ يانپاش بوغۇمىدىن تىز بوغۇمىغىچە سوزۇلغان بولۇپ، مۇرەككەپ مۇسكۇل، پەي ۋە بوغۇم باغلىنىشلىرى ئارقىلىق بەدەننىڭ تۇراقلىقىنى ۋە ھەرىكەتچانلىقىنى كاپالەتلەندۈرىدۇ. بۇ ماقالىدە يوتا سۆڭىكىنىڭ ئالدى ۋە ئارقا كۆرۈنۈشىدىكى ئاساسلىق ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىلار تەپسىلىي تونۇشتۇرۇلىدۇ.

بۇ سۆڭەكنىڭ ئۆزگىچە ئاناتومىيىلىك تۈزۈلۈشى ئۇنى يانپاش ۋە تىز رايونىدىكى نۇرغۇنلىغان مۇسكۇل ۋە بوغۇمباغلارنىڭ تۇتۇش نۇقتىسى قىلىپلا قالماي، ماڭغاندا پۇتنىڭ ئەڭ زور دەرىجىدە كېرىلىشىگە شارائىت ھازىرلايدۇ. يوتا سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ئۇچى يانپاش سۆڭىكى بىلەن، تۆۋەن ئۇچى بولسا كالتە مايماق سۆڭەك ۋە لىپەك سۆڭىكى بىلەن تۇتىشىپ، مۇناسىپ ھالدا يانپاش بوغۇمى ۋە تىز بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. بۇ مۇرەككەپ قۇرۇلمىلارنى چۈشىنىش ئارقىلىق، بىز يوتا سۆڭىكىنىڭ ئىنسانلار ھەرىكىتىدىكى مۇھىم ئەھمىيىتىنى تېخىمۇ چوڭقۇر ھېس قىلالايمىز.

رەسىم مەنبەسى: ئادەم ئاناتومىيىسىنىڭ رەڭلىك ئاتلىسى (ئۇيغۇرچە – خەنزۇچە 1993-يىلى)
رەسىم تەرجىمە تەھرىرى: ھەلىمە ئابدۇكېرىم ؛ تەھرىر: سابىت ئىسلام
رەسىم تەرجىمە قىلغۇچىلار: ئاگۇ خەسەنوۋ ، تۇرسۇنجان توقاي ، گۈلنىسا كېرەم ، نۇرمەمەت باغاشار ، ھەلىمە ئابدۇكېرىم
مەزمۇن تەييارلاش ۋە تەھرىر : دوختۇرلار تورى ئەترىتى

يوتا سۆڭىكىنىڭ ئالدى كۆرۈنۈشى (股骨前面观)

