سىتىبىي Sb ئېلېمېنتى – خىمىيە ئېلېمېنتلار جەدۋىلىنىڭ 51 نومۇرلۇق يېرىدە ئورۇن ئالماقتا بولۇپ، بۇ بەتتە مۇناسىۋەتلىك ئۇچۇرلارنى تاپالايسىز.
سىتىبىي ( Antimony ) ،ئېلېمېنت بەلگىسى Sb بولۇپ، بىر خىل مېتال ئېلېمېنت، ئاتوم رەت نومۇرى 51.
فىزىكىلىق خۇسۇسىيىتى:سىتىبىي كۈمۈش رەڭ، مېتال پارقىراقلىقىغا ئىگە، ئاسان سۇنىدۇ ھەم ئاسان ئېرىيدۇ. ئۇ بىر خىل كىرىستال قاتتىق جىسىم بولۇپ، توك ئۆتكۈزۈشچانلىقى ۋە ئىسسىقلىق ئۆتكۈزۈشچانلىقى بىر قەدەر ناچار. قىزدۇرغاندا سىتىبىي ئېرىمەيدۇ، بەلكى بىۋاسىتە سۇبلىماتسىيەلىنىدۇ. ئۇنىڭدىن باشقا، ئۇ ئۆي تېمپېراتۇرىسىدا ئوكسىگېن بىلەن رېئاكسىيەلەشمەيدۇ، ئەمما كۈچلۈك ئىسسىق شارائىتتا كۆيۈپ ئاق رەڭلىك سۈرمە ئوكسىدىنى شەكىللەندۈرىدۇ.
− تارىخىي ئىشلىتىلىشى:سىتىبىينىڭ ئىشلىتىلىشىنى قەدىمكى دەۋر مەدەنىيەتتىن سۈرۈشتۈرۈشكە بولىدۇ، مىلادىيىدىن ئىلگىرىكى 0003 نەچچە يىل ئىلگىرىلا كىشىلەر سۈرمە تەركىبلىك قېتىشمىنى ئىشلەتكەن. مەسىلەن، كالدېرى ۋە مىسىر رايونىدا كىشىلەر تەركىبىدە سىتىبىي تەركىبى بولغان قەدىمكى دەۋر مەدەنىيەت يادىكارلىقلىرىنى بايقىغان. گەرچە ئەينى چاغدا كىشىلەر سىتىبىينىڭ بىر خىل مۇستەقىل ئېلېمېنت ئىكەنلىكىنى ئېنىق تونۇپ يەتمىگەن بولسىمۇ، لېكىن ئۇلار سىتىبىي قېتىشمىسىنىڭ ئالاھىدە خۇسۇسىيىتىنى تونۇپ يەتكەن ھەمدە ئۇنىڭدىن پايدىلانغان.
– مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇش شەكلى:تەبىئەت دۇنياسىدا سىتىبىي ئاساسلىقى سۇلفىدلىق مىنېرال سىتىبىي رۇدىسى ( Sb2S3 ) دا مەۋجۇت بولۇپ تۇرىدۇ. بۇ خىل مىنېرال سىتىبىينىڭ ئاساسلىق كېلىش مەنبەسى بولۇپ، رۇدىنى ئايرىش جەريانى ئارقىلىق مېتال سىتىبىيگە ئېرىشكىلى بولىدۇ.
ئومۇمەن ئېيتقاندا، قەدىمدىن ھازىرغىچە سىتىبىي ۋە ئۇنىڭ بىرىكمىلىرى سانائەت ۋە تارىختا كەڭ كۆلەمدە ئىشلىتىلىپ كەلدى، ئۇ زامانىۋى سانائەتتە كەم بولسا بولمايدىغان ئېلېمېنت بولۇپلا قالماستىن، يەنە ئىنسانىيەت تارىخى مەدەنىيىتىنىڭ بىر قىسمى.
سىتىبىي تىببىي ساھەدىكى ئىشلىتىلىشى
سىتىبىينىڭ مېدىتسىنا ساھەسىدىكى رولى ئاساسلىقى ئۇنىڭ بىرىكمىلىرىنىڭ باكتېرىيەگە، ۋىرۇسقا ۋە ئۆسمىگە قارشى تۇرۇش ئاكتىپلىقىغا ئىگە ئىكەنلىكىدە ئىپادىلىنىدۇ.
سىتىبىي گەرچە ھاياتلىقتا زۆرۈر ئېلېمېنت بولمىسىمۇ، لېكىن ئۇنىڭ بەزى بىرىكمىلىرىنىڭ مېدىتسىنادا ئىشلىتىلىۋاتقىنىغا 100 يىلدىن ئاشتى. بولۇپمۇ ئۆسمىگە قارشى تۇرۇش جەھەتتە، سىتىبىي بىرىكمىسى ئاقسىل تىروزىن فوسفاتازا بىلەن ئۆزئارا تەسىر كۆرسىتىش ھەمدە ئاكتىپ ئوكسىگېننىڭ ھاسىل بولۇشىنى ئاشۇرۇش ئارقىلىق راك ھۈجەيرىلىرىنىڭ ئۆلۈشىنى ئىلگىرى سۈرىدۇ. ئۆسمىگە قارشى تۇرۇش ئاكتىپلىقىدىن باشقا، سىتىبىي بىرىكمىلىرى يەنە باكتېرىيەگە قارشى تۇرۇش ۋە ۋىرۇسقا قارشى تۇرۇش ئالاھىدىلىكىنى نامايان قىلدى، بۇ ئالاھىدىلىكلەر ئۇلارنى دورا تەتقىقاتىدا بەلگىلىك يوشۇرۇن كۈچكە ئىگە قىلدى.
ئەمما، دىققەت قىلىشقا تېگىشلىكى شۇكى، سىتىبىي ۋە ئۇنىڭ بىرىكمىلىرىمۇ بەلگىلىك دەرىجىدە زەھەرلىك، بولۇپمۇ ئۈچ ۋالېنتلىق سىتىبىينىڭ زەھىرى بەش ۋالېنتلىق سۈرمىنىڭ ئون ھەسسىسىگە توغرا كېلىدۇ، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئانئورگانىك سىتىبىينىڭ زەھىرى ئورگانىك سۈرمىدىن كۈچلۈك. شۇڭا، مېدىتسىنادا ئىشلىتىش جەريانىدا، دورا مىقدارى ۋە ئىشلىتىش شەرتىنى قاتتىق كونترول قىلىپ، بىخەتەرلىككە كاپالەتلىك قىلىش كېرەك.
ئومۇمەن ئېيتقاندا، سىتىبىينىڭ مېدىتسىنا ساھەسىدە ئىشلىتىلىشى قوش بىسلىق خەنجەر بولۇپ، ھەم يوشۇرۇن داۋالاش رولى بار، ھەم بىخەتەرلىك خەۋپى مەۋجۇت. بۇ ئۇنى داۋالاش ۋاستىسى قىلغاندا، چوقۇم قاتتىق ئىلمىي باھالاش ۋە كونترول قىلىشنى تەلەپ قىلىدۇ.