• يوتا سۆڭەك (Femur, 股骨)
  يوتا سۆڭىكى، يەنى چوڭ ھۆرە سۆڭىكى، ئىنسانلار بەدىنىدىكى ئەڭ ئۇزۇن ۋە ئەڭ كۈچلۈك تۇرۇبا شەكىللىك سۆڭەك ھېسابلىنىدۇ. ئۇ پۈتكۈل بەدەن ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈش ۋە تىز بوغۇمىدىن يانپاش بوغۇمىغا كۈچ يەتكۈزۈشتە ئىنتايىن مۇھىم رول ئوينايدۇ. يوتا سۆڭىكىنىڭ پۇختا تۈزۈلۈشى كۈچلۈك مۇسكۇللارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، مېڭىش، يۈگۈرۈش ۋە سەكرەش قاتارلىق ھەرىكەتلەرنى ئىشقا ئاشۇرۇشنىڭ ئاساسى. ئۇنىڭ ساغلاملىقى ئىنسانلارنىڭ نورمال ھەرىكەت قىلىشى ۋە تۇرمۇش سۈپىتى ئۈچۈن ھالقىلىق ئەھمىيەتكە ئىگە.
• يوتا سۆڭەك بېشى ئويمىنى (Fovea of head of femur, 股骨头凹)
  بۇ يوتا سۆڭەك بېشىنىڭ مەركىزىگە يېقىن ئورۇندىكى كىچىك ئويمانلىق بولۇپ، يوتا سۆڭەك بېشى بوغۇمبېغىنىڭ (ligamentum teres) بىرىكىش نۇقتىسى ھېسابلىنىدۇ. بۇ بوغۇمبېغى يانپاش بوغۇمىنىڭ تۇراقلىقىنى قوشۇمچە كۈچەيتىدۇ ۋە يوتا سۆڭەك بېشىنى قىسمەن قان بىلەن تەمىنلەيدۇ.
• يوتا سۆڭەك بېشى (Head of femur, 股骨头)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى ئۇچىدىكى شار شەكىللىك قۇرۇلما بولۇپ، يانپاش سۆڭىكىنىڭ ئاتسېتابۇلۇم (acetabulum) قىسمى بىلەن بىرلىشىپ يانپاش بوغۇمىنى ھاسىل قىلىدۇ. ئۇنىڭ سىلىق يۈزى بوغۇم كۆمۈرچىكى بىلەن قاپلانغان بولۇپ، بوغۇمنىڭ راۋان ھەرىكەتلىنىشىگە كاپالەتلىك قىلىدۇ.
• چوڭ ھۆررەك (Greater trochanter, 大转子)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى، سىرتقى تەرىپىدىكى چوڭ، كۆپ قىرلىق دۆڭچە بولۇپ، ساغرا مۇسكۇللىرى (gluteal muscles) قاتارلىق بىر قانچە مۇھىم مۇسكۇلنىڭ بىرىكىش نۇقتىسىدۇر. بۇ مۇسكۇللار يانپاش بوغۇمىنى كېرىش ۋە تاشقىرىغا بۇراش ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.
• ھۆررەكلەر ئارا سىزىقى (Intertrochanteric line, 转子间线)
  بۇ چوڭ ھۆررەك بىلەن كىچىك ھۆررەكنى ئالدى تەرەپتىن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان سۆڭەك قىرى ھېسابلىنىدۇ. ئۇ يانپاش-يوتا بوغۇمبېغى (iliofemoral ligament) ۋە بوغۇم خالتىسىنىڭ بىرىكىش ئورنى بولۇپ، يانپاش بوغۇمىنىڭ ئالدى تەرىپىنىڭ مۇقىملىقىنى كۈچەيتىدۇ.
• يوتا سۆڭەك تېنى (Body of femur, 股骨体)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ ئاساسلىق قىسمى بولۇپ، سىلىندىر شەكلىدە بولۇپ ئالدىغا ئازراق ئېگىلگەن. ئۇ بەدەن ئېغىرلىقىنى يانپاشتىن تىزغا ئۈنۈملۈك يەتكۈزىدۇ ۋە يوتىدىكى نۇرغۇن كۈچلۈك مۇسكۇللارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ ھەرىكەتكە ئاساس يارىتىدۇ.
• سىرتقى يۇقىرى تۆپۈلۈك (Lateral epicondyle, 外上髁)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىدىكى سىرتقى تۆپۈلۈكنىڭ ئۈستىدىكى كىچىك دۆڭچە. ئۇ تىز بوغۇمىنىڭ سىرتقى يان بوغۇمبېغى (lateral collateral ligament) ۋە باشقا مۇسكۇللارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، تىزنىڭ يان تەرەپ مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
• لىپەك يۈزى (Patellar surface, 髌面)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىنىڭ ئالدى تەرىپىدىكى سىلىق، E شەكىللىك يۈز بولۇپ، لىپەك (patella) بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. تىزنى ئېگىپ-يازغاندا لىپەك مۇشۇ يۈزدە سىيرىلىپ ھەرىكەت قىلىدۇ.
• ئىچكى يۇقىرى تۆپۈلۈك (Medial epicondyle, 内上髁)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىدىكى ئىچكى تۆپۈلۈكنىڭ ئۈستىدىكى دۆڭچە بولۇپ، سىرتقى يۇقىرى تۆپۈلۈككە قارىغاندا تېخىمۇ چوڭ. ئۇ تىز بوغۇمىنىڭ ئىچكى يان بوغۇمبېغى (medial collateral ligament) نىڭ بىرىكىش نۇقتىسىدۇر.
• يىغقۇچى مۇسكۇل تۈگۈنى (Adductor tubercle, 收肌结节)
  بۇ ئىچكى يۇقىرى تۆپۈلۈكنىڭ ئۈستى تەرىپىدىكى كىچىك سۆڭەك دۆڭچىسى بولۇپ، چوڭ يىغقۇچى مۇسكۇل (adductor magnus) نىڭ پەيى بىرىكىدىغان ئورۇن. بۇ مۇسكۇل يوتىنى ئىچىگە يىغىش ھەرىكىتىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.
• كىچىك ھۈررەك (Lesser trochanter, 小转子)
  بۇ يوتا سۆڭەك بوينىنىڭ ئارقا-ئىچكى تەرىپىگە جايلاشقان كىچىك، كونۇس شەكىللىك دۆڭچە. ئۇ بەل-يانپاش مۇسكۇلى (iliopsoas muscle) نىڭ ئاساسلىق بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، يانپاش بوغۇمىنى كۈچلۈك ئېگىشتە مۇھىم رول ئوينايدۇ.
• يوتا سۆڭەك بوينى (Neck of femur, 股骨颈)
  بۇ يوتا سۆڭەك بېشى بىلەن يوتا سۆڭەك تېنىنى تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان قىسقا، نېپىز قۇرۇلما. ئۇنىڭ تەن بىلەن ھاسىل قىلغان مەلۇم بۇلۇڭى (تەخمىنەن 135 گىرادۇس) يانپاش بوغۇمىنىڭ ھەرىكەت دائىرىسىنى كېڭەيتىدۇ، ئەمما بۇ ئورۇن سۇنۇشقا ئاسان ئورۇنلارنىڭ بىرى ھېسابلىنىدۇ.

يوتا سۆڭىكىنىڭ ئارقا كۆرۈنۈشى (股骨后面观)

• ھۆررەك ئويمىنى (Trochanteric fossa, 转子窝)
  بۇ چوڭ ھۆررەكنىڭ ئىچكى يۈزىگە جايلاشقان چوڭقۇر ئويمانلىق. بىر قانچە كىچىك مۇسكۇللار (مەسىلەن، obturator externus) بۇ يەرگە بىرىكىپ، يوتىنى تاشقىرىغا بۇراشقا ياردەم بېرىدۇ.
• ھۆررەك ئارا قىرى (Intertrochanteric crest, 转子间嵴)
  بۇ چوڭ ھۆررەك بىلەن كىچىك ھۆررەكنى ئارقا تەرەپتىن تۇتاشتۇرۇپ تۇرىدىغان روشەن سۆڭەك قىرى. ئۇنىڭ يۈزىدە تۆت چاسا مۇسكۇل (quadratus femoris) بىرىكىدىغان تۆت چاسا تۈگۈنى بار.
• ساغرا مۇسكۇل ھۆررىگى (Gluteal tuberosity, 臀肌粗隆)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ يۇقىرى، ئارقا تەرىپىدىكى يىرىك سىزىق بولۇپ، يوتا سۆڭىكى توم سىزىقىنىڭ سىرتقى كالپۇكىغا تۇتىشىدۇ.[4] ئۇ چوڭ ساغرا مۇسكۇلى (gluteus maximus) نىڭ ئاساسلىق بىرىكىش نۇقتىلىرىنىڭ بىرى.
• سىرتقى تەرەپ كالپۇكى (Lateral lip, 外侧唇)
  بۇ يوتا سۆڭىكى توم سىزىقى (linea aspera) نىڭ سىرتقى تەرىپىدىكى قىرى. ئۇ يوتىنىڭ كەڭ يان مۇسكۇلى (vastus lateralis) قاتارلىق مۇسكۇللارنىڭ باشلىنىش نۇقتىسىدۇر.
• تۆپۈلۈك ئارا سىزىقى (Supracondylar line, 髁间线)
  ئەسلىدە بۇ يوتا سۆڭىكى توم سىزىقىنىڭ تۆۋەنگە سوزۇلۇپ ھاسىل قىلغان ئىچكى ۋە سىرتقى قىرلىرىنى كۆرسىتىدۇ. بۇ قىرلار ئارىسىدا تىز ئارقىسى يۈزى (popliteal surface) ھاسىل بولىدۇ.
• سىرتقى تەرەپ تۆپۈلۈك (Lateral condyle, 外侧髁)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىدىكى چوڭ، يۇمىلاق دۆڭچە بولۇپ، كالتە مايماق سۆڭىكىنىڭ سىرتقى تۆپۈلۈكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ تىز بوغۇمىنىڭ مۇھىم تەركىبىي قىسمى.
• تۆپۈلۈك ئارا ئويمىنى (Intercondylar fossa, 髁间窝)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ ئىچكى ۋە سىرتقى تۆپۈلۈكلىرى ئارىسىدىكى چوڭقۇر ئويمانلىق. تىز بوغۇمىنىڭ ئالدى ۋە ئارقا كىرىس شەكىللىك بوغۇمباغلىرى (cruciate ligaments) بۇ يەرگە بىرىكىپ، تىزنىڭ ئالدى-كەينى يۆنىلىشىدىكى مۇقىملىقىنى ساقلايدۇ.
• ئىچكى تەرەپ تۆپۈلۈك (Medial condyle, 内侧髁)
  بۇ يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىدىكى يەنە بىر چوڭ، يۇمىلاق دۆڭچە بولۇپ، كالتە مايماق سۆڭىكىنىڭ ئىچكى تۆپۈلۈكى بىلەن بوغۇم ھاسىل قىلىدۇ. ئۇ سىرتقى تۆپۈلۈككە قارىغاندا سەل تۆۋەنرەك ئورۇنغا جايلاشقان.
• ئىچكى تەرەپ كالپۇكى (Medial lip, 内侧唇)
  بۇ يوتا سۆڭىكى توم سىزىقى (linea aspera) نىڭ ئىچكى تەرىپىدىكى قىرى. ئۇ يوتىنىڭ كەڭ ئىچكى مۇسكۇلى (vastus medialis) ۋە يىغقۇچى مۇسكۇللارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسىدۇر.
• يوتا سۆڭىكى توم سىزىقى (Linea aspera, 股骨粗线)
  بۇ يوتا سۆڭەك تېنىنىڭ ئارقا يۈزىدىكى ئۇزۇن، يىرىك سۆڭەك قىرى بولۇپ، ئىچكى ۋە سىرتقى كالپۇكلاردىن تەركىب تاپقان. ئۇ يوتىدىكى نۇرغۇن مۇھىم مۇسكۇللارنىڭ باشلىنىش ۋە بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، كۈچلۈك ھەرىكەتلەر ئۈچۈن ئاساس يارىتىدۇ.
• دوۋسۇن مۇسكۇل سىزىقى (Pectineal line, 耻骨肌线)
  بۇ كىچىك ھۆررەكنىڭ تۆۋەن تەرىپىدىن يوتا سۆڭىكى توم سىزىقىنىڭ ئىچكى كالپۇكىغا تۇتىشىدىغان قىسقا سىزىق. ئۇ دوۋسۇن مۇسكۇلى (pectineus muscle) نىڭ بىرىكىش ئورنىدۇر.

يوتا سۆڭىكىنىڭ كىلىنىكىلىق ئەھمىيىتى

يوتا سۆڭىكى بەدەننىڭ ئاساسلىق تىرەك قۇرۇلمىسى بولۇش سۈپىتى بىلەن، ئۇنىڭ ساغلاملىقى ئومۇمىي ھەرىكەت ئىقتىدارى ئۈچۈن ئىنتايىن مۇھىم. يوتا سۆڭىكىگە مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەر كۆپ ئۇچرايدىغان بولۇپ، بۇلار ئادەتتە كىشىلەرنىڭ تۇرمۇش سۈپىتىگە زور تەسىر كۆرسىتىدۇ. مەسىلەن، يوتا سۆڭەك بوينى سۇنۇش ياشانغانلاردا كۆپ كۆرۈلىدىغان بولۇپ، ئادەتتە سۆڭەك شالاڭلىشىش بىلەن مۇناسىۋەتلىك. بۇ خىل سۇنۇش قان تەمىناتىنىڭ بۇزۇلۇشىنى كەلتۈرۈپ چىقىرىپ، يوتا سۆڭەك بېشىنىڭ نېكروزلىنىشىغا (avascular necrosis) سەۋەبچى بولۇشى مۇمكىن.

يوتا سۆڭەك تېنى سۇنۇش كۆپىنچە قاتناش ھادىسىسى ياكى ئېگىزدىن يىقىلىپ چۈشۈش قاتارلىق يۇقىرى ئېنېرگىيەلىك زەخىملىنىشلەردىن كېلىپ چىقىدۇ. بۇ خىل ئەھۋالدا كۆپ مىقداردا قان يوقىتىش ۋە ئەتراپتىكى توقۇلمىلارنىڭ زەخىملىنىشى كۆرۈلۈشى مۇمكىن. داۋالاش ئادەتتە ئوپېراتسىيە ئارقىلىق ئىچكى مۇقىملاشتۇرۇشنى تەلەپ قىلىدۇ. بۇنىڭدىن باشقا، يوتا سۆڭىكىنىڭ تۆۋەن ئۇچىدىكى سۇنۇشلار تىز بوغۇمىنىڭ ئىقتىدارىغا بىۋاسىتە تەسىر كۆرسىتىپ، بوغۇم ياللۇغى قاتارلىق ئۇزۇن مۇددەتلىك ئەگەشمە كېسەللىكلەرنى كەلتۈرۈپ چىقىرىشى مۇمكىن.

يوتا سۆڭىكىنىڭ ئاناتومىيىلىك قۇرۇلمىسىنى چۈشىنىش ئارقىلىق، بىز ئۇنىڭ فۇنكسىيەسىنى ۋە كېسەللىكلىرىنى تېخىمۇ ياخشى ھېس قىلالايمىز. يوتا سۆڭىكىنىڭ مۇھىملىقىنى تۆۋەندىكى نۇقتىلاردىن خۇلاسىلەشكە بولىدۇ:

• تىرەك ۋە ئېغىرلىق كۆتۈرۈش: پۈتكۈل بەدەننىڭ ئېغىرلىقىنى كۆتۈرۈپ، تۇرۇش ۋە مېڭىش ھەرىكەتلىرىنى ئىشقا ئاشۇرىدۇ.
• ھەرىكەت مەركىزى: يوتىدىكى كۈچلۈك مۇسكۇللارنىڭ بىرىكىش نۇقتىسى بولۇپ، يانپاش ۋە تىز بوغۇمىنىڭ ھەرىكىتىنى كونترول قىلىدۇ.
• قوغداش رولى: يوتا سۆڭىكىنىڭ ئىچىدە سۆڭەك يىلىكى بولۇپ، قان ھۈجەيرىلىرىنى ئىشلەپچىقىرىدۇ. شۇنداقلا، يوتا ئارتېرىيەسى ۋە نېرۋىسى قاتارلىق مۇھىم تومۇر ۋە نېرۋىلارنى قوغدايدۇ.

قىسقىسى، يوتا سۆڭىكى ئىنسانلارنىڭ ھەرىكەت سىستېمىسىدىكى ئالماشتۇرغۇسىز بىر قۇرۇلما. ئۇنىڭ ئاناتومىيىلىك ئالاھىدىلىكلىرى ۋە فۇنكسىيەسىنى چوڭقۇر چۈشىنىش كىلىنىكىلىق دىئاگنوز قويۇش، داۋالاش ۋە سالامەتلىكنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشتە ئىنتايىن مۇھىم ئەھمىيەتكە ئىگە.